Στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 οι στενές οικονομικοπολιτικές σχέσεις ανάμεσα στην Κούβα και την τότε Σοβιετική Ενωση συνιστούσαν αγκάθι στα πλευρά των ΗΠΑ. Οι οικονομικές κυρώσεις κατά της κομμουνιστικής κυβέρνησης του Φιντέλ Κάστρο έφεραν το νησί –που βρίσκεται μόλις 531 χλμ. νότια του Μαϊάμι– στην αγκαλιά του ανατολικού μπλοκ.
Οι δεκαετίες πέρασαν, οι απόπειρες προσέγγισης μεταξύ των ηγετών Αβάνας και Ουάσινγκτον δεν επέφεραν ουσιαστικές ανατροπές, οι κυρώσεις ως επί το πλείστον παρέμειναν αναλλοίωτες και η Κούβα είναι εδώ και 65 χρόνια μια από τις φτωχότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Η παγκόσμια κρίση στην τιμή των καυσίμων που επέφερε ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν ένα ακόμα καρφί στο οικονομικό φέρετρο του νησιού.
Η επαναπροσέγγιση της Αβάνας με τη Μόσχα μπορεί να θεωρηθεί μάλλον αναμενόμενη – παλαιότερα ήταν οι γεωπολιτικές συγκυρίες, τώρα είναι οι οικονομικές. Τα μακροχρόνια δεινά της Κούβας προέρχονται από την κακοδιαχείριση της κυβέρνησης και το οικονομικό εμπάργκο των ΗΠΑ, αλλά επιδεινώθηκαν από την κατάρρευση της τουριστικής βιομηχανίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπως μας θυμίζει ρεπορτάζ του BBC.
Για ορισμένες ρωσικές εταιρείες, ωστόσο, η νέα κατάρρευση της κουβανικής οικονομίας παρουσίασε μια μοναδική ευκαιρία. Σε ένα πρόσφατο εμπορικό φόρουμ στην Αβάνα, η Κούβα υπέγραψε μια σειρά συμφωνιών με ρωσικές επιχειρήσεις που καλύπτουν τα πάντα – από τον τουρισμό και τη γεωργία, μέχρι την ενέργεια. Αυτή η τελευταία δημιουργεί τα μεγαλύτερα προβλήματα στην καθημερινότητα των κουβανών πολιτών.
Στο απόγειο της κρίσης, οι ουρές των αυτοκινήτων στις αντλίες βενζίνης απλώνονταν σε αρκετά τετράγωνα της Αβάνας. Τελικά, το κράτος αναγκάστηκε να οργανώσει τις ορδές των οδηγών που περίμεναν σε ομάδες, στον ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης WhatsApp. Ενας κρατικός υπάλληλος κατέγραφε τα στοιχεία επικοινωνίας των οδηγών και εξέδιδε έναν αριθμό. Οταν τελικά ερχόταν η σειρά του οδηγού να γεμίσει, επικοινωνούσαν μαζί του για να έρθει στην αντλία.
Το σύστημα αποδείχθηκε ανεπαρκές και αναποτελεσματικό. Στην πλειονότητά τους οι οδηγοί δεν είχαν άδεια να γεμίσουν το ρεζερβουάρ τους, κάποιοι έχαναν τον αριθμό προτεραιότητάς του, ή απλώς δεν ενημερώνονταν ποτέ ότι είχε έρθει η σειρά τους. Σε αντίθεση με το Σύστημα Υγείας της χώρας, η χρήση της τεχνολογίας από το κράτος αποδείχθηκε ανοργάνωτη και χωρίς υποδομή.
Η εξαντλητική κατάσταση με τη διαχείριση των καυσίμων έφερε τις συμφωνίες με τις ρωσικές επιχειρήσεις, οι οποίες επεκτείνονται στην αναζωογόνηση τμημάτων της υποβαθμισμένης τουριστικής υποδομής του νησιού, συμπεριλαμβανομένου του παραθαλάσσιου θερέτρου Ταράρα. Παράλληλα, ανακοινώθηκε ένα κοινό πρότζεκτ για την επισκευή ενός απαρχαιωμένου ζαχαρόμυλου στην επαρχία Σάνκτι Σπίριτους, καθώς και επενδύσεις στην παραγωγή ρουμιού και χάλυβα.
