*Καλό ταξίδι, κύριε Σμιτ
Tον περασμένο Σεπτέμβριο ο Χέλμουτ Σμιτ υπεβλήθη σε επέμβαση για την αντιμετώπιση θρόμβου στο πόδι και έπειτα από νοσηλεία δύο εβδομάδων -και με δική του επιθυμία- επέστρεψε στο σπίτι του, στο Αμβούργο. Η υγεία του, όμως, επιδεινωνόταν δραματικά μέχρι που ο πρώην καγκελάριος δεν μπορούσε να επικοινωνήσει με το περιβάλλον του.
«Πρέπει, ανά πάσα στιγμή, να είμαστε έτοιμοι για όλα» είχε δηλώσει ο γιατρός του, ενώ ο καρδιολόγος του συμπλήρωνε αμήχανα: «Ούτε θέλει ούτε μπορεί, πλέον». Ο Χέλμουτ Σμιτ, ο «ασυμβίβαστος καγκελάριος της πράξης» όπως τον χαρακτήρισαν τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης, έφυγε από τη ζωή, την Τρίτη 10 Νοεμβρίου 2015, μετρώντας 96 χρόνια ζωής στην οποία διέτρεξε αυτό που οι ιστορικοί αποκάλεσαν – όχι άστοχα – «εποχή των άκρων». Με λίγα λόγια, έζησε και κατά εποχές σημάδεψε τον 20ο αιώνα.
Γερμανικό βιογραφικό, στα ελληνικά
Ο Χέλμουτ Χάινριχ Βάλντεμαρ Σμιτ, γιος δασκάλων, γεννήθηκε στο Αμβούργο, στις 23 Δεκεμβρίου 1918. Το 1942 παντρεύτηκε τη Χανελόρε «Λόκι» Γκλάσερ με την οποία απέκτησε δύο παιδιά: τον Χέλμουτ Βάλτερ (πέθανε ενός έτους από μηνιγγίτιδα) και τη Σουζάνε. Από τον Δεκέμβριο του 1944 υπηρέτησε ως υπαξιωματικός πυροβολικού στο δυτικό μέτωπο. Συνελήφθη από τους Βρετανούς τον Απρίλιο του 1945 στο Λύνεμπουργκ και ήταν αιχμάλωτος πολέμου μέχρι τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς. Για τη δράση του, του απονεμήθηκε ο Σιδηρούς Σταυρός. 
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή του στο Αμβούργο, μελετώντας Οικονομικά και Πολιτικές Επιστήμες. Το 1947-1948 ήταν ηγέτης της Sozialistische Deutsche Studentenbund (SDS), της οργάνωσης σπουδαστών του SPD. Το 1949 έγινε μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας. Αμέσως μετά εργάστηκε για την κυβέρνηση του κρατιδίου του Αμβούργου, στο τμήμα οικονομικής πολιτικής. Υπό τον Καρλ Σίλερ, το 1952, έγινε υπουργός Οικονομίας και Μεταφορών του Αμβούργου. Από το 1953 έως το 1962 εργάστηκε για το SPD στην Ομοσπονδιακή Βουλή.
Η εκλογή του στην Ομοσπονδιακή Βουλή έλαβε χώρα το 1953 και το 1958 ένωσε το εθνικό συμβούλιο του SPD για την εκστρατεία ενάντια στα πυρηνικά όπλα και τον εξοπλισμό τού γερμανικού στρατού με τέτοια όπλα. Το 1958 παραχώρησε την έδρα του στο κοινοβούλιο για να επικεντρωθεί στους στόχους του στο Αμβούργο. Από το 1958 μέχρι το 1961 ήταν μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το 1965 επανεκλέχθηκε στην Ομοσπονδιακή Βουλή, ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα έγινε υπουργός Άμυνας, υπό τον Βίλι Μπραντ.
