Το εργασιακό νομοσχέδιο: όλα όσα πρέπει να ξέρετε

Η ρύθμιση της αγοράς εργασίας ήταν και παραμένει η μεγαλύτερη πρόκληση για κάθε κυβέρνηση τα τελευταία 30 χρόνια. Ενα γάντι που ελάχιστοι τόλμησαν να σηκώσουν και οι περισσότεροι εξ αυτών το πέταξαν με τρόπο μόλις αντιλήφθηκαν ότι έπαιζαν με τη φωτιά. Ωσπου ήρθε η δεκαετής οικονομική κρίση και αντικρύσαμε το τέρας κατάματα…

Μαύρη εργασία, εισφοροδιαφυγή, παραβίαση ωραρίων και υπερωριών συνθέτουν ένα παζλ διόλου κολακευτικό για ευρωπαϊκό κράτος.

Η κυβέρνηση στην παρούσα φάση έχει δύο επιλογές. Η μία είναι να κλωτσήσει το τενεκεδάκι να πάει παρακάτω και κάποιος άλλος, κάπου, κάποτε (ή η ίδια η ζωή…) να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που ταλαιπωρούν τους εργαζομένους. Η άλλη είναι να πέσει στα βαθιά και να κολυμπήσει. Κόντρα σε αντιπολιτευτικές δίνες, εργοδοτικούς καρχαρίες και συνδικαλιστικά κύματα… Διότι ας μη γελιόμαστε, κανένα status quo δεν σχηματίζεται εάν κάποιοι δεν επωφελούνται από αυτό. Και αυτοί που επωφελούνται, κατά κανόνα – για να μην πούμε κατά απόλυτο τρόπο – δεν είναι οι εργαζόμενοι.

Οι καταιγιστικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο χώρο της απασχόλησης απαιτούν άμεση αντιμετώπιση.

1. Γιατί προχωράει η κυβέρνηση σε νέο νόμο για την προστασία της εργασίας;

Η οκτάωρη εργασία απειλείται περισσότερο από ποτέ, αν δεν έχει ήδη καταστρατηγηθεί σε πολλές περιπτώσεις, λόγω και των συνθηκών και της κατ’ οίκον εργασίας. Ομως ο προσωπικός χρόνος, ο χρόνος για την οικογένεια, πρέπει να προστατευθούν. Η κυβέρνηση επιστρατεύει τη σύγχρονη τεχνολογία και την ψηφιακή κάρτα εργαζομένου. Αναγνωρίζει δικαιώματα που το αναχρονιστικό πλαίσιο νόμων στερούσε από άνδρες και φυσικά, αναπτύσσει ένα σχέδιο θωράκισης των γυναικών μετά τις αποκαλύψεις για φαινόμενα σεξουαλικής παρενόχλησης στους χώρους εργασίας

2. Ποιες είναι οι βασικές αρχές του νομοσχεδίου; Η φιλοσοφία που το διαπνέει…

Οι αρχές του νομοσχεδίου είναι:

1. Δεν υπάρχουν εργαζόμενοι χωρίς επιχειρήσεις ούτε και επιχειρήσεις με εργαζομένους «στα κεραμίδια». Η σύγκρουση δεν μπορεί να οδηγήσει παρά μόνο στην καταστροφή.
2. Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας αλλά όχι εις βάρος των εργαζομένων, ενίσχυση της ανάπτυξης, δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
3. Η νομοθεσία προσαρμόζεται στις βέλτιστες ευρωπαϊκές πρακτικές και, σε κάποιες περιπτώσεις, στις πιο πρωτοπόρες (όπως στην τηλεργασία και στις πλατφόρμες). Το τι ισχύει στις προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες είναι βασικός οδηγός αυτού του νομοσχεδίου.

3. Η αντιπολίτευση ισχυρίζεται ότι καταργείται το 8ωρο και πάμε σε 10ωρο.

Οχι μόνο δεν καταργείται το 8ωρο αλλά αντίθετα θωρακίζεται και μπαίνει τάξη στις συνθήκες αυθαιρεσίας, που παρατηρούνται στους χώρους εργασίας.

