Ήταν κάτι που το είχε υποσχεθεί από το 2017 ο ίδιος ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν -και τελικά έγινε πράξη, έστω και με μια καθυστέρηση τριών ετών.
Το γαλλικό κοινοβούλιο πέρασε την Τετάρτη μια νέα νομοθεσία που θα επιτρέπει την απόσυρση αρχαιολογικών θησαυρών από τις εθνικές συλλογές από το «ένοχο» αποικιοκρατικό παρελθόν της χώρας και θα ανοίγει το δρόμο για τον επαναπατρισμό τους στις χώρες προέλευσής τους, αρχής γενομένης από τη Σενεγάλη και το Μπενίν.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση της γαλλικής προεδρίας, ο Μακρόν, ο οποίος έγινε ο πρώτος ηγέτης της Δύσης που ξεκίνησε μια συνολική επανεξέταση λεηλασιών της περιόδου της αποικιοκρατίας – «στοχεύει να φέρει κοντά ευρωπαϊκές και αφρικανικές χώρες για την οικοδόμηση μιας πολιτικής και πολιτιστικής ανταλλαγής».
Το 2017, είχε πει σε φοιτητές από την Μπουρκίνα Φάσο ότι «η αφρικανική κληρονομιά δεν μπορεί απλά να βρίσκεται σε ευρωπαϊκές ιδιωτικές συλλογές και μουσεία».
Ήδη έχουν επιστραφεί εδώ και δυο χρόνια 26 λεηλατημένα έργα τέχνης στο Μπενίν, γνωστά και ως «Θησαυρός του Μπεχανζίν», έπειτα από την υποβολή μιας έκθεσης δύο ακαδημαϊκών που προτείνει την ευρεία επιστροφή πολιτιστικών τεχνουργημάτων που μεταφέρθηκαν από την Αφρική κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας.
Τα έργα τέχνης, που αρπάχτηκαν το 1892 ως λάφυρα πολέμου, βρίσκονταν για χρόνια στο Μουσείο Κε Μπρανλί στο Παρίσι.
Η έκθεση του Μπενεντίκτ Σαβό από το Collège de France και του Φελουέν Σαρ από το Πανεπιστήμιο Saint-Louis στη Σενεγάλη ήταν το ορόσημο στην προσπάθεια των αφρικανικών χωρών να ανακτήσουν έργα που λεηλατήθηκαν από δυτικούς εξερευνητές και αποικιστές.
Περίπου το 90% της πολιτιστικής κληρονομιάς των χωρών της Αφρικής πιστεύεται ότι βρίσκεται σήμερα στην Ευρώπη.
Μόνο στο μουσείο Κε Μπρανλί στο Παρίσι βρίσκονται περίπου 70.000 αντικείμενα από την Αφρική, ενώ άλλα τόσα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, δήλωσε στο πρακτορείο Reuters ο Σαβό καλώντας στην θέσπιση της σχετικής νομοθεσίας για τη διευκόλυνση της επιστροφής τεχνουργημάτων από συλλογές μουσείων.
«Αισθανθήκαμε μια πραγματική διάθεση από την κυβέρνηση για δράση», δήλωσε ο Σαρ στην Liberation.
«Ήμουν σκεπτικός στην αρχή. Τώρα είμαι πεπεισμένος ότι δεν είναι απλά ένα τέχνασμα δημοσιότητας».
Η γαλλική έκθεση των Σαβό και Σαρ αναφέρει ότι περίπου 46.000 αντικείμενα στο Μουσείο Κε Μπρανλί στο Παρίσι μπορεί να πληρούν τις προϋποθέσεις για επαναπατρισμό!
Ήδη το Μπενίν έχει ζητήσει να επιστραφούν περίπου 5.000 έργα, ενώ σειρά παίρνει και η Σενεγάλη, στην οποία επίσης είχε γίνει μια καλή αρχή το 2018.
Κατά την επίσκεψη του πρώην πρωθυπουργού Εντουάρ Φιλίπ στη χώρα, επεστράφη ένα σπαθί που ανήκε στον μουσουλμάνο ηγέτη που αγωνίστηκε κατά της αποικιοκρατίας, Ομάρ Σαϊντού Ταλ.
Το ιστορικό αντικείμενο, όπως και 90.000 άλλα έργα τέχνης από τη χώρα της Υποσαχάριας Αφρικής, είχαν επίσης λεηλατηθεί από τους γάλλους αποικιοκράτες.
Το σπαθί εξακολουθεί να ανήκει στο Πολεμικό Μουσείο του Παρισιού και εκτίθεται στο Ντακάρ ως «πολιτιστικό δάνειο πενταετούς διάρκειας».
Φυσικά, ο νέος αυτός νόμος δημιουργεί ένα πολιτιστικό δεδικασμένο, ώστε πολλές χώρες, ανάμεσά τους η Αίγυπτος και η Ελλάδα, να διεκδικήσουν αρχαιότητες και τεχνουργήματα που βρίσκονται εδώ και δεκαετίες σε γαλλικά μουσεία όπως το Λούβρο ή το Ορσέ.
«Δεν θα μπορούμε πλέον να πούμε “όχι” στις απαιτήσεις της Αιγύπτου σχετικά με τις αρπαγές που πραγματοποίησε ο στρατός του Ναπολέοντα», καταλήγει με νόημα ο Ιβ-Μπερνάρ Ντεμπί, δικηγόρος με ειδίκευση σε ζητήματα πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση η Γαλλία το έκανε προ δεκαετίας.
Τον Μάιο του 2010, αποφάσισε να μαζέψει από τα μουσεία της 16 κεφάλια Μαορί και να τα επιστρέψει στη γενέτειρά τους, τη Νέα Ζηλανδία.
Στην παραδοσιακή πρακτική των Μαορί, τα κεφάλια των προγόνων κρατούνταν ως τοτέμ για να τιμάται η μνήμη τους.
Ήταν ωστόσο ο μακάβριος θαυμασμός των πρώτων αποικιοκρατών που γέννησε μια επικερδή επιχείρηση, με τα ταριχευμένα κεφάλια να αποτελούν αντικείμενο αγοραπωλησιών σε όλο τον 19ο αιώνα.
Από τις 500 κεφαλές Μαορί που είχαν κατά καιρούς βρεθεί στις προθήκες – και τις αποθήκες – των ευρωπαϊκών μουσείων, τα τελευταία 20 χρόνια έχουν επαναπατριστεί περί τις 320.