Ο Χέλμουτ στην καγκελαρία
Στις 16 Μαΐου 1974, μετά την παραίτηση του Μπραντ, ανέλαβε καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, σε μια τεταμένη περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Σχεδόν την ίδια στιγμή δραστηριοποιήθηκε στη βελτίωση των σχέσεων με τη Γαλλία, σε συνεργασία με τον τότε πρόεδρό της, Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν. Έναν χρόνο μετά, υπογράφηκε στο Ελσίνκι η πράξη με την οποία δημιουργήθηκε η Διάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη. Παρέμεινε καγκελάριος μετά τις εκλογές τού 1976, σε κυβέρνηση συνασπισμού με το FDP.
Το 1982 κέρδισε ψήφο εμπιστοσύνης στο κοινοβούλιο, αλλά εκείνον τον Σεπτέμβριο τέσσερις υπουργοί της FDP απομακρύνθηκαν από τον συνασπισμό. Αναγκάστηκε να παραιτηθεί όταν την 1η Οκτωβρίου, έπειτα από ψηφοφορία, δεν ανανεώθηκε η εμπιστοσύνη της Βουλής και ενώ είχαν μεσολαβήσει άκαρπες προσπάθειες να παραμείνει με κυβέρνηση μειοψηφίας – μόνο με μέλη της SPD. Έτσι, έχασε την εξουσία, από τον Συντηρητικό Χέλμουτ Κολ. Αποσύρθηκε από την Ομοσπονδιακή Βουλή το 1986, αλλά παρέμεινε πολιτικά ενεργός.
Εξι λεπτομέρειες ουσίας για έναν (πρώην) καγκελάριο
1. Είχε αναγορευθεί επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε αναγνώριση της συμβολής του στην ευρωπαϊκή ενοποίηση και στις ελληνογερμανικές σχέσεις. Αυτός ο τίτλος ήταν ο 24ος για τον Χέλμουτ Σμιτ. Μεταξύ των πανεπιστημίων που τον έχουν αναγορεύσει επίτιμο διδάκτορα είναι αυτά της Οξφόρδης, του Κέμπριτζ, της Σορβόνης και το Χάρβαρντ.
2. Είχε προειδοποιήσει για τον κίνδυνο διάσπασης της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ενώ στήριξε σθεναρά την παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Τον συνέδεε στενή φιλία με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.
3. Ήταν από τους ιδρυτές της επιτροπής που υποστήριξε την ΟΝΕ και τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
4. Η πολιτική εναντίον της τρομοκρατικής φράξιας «Κόκκινος Στρατός» ήταν «αντίσταση, με καμία γραμμή συμβιβασμού». Είχε επιτρέψει στην αντιτρομοκρατική μονάδα GSG 9 να τελειώσει την πειρατεία τού αεροσκάφους Landshut της Lufthansa, το φθινόπωρο του 1977.
5. Είχε συνδέσει το πολιτικό μέλλον με την επέκταση του ΝΑΤΟ, μετά τη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν.
6. Ο πατέρας του ήταν γιος ενός εβραίου επιχειρηματία, αλλά αυτό κρατήθηκε μυστικό στην οικογένεια – επιβεβαιώθηκε, δημόσια, από τον ίδιο τον Σμιτ, το 1984.