Αυτό που γράφτηκε δημιούργησε την εσφαλμένη εντύπωση ότι με βάση το νέο νόμο θα μπορεί ο εργοδότης να επιβάλει τη 10ωρη εργασία στον εργαζόμενο. Το αντίθετο συμβαίνει.

Με βάση τη ρύθμιση που ισχύει στην Ελλάδα εδώ και 30 χρόνια, αλλά και την ευρωπαϊκή οδηγία που εφαρμόζεται σε πολλές χώρες, σε ορισμένες περιόδους του χρόνου όπου υπάρχουν αυξημένες ανάγκες για μια επιχείρηση, οι ώρες εργασίας επιτρέπεται να αυξηθούν κατά 2 και να φτάσουν τις 10 ώρες ημερησίως με αντίστοιχη μείωση σε άλλα διαστήματα ή την παροχή άδειας. Υπάρχει όμως ένα κρίσιμο σημείο:  προϋπόθεση για την εφαρμογή της διευθέτησης είναι η ύπαρξη συλλογικής συμφωνίας. Ο νόμος αυτός ίσχυε και επί ΣΥΡΙΖΑ και τέτοιες συμφωνίες υπάρχουν ήδη στην Ελλάδα (αναψυκτικά, κονσερβοποιίες κλπ.)

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 54% των επιχειρήσεων προσφέρουν δυνατότητα ευελιξίας στους χρόνους έναρξης και λήξης της εργασίας, ή συσσώρευση υπερωριών, οι οποίες μπορούν στη συνέχεια να χρησιμοποιηθούν ως άδειες σε όλους τους υπαλλήλους.

Με το νομοσχέδιο δίνεται η δυνατότητα στον εργαζόμενο, αν το θέλει ο ίδιος, να ρυθμίσει με αίτημά του τις ώρες εργασίας με βάση τις ανάγκες του. Θα υπάρχει επομένως η δυνατότητα (όχι η υποχρέωση) του εργαζομένου, εάν το ζητήσει ή εάν συμφωνηθεί κάτι τέτοιο από το Σωματείο του, να δουλεύει για ένα διάστημα ως και 2 ώρες παραπάνω, με αντίστοιχη μείωση του ωραρίου σε άλλες ημέρες (ή με ανάλογες ημέρες άδειας) ώστε σε ορίζοντα 6μήνου ο μέσος όρος εργασίας να είναι 5 ημέρες την εβδομάδα και 8 ώρες την ημέρα. Επομένως μιλάμε για τη δυνατότητα (όχι την υποχρέωση) διευθέτησης του χρόνου εργασίας. Ένα τέτοιο σύστημα ωφελεί τους εργαζόμενους, που επιθυμούν να εργαστούν περισσότερο κάποιες ημέρες, προκειμένου π.χ. να μπορούν να λάβουν άδεια, ή να δουλέψουν λιγότερο άλλες ημέρες, ή τους εργαζόμενους που επιθυμούν να δουλέψουν για 4 ημέρες την εβδομάδα! Χωρίς ούτε να μειώνονται οι αποδοχές τους ούτε να αυξάνεται ο μέσος όρος εργασίας που δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να υπερβεί τις 5 ημέρες την εβδομάδα και 8 ώρες την ημέρα.

4. Δηλαδή, θα υπάρχει δυνατότητα 4ημερης εργασίας;

Φυσικά. Οι 5 ημέρες με 8ωρη εργασία θα μπορούν να αντιστοιχούν σε 4 ημέρες με 10ωρη και μια ημέρα  ανάπαυσης. Το σύστημα ωφελεί τους εργαζόμενους, που επιθυμούν να εργαστούν περισσότερο κάποιες ημέρες, προκειμένου π.χ. να μπορούν να λάβουν άδεια, ή να δουλέψουν λιγότερο άλλες ημέρες, ή τους εργαζόμενους που επιθυμούν να δουλέψουν για 4 ημέρες την εβδομάδα! Χωρίς ούτε να μειώνονται οι αποδοχές τους ούτε να αυξάνεται ο μέσος όρος εργασίας που δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να υπερβεί τις 5 ημέρες την εβδομάδα και 8 ώρες την ημέρα.