Ωστόσο, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους οδηγούς που περιμένουν απεγνωσμένα την αντλία ήταν μια συμφωνία για την παροχή περίπου 30.000 βαρελιών αργού πετρελαίου την ημέρα από τη Μόσχα στην Αβάνα. Αυτή θα βοηθήσει ώστε να καλυφθεί το έλλειμμα στην εγχώρια κατανάλωση του νησιού, αφού η πλούσια σε πετρέλαιο σύμμαχός της, η σοσιαλιστική Βενεζουέλα, μείωσε τις εξαγωγές αργού πετρελαίου προς την Κούβα, από 80.000 βαρέλια την ημέρα το 2020, σε περίπου 55.000.
Τα κρατικά μέσα ενημέρωσης του νησιού πανηγυρίζουν για τις συμφωνίες, θυμίζοντας τους ιστορικούς δεσμούς των δύο χωρών, αλλά ο κορυφαίος ανεξάρτητος κουβανός οικονομολόγος Ομάρ Εβερλένι φοβάται ότι η απόφαση για σφυρηλάτηση στενότερων σχέσεων με τη Μόσχα αποτελεί βραχυπρόθεσμη λύση.
Οι ρωσικές εταιρείες θα αναμένουν να πληρωθούν εγκαίρως και πλήρως για τη διάθεση των κεφαλαίων που τόσο απεγνωσμένα χρειάζεται η Κούβα, εξηγεί ο Εβερλένι. «Αυτές δεν είναι σοβιετικές εταιρείες που δίνουν κρατικές πιστώσεις. Είναι ιδιωτικές ρωσικές εταιρείες που θα απαιτήσουν τη σωστή απόδοση της επένδυσής τους».
Για να πληρωθούν οι ρωσικές επενδύσεις θα απαιτηθούν περαιτέρω θυσίες από τους ήδη απελπισμένους κουβανούς πολίτες – εκτός αν ελπίζουν σε μια απόφαση αντίστοιχη με εκείνη του 2014, όταν ο ρώσος πρόεδρος Πούτιν απάλειψε χρέος ύψους 30 δισ. ευρώ της Κούβας προς τη χώρα του.
Σίγουρα, οι νέοι οικονομικοί δεσμοί έρχονται σε μια ιδιαίτερα περίπλοκη γεωπολιτική συγκυρία. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, πέρυσι, η Κούβα αποτελεί έναν από τους λίγους δημόσιους υποστηρικτές της Μόσχας στη Λατινική Αμερική, κάτι που σαφώς εκτιμά το Κρεμλίνο.
Ακόμα κι έτσι, ο Ομάρ Εβερλένι λέει ότι η Κούβα δεν μπορεί να επαναλάβει το λάθος να έχει έναν μόνο ευεργέτη που θα βγάλει το νησί από τον οικονομικό βούρκο. «Συνέβη πρώτα με την Ισπανία, μετά με τις ΗΠΑ, μετά με τη Σοβιετική Ενωση, μετά με τη Βενεζουέλα. Δεν μπορείς να βασίζεσαι σε μία και μοναδική αγορά» εξηγεί.
Ο οικονομολόγος θεωρεί ότι «το να τοποθετείς όλα σου τα αυγά σε ένα καλάθι» είναι φοβερά επικίνδυνο. «Νομίζω ότι η Κούβα πρέπει να φτιάξει τη δική της στρατηγική παραγωγής, στην οποία οι μικρές και μεσαίες ιδιωτικές επιχειρήσεις –οι κουβανικές επιχειρήσεις– θα διαδραματίσουν βασικό ρόλο».
Επειτα από αναμονή εβδομάδων, οι κουβανοί οδηγοί καταφέρνουν με τα πολλά να γεμίσουν τα ρεζερβουάρ των vintage αυτοκινήτων τους. Αλλά, όπως και η ίδια η κουβανική επανάσταση, τα οχήματά τους ουσιαστικά κινούνται με αναθυμιάσεις, όντας ικανά να διατηρήσουν τη δυναμική τους μόνο με τη βοήθεια της Ρωσίας – και με την επιτακτική ανάγκη μιας σημαντικής αναμόρφωσης της ενεργειακής πολιτικής της χώρας τους τα επόμενα χρόνια.