Είναι μία από τις μεγαλύτερες συλλογές έργων μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης, αξίας περίπου 3 δισ. δολαρίων. Ωστόσο, το μεγαλύτερο διάστημα τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες έμεινε κλειδωμένη σε ένα υπόγειο στην Τεχεράνη.
Και τώρα, η χήρα του τελευταίου σάχη του Ιράν αποκαλύπτει πώς συνέβαλε η ίδια στη δημιουργία της. Η συλλογή, την οποία δεν μπόρεσε να ξαναδεί ποτέ, περιλαμβάνει έργα του Πικάσο, του Βαν Γκογκ, του Ρόθκο και του Πολλόκ, και ενός πορτρέτου του Αντι Γουόρχολ που κατέστρεψαν οι επαναστάτες.
Ή Φαράχ Ντιμπά, μετέπειτα Φαράχ Παχλαβί, τρίτη σύζυγος του σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί (ο γάμος τους έγινε το 1959), ήταν η πρώτη και επισήμως η τελευταία αυτοκράτειρα του Ιράν, η οποία ζει εξόριστη από τότε που η επανάσταση του 1979 ανέτρεψε τον άντρα της. Η 80χρονη, σήμερα, Φαράχ Παχλαβί, συνυπογράφει ένα βιβλίο για αυτή την πολύτιμη συλλογή, που η τιμή του ανέρχεται στα 845 δολάρια (περίπου 750 ευρώ).
Την δεκαετία του 1970, η Φαράχ ενθάρρυνε την κυβέρνηση τής, πλούσιας σε πετρέλαιο, χώρας της να επενδύσει στην σύγχρονη τέχνη, λέγοντας: «Όλος ο κόσμος έχει αρχαία ιρανική τέχνη. Δεν αντέχουμε (οικονομικά) να αποκτήσουμε αρχαία τέχνη από τον υπόλοιπο κόσμο. Γιατί όχι μοντέρνα τέχνη, από ιμπρεσιονιστές μέχρι σύγχρονους;»
Στη συλλογή, που παρουσιάστηκε το 1976 στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Τεχεράνης, γράφουν οι Times του Λονδίνου, περιλαμβάνεται και το «Mural on Indian Red Ground», έργο που θεωρείται ο πιο πολύτιμος πίνακας του Τζάκσον Πόλοκ. Για την ακρίβεια το 2010 εκτιμήθηκε από τους Sotheby’s σε 250 εκατ. δολάρια.
Η Φαράχ είχε την τύχη να γνωρίσει μερικούς από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του κόσμου. Με τον Γουόρχολ συναντήθηκε σε ένα πάρτι στο Λευκό Οίκο. «Έπρεπε να τρέχω από το Κόκκινο Δωμάτιο στο Πράσινο Δωμάτιο και από κει στο Μπλε Δωμάτιο επειδή η αυτοκράτειρα με ακολουθούσε και φοβόμουν ότι θα μου ζητούσε να χορέψουμε», είπε πει κάποτε για εκείνη τη συνάντηση ο Γουόρχολ στον φίλο του Μπομπ Κολατέλο…
Αλλά η αυτοκράτειρα δήλωσε στους Times ότι «Δεν ήταν αλήθεια! Ήθελα να του μιλήσω. Αν τον ακολουθούσα ήταν για να του κάνω ερωτήσεις». Τελικά, την επόμενη χρονιά τον έπεισε να πάει στην Τεχεράνη και να της κάνει ένα πορτρέτο, το οποίο, όμως, αργότερα βανδαλίστηκε από τους επαναστάτες. «Είναι ανόητοι», είπε, «Θα μπορούσαν να το πουλήσουν για πολύ περισσότερα χρήματα».
Μπορεί να μην έχει το πορτρέτο πια το πορτρέτο της, τουλάχιστον όμως έχει ακόμα στο διαμέρισμά της στο Παρίσι τη βούρτσα μαλλιών του Γουόρχολ, την οποία αγόρασε σε μια δημοπρασία.
Η Φαράχ κατάφερε να εντυπωσιάσει τον Χένρι Μουρ -ένα από τα χάλκινα γλυπτά του οποίου λέγεται ότι έχει υποστεί βλάβη από σφαίρα- όταν τη ρώτησε τίνος ήταν ένας πίνακας στο ατελιέ του κι εκείνη μάντεψε ότι ήταν έργο του Χουάν Μιρό.
Συναντήθηκε επίσης με τον Μαρκ Σαγκάλ στη Γαλλία: «Δεν είχα τη δυνατότητα να αγοράσω κανένα από τα έργα του, αλλά μου έδωσε τρία πινέλα. Τα έβαλα στη βιβλιοθήκη μου στην Τεχεράνη. Ελπίζω ότι είναι ακόμα εκεί», είπε.
Οι περισσότεροι πίνακες βρίσκονται στο θησαυροφυλάκιο του μουσείου. Κάποιοι, όμως, όπως η «Gabrielle with Open Blouse» του Ρενουάρ, δεν έχουν εκτεθεί ποτέ επειδή παραείναι αποκαλυπτικοί για μια ισλαμική κοινωνία.
Από το τρίπτυχο του Φράνσις Μπέικον «Two Figures Lying on a Bed with Attendants», εξάλλου, παρουσιάστηκαν μόνο δύο από τα τρία μέρη του επειδή το κεντρικό έργο δείχνει δύο άνδρες ξαπλωμένους μαζί στο κρεβάτι, πράγμα αδιανόητο για μια χώρα στην οποία απαγορεύεται η ομοφυλοφιλία.
Η Παχλαβί δήλωσε ότι εξοργίστηκε όταν το μουσείο αντάλλαξε το έργο «Woman III» του Βίλεμ ντε Κούνινγκ με έναν σπάνιο τόμο του ιρανικού έπους Σαχναμέ (το Βιβλίο των Βασιλέων) του 11ου αιώνα.
«Κάλεσα, λοιπόν, το μουσείο και είπα: “Είμαι φοιτήτρια τέχνης… Ακούστε, αυτοί οι πίνακες, αυτά τα έργα ανήκουν στο έθνος, στον ιρανικό λαό. Είναι υλικό και καλλιτεχνικό κεφάλαιο – δεν πρέπει να το ανταλλάσσετε”. Και μου είπαν, “Μας ανάγκασαν”».
Info
- Το βιβλίο «Iran Modern: The Empress of Art», κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Assouline