5. Στην πράξη όμως, πως θα προστατεύεται το 8ωρο και το 5νθήμερο;

Ας μην κρυβόμαστε: σήμερα το 8ωρο και το 5θήμερο παραβιάζονται. Αυτό το πρόβλημα το γνωρίζουμε όλοι από την καθημερινή εμπειρία μας και επιδεινώνεται όταν η εργασία παρέχεται εξ αποστάσεως, είτε συστηματικώς (τηλεργασία) είτε ευκαιριακώς (π.χ. απαντώντας emails από το κινητό).

Το κλειδί εδώ είναι η ψηφιοποίηση, η οποία έχουμε διαπιστώσει το τελευταίο διάστημα πως λειτουργεί διευκολύνοντας τη σχέση του πολίτη με το κράτος (πιστοποιητικά-egov, πρόγραμμα εμβολιασμών, ηλεκτρονική συνταγογράφηση). Αυτή τη φορά αξιοποιείται από την κυβέρνηση για τη θωράκιση του 8ώρου, την καταπολέμηση της «μαύρης εργασίας» και των αδήλωτων υπερωριών.

Για αυτό το λόγο, νομοθετείται η ψηφιακή κάρτα εργασίας, μέσω της οποίας το ΣΕΠΕ θα παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο το ωράριο και την τήρησή του. Η Ελλάδα καινοτομεί καθώς θα γίνει μια από τις πρώτες προηγμένες χώρες που θα εφαρμόσει αυτό το μέτρο, όπως έγινε με το σύστημα ΕΡΓΑΝΗ.

6. Τι είναι το δικαίωμα αποσύνδεσης και πώς προστατεύει τους εργαζόμενους και στις νέες συνθήκες τηλεργασίας που έφερε η πανδημία; 

Το νομοσχέδιο προστατεύει τον ελεύθερο χρόνο και την ποιότητα ζωής των εργαζόμενων θεσμοθετώντας το δικαίωμα ηλεκτρονικής αποσύνδεσης του απασχολούμενου. Με αυτό τον τρόπο δίνεται έμφαση στην ισορροπία προσωπικής – επαγγελματικής ζωής. Νομοθετείται το δικαίωμα κάθε εργαζόμενου να απέχει πλήρως από την παροχή εργασίας του και την διεκπεραίωση εργασιών με τηλεφωνικό, ηλεκτρονικό ή ψηφιακό τρόπο, εκτός ωραρίου εργασίας και κατά τη διάρκεια των νόμιμων αδειών του. Με τον τρόπο αυτό, προστατεύεται το κατοχυρωμένο 8ωρο, αλλά και η πενθήμερη εργασία.

Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα γίνεται από τις πρώτες χώρες της ΕΕ και του ΟΟΣΑ, μετά τη Γαλλία και την Ιταλία, που νομοθετεί την αναγνώριση του δικαιώματος αλλά και την υποχρέωση λήψης σχετικών μέτρων. Για παράδειγμα, τη δυνατότητα ρύθμισης του server της επιχείρησης ώστε να μην προωθούνται επαγγελματικά emails σε υπαλλήλους, ή την αυτόματη αποσύνδεση συνδεδεμένου server και αδυναμία επανασύνδεσής του μετά από τη συμπλήρωση του ημερήσιου ωραρίου.

7. Πώς διασφαλίζεται η προστασία των γυναικών και η ενίσχυση της θέσης τους;

Σε μια κοινωνία όπως η ελληνική, με έντονο το δημογραφικό πρόβλημα, επιβάλλεται οι γυναίκες, οι έγκυοι και οι νέες μητέρες να τυγχάνουν της μέγιστης προστασίας κατά της απόλυσης, καθώς στην πράξη είναι αυτές που κινδυνεύουν περισσότερο να απολυθούν.

Το νομοσχέδιο ενισχύει τις προσλήψεις και τις δυνατότητες εξέλιξης των γυναικών, οι οποίες πλήττονται από την ανεργία περισσότερο από τους άνδρες. Με τη σημερινή νομοθεσία, η μητέρα απολαμβάνει προστασία από τη σύλληψη έως και 18 μήνες μετά τη γέννα. Η προστασία αυτή είναι σημαντική αλλά έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι αποτελεί αντικίνητρο για την πρόσληψη γυναικών, επειδή οι εργοδότες φοβούνται ότι οι γυναίκες εργαζόμενες θα λείπουν για μακρά χρονικά διαστήματα λόγω της άδειας λοχείας και θα είναι δύσκολη η απόλυσή τους μετά τη γέννηση του τέκνου τους.