Deutsche Welle: «Ο ασυμβίβαστος καγκελάριος της πράξης»
«Μέχρι την τελευταία στιγμή προτιμούσε τις ξεκάθαρες κουβέντες», σημειώνει η DW στον επικήδειό της για τον πρώην καγκελάριο. «Παρ’ όλα αυτά, ή μάλλον εξαιτίας αυτού, εκτιμήθηκε όσο κανένας άλλος. Ακόμη και σήμερα παρέμενε στις δημοσκοπήσεις ο πιο αγαπημένος πολιτικός της νεότερης γερμανικής ιστορίας, παρά την συχνά άκαμπτη και αδιάλλακτη εικόνα που έβγαινε προς τα έξω. Σε μια τηλεοπτική συνέντευξη που παραχώρησε εν μέσω της ευρωκρίσης είχε πει για τις διαχειριστικές ικανότητες της καγκελαρίου Μέρκελ: «Θα αμφιταλαντευόμουν πολύ μέχρι να βρω μια διπλωματική απάντηση». Ο Χέλμουτ Σμιτ σπανίως μασούσε τα λόγια του. Ακόμη κι όταν εγκατέλειψε την ενεργό πολιτική σκηνή συνέχισε να σχολιάζει τα πολιτικά πράγματα ασκώντας σκληρή κριτική. Για τη σύγχρονη Γερμανία είχε πει: “Η χώρα μας βρίσκεται στο κέντρο αυτής της μικρής ηπείρου και είναι σε άθλια κατάσταση”. Για την ευρωπαϊκή πολιτική στην ουκρανική κρίση: “Γεωπολιτικά παιδιαρίσματα”. Για το αν ο Μπαράκ Ομπάμα είναι σπουδαίος πρόεδρος είχε επίσης πει: “Έτσι διατυπωμένο δεν θα το προσυπέγραφα”. Ο Χέλμουτ Σμιτ έβλεπε με κριτική ματιά την εξέλιξη της ΕΕ, την μετεξέλιξη της Γερμανίας σε πολυπολιτισμική κοινωνία καθώς και την αποστολή γερμανικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν.
» Πολλοί Γερμανοί συνδέουν» συνεχίζει η DW, «το όνομα του Σμιτ με τον άνθρωπο που το φθινόπωρο του 1977 κατάφερε να αντιμετωπίσει χωρίς φόβο την τρομοκρατία της Φράξιας – Kόκκινου Στρατού (RAF). Η δράση της RAF είχε φτάσει στο αποκορύφωμά της με την απαγωγή του προέδρου του Συνδέσμου Εργοδοτών Χανς-Μάρτιν Σλάιερ καθώς και την αεροπειρατεία του αεροσκάφους Landshut της Lufthansa στην πρωτεύουσα της Σομαλίας, Μογκαντίσου. Στόχος των δύο τρομοκρατικών ενεργειών ήταν η άσκηση πίεσης για την αποφυλάκιση μελών της RAF από τις γερμανικές φυλακές. Ο Χέλμουτ Σμιτ παρέμεινε, παρά την πίεση, ανένδοτος. Ήθελε να αποδεικνύει κάθε στιγμή την «ικανότητα του κράτους να προστατεύει τους πολίτες του έναντι των κινδύνων» και με αυτόν τον τρόπο θεμελίωνε τη συνεπή του στάση. Το σημαντικότερο γι´ αυτόν ήταν να διατηρήσει ακλόνητη την εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι στην ικανότητα του κράτους να προστατεύει τους πολίτες. Αυτό εν προκειμένω σήμαινε για τον Σμιτ ότι δεν μπορούσε “να αφήσει ελεύθερους τους τρομοκράτες”. Έτσι, αναθέτοντας σε έναν κομάντο των ειδικών δυνάμεων να θέσει τέρμα στην αεροπειρατεία, πήρε μια ριψοκίνδυνη απόφαση, η οποία τελικά οδήγησε σε αίσιο τέλος.