Όμως με την καθιέρωση αντίστοιχων αδειών και δικαιωμάτων για τον πατέρα, εκτός από την εξισορρόπηση του ρόλου και των δύο γονέων στην οικογένεια, δίνεται απάντηση στο αντικίνητρο για την πρόσληψη των γυναικών, αφού τόσο η μητέρα, όσο και πατέρας δικαιούνται άδεια αρκετών μηνών που σχετίζεται με τη γέννηση και την ανατροφή του τέκνου τους.

8. Πώς προστατεύεται ο νέος πατέρας;

Το νομοσχέδιο κατοχυρώνει δικαιώματα και για τους άνδρες εργαζόμενους όπως η άδεια πατρότητας. Η οδηγία της ΕΕ προβλέπει άδεια πατρότητας λόγω γέννησης παιδιού διάρκειας 10 εργάσιμων ημερών. Στην Ελλάδα, όχι μόνο ενσωματώνουμε την Οδηγία πριν από το πέρας της προθεσμίας, αλλά αυξάνουμε την άδεια πατρότητας σε 14 εργάσιμες, ανεβαίνοντας στην 5η θέση του ΟΟΣΑ από προτελευταίοι. Παρέχεται επίσης δίμηνη επιδοτούμενη από τον ΟΑΕΔ γονική άδεια στον πατέρα και όχι μόνο στη μητέρα. Έτσι θα έχουν κίνητρο να την παίρνουν και οι δύο γονείς. Επίσης, εκτός από τη μητέρα, προστατεύουμε και τον νέο πατέρα κατά της απόλυσης για 6 μήνες από τη γέννηση του τέκνου.

9. Ποιες νέες άδειες θεσπίζονται;

Θεσπίζονται γονική άδεια διάρκειας τεσσάρων μηνών και για τους δύο γονείς, με επιδότηση από τον ΟΑΕΔ για τους δύο μήνες (έως τώρα η εν λόγω άδεια ήταν άνευ αποδοχών), άδεια φροντιστή για εργαζόμενους με συγγενείς που έχουν ανάγκη σημαντικής φροντίδας, δικαίωμα απουσίας λόγω ανωτέρας βίας, δικαίωμα ευέλικτων ρυθμίσεων εργασίας για γονείς παιδιών έως 12 ετών (τηλεργασία, ευέλικτο ωράριο εργασίας ή μερική απασχόληση). Πρόκειται για ρυθμίσεις που συμβάλλουν στην ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών, αίρουν αντικίνητρα για προσλήψεις γυναικών, συμβάλλουν στη συμφιλίωση προσωπικής – οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής.

10. Πώς αποκαθίσταται η χρόνια αδικία εις βάρος των εργατοτεχνιτών;

Με τον νέο εργασιακό νόμο τερματίζεται οριστικά το απαράδεκτο καθεστώς που ήθελε οι αποζημιώσεις των εργατοτεχνιτών να είναι πολύ κατώτερες από τις αποζημιώσεις των υπαλλήλων. Με το νομοσχέδιο ικανοποιείται ένα πάγιο και δίκαιο αίτημα και εξισώνονται οι αποζημιώσεις απόλυσης των εργατοτεχνιτών, που μέχρι σήμερα υπολογίζονταν σε λίγα μεροκάματα, με εκείνες των υπαλλήλων, που ισοδυναμούν με μισθούς έως και 12 μηνών.