» O Xέλμουτ Σμιτ ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία αρχικά στη γενέτειρά του, το Αμβούργο, όπου ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο του τοπικού υπ. Εσωτερικών. Η ικανότητα του στη διαχείριση κρίσεων φάνηκε το 1962 όταν κλήθηκε να αντιμετωπίσει τις συνέπειες μεγάλης καταστροφικής πλημμύρας με τη συνδρομή του γερμανικού στρατού. Η είσοδός του στην κεντρική πολιτική σκηνή της Δυτικής Γερμανίας έγινε το 1964, όταν ανέλαβε τη θέση του επικεφαλής της Κ.Ο. του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD). Στην πρώτη κυβέρνηση συνασπισμού Σοσιαλδημοκρατών-Φιλελευθέρων (FDP) με καγκελάριο τον Βίλλυ Μπραντ, διετέλεσε υπ. Άμυνας. Εκεί αναδείχθηκε και το ταλέντο του στη διαχείριση κρίσιμων θεμάτων εθνικής ασφάλειας. Μετά την παραίτηση Μπραντ από την καγκελαρία το 1974, ο Χέλμουτ Σμιτ ήταν ο αδιαμφισβήτητος διάδοχος. Για τον ίδιο δεν ήταν ένα εύκολο έργο. «Ο Βίλλυ Μπραντ δημιούργησε στον γερμανικό λαό απίστευτα υψηλές προσδοκίες», είχε πει. Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 και η συνακόλουθη ύφεση δημιουργούσαν αρνητικές προϋποθέσεις για την άσκηση πολιτικής. O Xέλμουτ Σμιτ αντιμετώπισε τα δύσκολα προβλήματα που βρήκε μπροστά του με δυναμισμό και αποφασιστικότητα. Ο γερμανικός λαός τον τίμησε με την ψήφο του δύο φορές, το 1976 και το 1980.
» Η σχέση του Σμιτ με το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα όλα τα χρόνια της πολιτικής του πορείας δεν ήταν ρόδινη. Ο Σμιτ θεωρούνταν ένας «δεξιός» Σοσιαλδημοκράτης, που δε δίσταζε να αγνοεί ακόμη και τις αποφάσεις των συνεδρίων του κόμματος. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και τις αρχές της δεκαετίας του 1980 τάχθηκε αναφανδόν υπέρ της λεγόμενης «διπλής απόφασης» του ΝΑΤΟ και της εγκατάστασης αμερικανικών πυρηνικών πυραύλων στη Δυτική Γερμανία. Για το λόγο αυτό ο Σμιτ ήρθε αντιμέτωπος με την αντίδραση πολλών μελών του κόμματός του αλλά και πολλών πολιτών που βγήκαν στους δρόμους διαμαρτυρόμενοι. To SPD έκτοτε έδινε πολιτικό έρεισμα στη διακυβέρνηση Σμιτ με δισταγμό, μέχρι που διαχώρισε τελικά τη θέση του, όταν ο Σμιτ αποχώρησε από την καγκελαρία το 1982.
» Μετά την αποχώρησή του από την κεντρική πολιτική σκηνή ο Σμιτ δεν έμεινε άπραγος» υπενθυμίζει στο αφιέρωμά της η Deutsche Welle. «Υπήρξε συνεκδότης της εφημερίδας Die Zeit και δεν σταμάτησε να δίνει ομιλίες για θέματα διεθνούς πολιτικής και οικονομίας. Τα πρόσωπα που τον διαδέχθηκαν στην κορυφή της ηγεσίας του SPD δεν τον ενδιέφεραν. Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του Γκέρχαρντ Σρέντερ, συνέδραμε στον προεκλογικό αγώνα των Σοσιαλδημοκρατών. Στη συνέχεια επέλεξε να μείνει στο παρασκήνιο μέχρι που το 2011 έκανε την έκπληξη, τασσόμενος υπέρ του συμπαίκτη του στο σκάκι, Πέερ Στάινμπρουκ που διεκδικούσε τότε την καγκελαρία. “Aυτός μπορεί”, είχε πει ο Σμιτ για τον Στάινμπρουκ, επιβεβαιώνοντας έτσι κατά ένα τρόπο την ικανότητά του Στάινμπρουκ να διεκδικήσει την καγκελαρία. Λίγο αργότερα, συμμετείχε μετά από 12 χρόνια απουσίας στο συνέδριο του SPD, με μία αξιοπρόσεκτη ομιλία. Σε κάθε περίπτωση, παρά τις προσωπικές επιλογές και την έντονη διαφοροποίησή του από την κεντρική γραμμή του SPD, ο Χέλμουτ Σμιτ παρέμεινε μέχρι το θάνατό του ένας πεπεισμένος εκφραστής της σύγχρονης Σοσιαλδημοκρατίας».