11. Τι όφελος θα έχει ο εργαζόμενος από την αύξηση των υπερωριών;

Το νομοσχέδιο στοχεύει να λύσει ζητήματα που έχουν προκύψει από τις καταιγιστικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο χώρο της απασχόλησης. Ενα από αυτά είναι η κατοχύρωση των υπερωριών, βασικός μοχλός αύξησης των αποδοχών και της παραγωγικότητας, καθώς και η καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας. Η υπερωριακή απασχόληση, που σήμερα δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 96 ώρες τον χρόνο στη βιομηχανία και τις 120 ώρες στους λοιπούς κλάδους, εναρμονίζεται με τον μέσο ευρωπαϊκό όρο και μπορεί να φτάσει μέχρι και τις 150 ώρες. Με δεδομένο ότι θα γίνεται ακριβής καταγραφή της απασχόλησης μέσω της ηλεκτρονικής κάρτας εργασίας, διασφαλίζεται ότι οι υπερωρίες θα αμείβονται. Αλλωστε, η ηλεκτρονική κάρτα εργασίας θα αποκαλύπτει την πραγματική υπερωριακή απασχόληση, η οποία μέχρι τώρα έμενε κρυφή, αδήλωτη και απλήρωτη. Σκοπός του νόμου είναι οι επιχειρηματικές ανάγκες που επιβάλλουν τις υπερωρίες να μπορούν να γίνονται. Ως αντίβαρο, όμως, αυτές θα παρακολουθούνται, θα αμείβονται και, σε περίπτωση παράνομης υπέρβασης των ορίων των υπερωριών, οι εργοδότες θα είναι υποχρεωμένοι να καταβάλλουν σημαντικές προσαυξήσεις στα ωρομίσθια των εργαζομένων τους.

12. Τι θα ισχύει με τις Κυριακές;

Ενώ συνεχίζει να υφίσταται το καθεστώς αργίας την Κυριακή, ευθυγραμμιζόμενη με τις πρακτικές που εφαρμόζονται από χώρες του ΟΟΣΑ και της ΕΕ, η Ελλάδα ορίζει κάποιες εξαιρέσεις στον γενικό κανόνα. Αλλωστε, χάρη σε αυτές τις εξαιρέσεις καθίσταται εφικτή η εξυπηρέτηση των καταναλωτών σε εστιατόρια, καφέ και άλλες υπηρεσίες εστίασης -και όχι μόνο- τις Κυριακές. Στις εξαιρέσεις αυτές, προστίθενται κάποιοι επιπρόσθετοι κλάδοι, όπως αποθήκες, logistics, κέντρα δεδομένων, αλλά και εξωσχολικές δράσεις, μηχανογράφηση, εξετάσεις έκδοσης διπλωμάτων. Η εργασία την Κυριακή αμείβεται με προσαύξηση 75%, ενώ παρέχεται δικαίωμα να δοθεί αναπληρωματική ημέρα ανάπαυσης την αμέσως επόμενη εβδομάδα. Ας σημειώσουμε εδώ ότι ιδιαίτερα στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου (Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία) δεν υπάρχουν καθόλου αντίστοιχες με τις δικές μας απαγορεύσεις για τις Κυριακές.

13. Πώς προστατεύονται οι εργαζόμενοι στις πλατφόρμες;

Με το νομοσχέδιο αναγνωρίζονται δύο τρόποι συνεργασίας των παρόχων υπηρεσιών με τις πλατφόρμες: συμβάσεις εξαρτημένης εργασίας ή ανεξάρτητων υπηρεσιών/ έργου και τίθενται τα νομοθετικά κριτήρια, για να γίνει η διάκριση αυτή σωστά. Πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι με τη ρύθμιση που εισάγουμε και οι απασχολούμενοι με συμβάσεις ανεξαρτήτων υπηρεσιών/ έργου αποκτούν δικαιώματα ανάλογα με αυτά των εργαζομένων, καθώς προβλέπονται συνδικαλιστικά δικαιώματα για τα φυσικά πρόσωπα που συνδέονται με τις εν λόγω πλατφόρμες, οι οποίοι θα μπορούν να συστήνουν συνδικαλιστικές οργανώσεις, να διαπραγματεύονται και να καταρτίζουν συλλογικές συμβάσεις καθώς και να απεργούν. Με αυτό τον τρόπο, προστατεύονται τα δικαιώματα των απασχολουμένων σε πλατφόρμες ανεξάρτητα από τον ειδικότερο τύπο σύμβασης, με τον οποίο συνδέονται με την πλατφόρμα.

14. Γιατί θεσπίζεται η υποχρεωτική εγγραφή συνδικαλιστικών και εργοδοτικών οργανώσεων σε ηλεκτρονικό μητρώο και η ψήφος εξ αποστάσεως στα συνδικάτα;

Για λόγους διαφάνειας, εξυγίανσης του συνδικαλιστικού κινήματος και ενίσχυσης της αντιπροσωπευτικότητάς του με διευκόλυνση της συμμετοχής των εργαζομένων (με δικλείδες διαφάνειας και μυστικότητας) στις συνεδριάσεις και τις ψηφοφορίες. Σκοπός της διάταξης είναι να μην αμφισβητείται η τήρηση του νόμου σε κάθε συνδικαλιστική ενέργεια. Ας θυμηθούμε τους ξυλοδαρμούς στο περυσινό συνέδριο της ΓΣΕΕ. Οι ρυθμίσεις που εισάγουμε εξυπηρετούν την ίδια την αξιοπιστία του συνδικαλιστικού κινήματος.

15. Τι αλλάζει με τις απεργίες στις ΔΕΚΟ;

Το δικαίωμα στην απεργία ήταν και παραμένει προφανώς σεβαστό. Η διάταξη που εισάγουμε για το προσωπικό που διασφαλίζει την ελάχιστη εγγυημένη λειτουργία προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών ως προς την παροχή ενός μίνιμουμ (33%) επιπέδου υπηρεσιών σε κρίσιμους κλάδους κατά τη διάρκεια απεργιακών κινητοποιήσεων. Σημειώνουμε ότι τέτοιες ρυθμίσεις υπάρχουν σε χώρες όπως η Γαλλία, το Βέλγιο, ο Καναδάς, η Αυστραλία κλπ. Διευκρινίζεται ότι η ρύθμιση αυτή δεν αλλάζει το καθεστώς σε σχέση με το προσωπικό ασφαλείας και δεν αναφέρεται στο πλήθος των εργαζομένων που καλούνται να παράσχουν τις υπηρεσίες τους αλλά στο επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών. Για παράδειγμα στο μετρό, κατά τις ημέρες της απεργίας θα πρέπει να κυκλοφορεί το ένα τρίτο των συρμών, ανεξαρτήτως του αριθμού προσωπικού που πρέπει να απασχολείται, για να επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσμα.

16. Ποια είναι τα οφέλη για τις επιχειρήσεις;

Μειώνεται η γραφειοκρατία και οι πολλαπλές δηλώσεις στις διάφορες υπηρεσίες μέσω της αναβάθμισης του συστήματος ΕΡΓΑΝΗ. Ωφελημένοι είναι επίσης όλοι οι τίμιοι εργοδότες που δηλώνουν κανονικά τις υπερωρίες γιατί με την ψηφιακή κάρτα εργασίας εξαλείφεται ένα αθέμιτο πλεονέκτημα που είχαν μέχρι τώρα όσοι κινούνταν κάτω από το τραπέζι. Με την προσαρμογή επίσης της αγοράς εργασίας στα ευρωπαϊκά δεδομένα ενισχύεται η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας που είναι προϋπόθεση για ανάπτυξη και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Επομένως το νομοσχέδιο δεν αφορά μόνο τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους αλλά και τους ανέργους που μπορούν να έχουν καλύτερες προοπτικές.

17. Ποιες είναι οι ρυθμίσεις για την προστασία από τη βία και την παρενόχληση στην εργασία;

Με το νομοσχέδιο κυρώνεται η Σύμβαση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για την εξάλειψη της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία. Θεσπίζονται υποχρεώσεις του εργοδότη και πρόληψη και αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων, δυνατότητα αποχώρησης του θύματος από την εργασία για εύλογο χρόνο, εάν αντιμετωπίζει κίνδυνο ζωής ή υγείας, απαγόρευση οποιασδήποτε δυσμενούς μεταχείρισης, λύσης της σχέση εργασίας κλπ του καταγγέλλοντος ή μάρτυρα και αντιστροφή του βάρους της απόδειξης: ο καταγγελλόμενος καλείται να αποδείξει ότι δεν συνέτρεξαν οι σχετικές περιστάσεις.