Οταν ένας καλλιτέχνης επεμβαίνει στη φύση βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα διπλό στοίχημα. Από τη μία πλευρά, πρέπει το έργο του να εναρμονίζεται με το περιβάλλον του, με τέτοιον τρόπο ώστε να είναι διακριτικό, σχεδόν άφαντο αν δεν το προσέξεις. Το δεύτερο στοίχημα είναι ακριβώς αυτό: να το προσέξεις! Πρέπει κάτι να ακούσεις, κάτι να γυαλίσει και να σου κεντρίσει το ενδιαφέρον, να σε κατευθύνει στο έργο τέχνης.
Φτάνοντας στο «μονοπάτι της Αρκούδας» («Ursa Trail»), έναν περίπατο 3-3μιση χιλιομέτρων στο Μέτσοβο, την κωμόπολη που είναι χωμένη στη μεγαλύτερη οροσειρά της Ελλάδας, την Πίνδο, δεν μπορείς να μην το προσέξεις. Είναι η μία πύλη φτιαγμένη από κορμούς δέντρων, η οποία σηματοδοτεί την αρχή της πεζοπορίας, στη θέση Πολιτσόρα. Η βάση της πύλης είναι πιο πλατιά, όσο ανεβαίνει στενεύει και, με φόντο το πράσινο φύλλωμα των δέντρων, δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται. «Θέλαμε να δώσουμε την αίσθηση του παραμυθιού», μας εξήγησε ο άνθρωπος που ανέλαβε ένα πρωτότυπο έργο: τις γλυπτικές επεμβάσεις στο μονοπάτι της Αρκούδας.
Αυτός είναι ο Γιώργος Χουλιαράς, γλύπτης και καθηγητής Γλυπτικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ), σπουδαγμένος κοντά στον γλύπτη, Γιάννη Παππά. Ομως, η ιδέα προήλθε από τον Σωτήρη Ιωάννου, σύζυγο της Τατιάνας Αβέρωφ-Τοσίτσα, ο οποίος πρότεινε στον γλύπτη να επιμεληθεί μιας εικαστικής επέμβασης στο μονοπάτι που προσελκύει εκατοντάδες πεζοπόρους και αθλητές κάθε χρόνο. Η ίδια η κυρία Αβέρωφ-Τοσίτσα, συγγραφέας και διευθύντρια της Πινακοθήκης Ευάγγελου Αβέρωφ, στο Μέτσοβο, συνέβαλε στο έργο παραχωρώντας ένα ξυλουργείο του ιδρύματος Τοσίτσα και παρέχοντας τη μεγάλη εμπειρία της από τα τελευταία χρόνια που δραστηριοποιείται καλλιτεχνικά, στην Ηπειρο.
Ο κ. Χουλιαράς συγκρότησε μία «συμπαγή ομάδα», όπως την περιέγραψε, αποτελούμενη από πρώην και νυν φοιτητές του στην ΑΣΚΤ. Αυτά τα πρόσωπα γνωρίσαμε σε μία από τις δημιουργικές συναντήσεις που διοργανώνει ο αρχιτέκτονας και ιστορικός Τέχνης, Κώστας Καζαμιάκης, στο βιβλιοπωλείο Ιανός, την Τετάρτη 13 Ιανουαρίου. Ηταν μία από τις διαφορετικές συγκεντρώσεις που διοργανώνει ο κ. Καζαμιάκης, στον πρώτο όροφο του βιβλιοπωλείου, στο κέντρο της Αθήνας, με διαφορετικούς καλεσμένους κάθε φορά, και με τίτλο «Από το αμπέλι στο θέατρο».
Το καφέ του βιβλιοπωλείου είχε γεμίσει με επισκέπτες. Πολλοί από αυτούς, όπως φάνηκε κατά τη διάρκεια της συζήτησης αργότερα, είχαν επαφή με την αρχιτεκτονική και την τέχνη, γενικότερα, ή τουλάχιστον ένα αυθεντικό ενδιαφέρον για το θέμα της συζήτησης. Ο κ. Χουλιαράς μας αποκάλυψε ότι δεν είχε προηγούμενη εμπειρία πριν αναλάβει το εγχείρημα. Πώς να έχει άλλωστε; Η γλυπτική επέμβαση σε ένα μονοπάτι δεν έχει προηγούμενο στην Ελλάδα. Γι’ αυτό και αντιμετώπισε την ιδέα επιφυλακτικά. «Στην αρχή μου φάνηκε τρελό», είπε στους συγκεντρωμένους επισκέπτες. Κι όμως, το αποτέλεσμα είναι υπέροχο.
Οταν μιλάμε για ένα μονοπάτι, είναι αναγκαίο να αναλογιστεί κάποια πράγματα ο καλλιτέχνης: η σηματοδότηση για την καθοδήγηση του πεζοπόρου, οι καθιστικοί χώροι για τις στάσεις του και η προβολή των φυσικών στοιχείων, δηλαδή των στοιχείων που τον προσέλκυσαν στην τοποθεσία εξ αρχής. Η σηματοδότηση έγινε με σύμβολα που βρήκαν θέση σε πασσάλους και με την τοποθέτηση χρωματιστών ποταμίσιων πετρών (ώχρα, μπλε και κόκκινο) που ενημερώνουν τον περπατητή ότι κάτι πρόκειται να δει, συναντήσει ή ακούσει. Οι στάσεις δημιουργήθηκαν σε πλαγιές με θέα και άπλα, αλλά και σε μικρότερες εκτάσεις, πάντοτε με λιτά καθίσματα φτιαγμένα από κορμούς δέντρων – οι κορμοί μεταφέρθηκαν στο εργαστήρι με τη βοήθεια αλόγων. Και τα φυσικά στοιχεία ανέλαβαν να ανδείξουν οι πέντε φοιτητές, με τη σιωπηλή καθοδήγηση του «Δασκάλου», όπως τον αποκαλούν οι ίδιοι, κ. Χουλιαρά.
Ο φοιτητής της ΑΣΚΤ, Αντώνης Χαλυβίδης, εμπνεύστηκε από τα σύννεφα και το στοιχείο του αέρα. «Αγνάντευα τον ορίζοντα που είχε νεφώσεις και σύννεφα τα οποία ταξίδευαν έντονα»,είπε. Αργότερα θα μαθαίναμε ότι ο ίδιος είναι και πιλότος. Αρα είναι εμφανές ότι ήθελε να αφήσει ένα έργο τέχνης, «ένα πλάσμα», όπως το χαρακτήρισε, που θα ταξιδεύει μαζί με τη φαντασία των πεζοπόρων. Το κατασκεύασε στην ΑΣΚΤ, με σίδερο, αλουμίνιο και σωλήνες. «Ο έλικας κουνά τις αντένες, οι οποίες στην πραγματικότητα είναι τα εξαρτήματα μίας ομπρέλας», εξήγησε. Και οι αντένες παίρνουν ένα σχήμα που θυμίζει κουπιά καραβιού.
Ο ιστός μίας αράχνης δεν φαίνεται εύκολα. Ούτε ο ιστός που κατασκεύασε ο απόφοιτος φοιτητής της ΑΣΚΤ, Ηλίας Τσόρης. «Πρέπει να ψάξεις να τη βρεις (την κατασκευή), είναι ελαφριά και δεν εμποδίζει το οπτικό πεδίο του οδοιπόρου», εξηγεί ο δημιουργός, προσθέτοντας ότι το ανοξείδωτο σύρμα αιχμαλωτίζει τις ποταμίσιες πέτρες και, ταυτόχρονα, γυαλίζει στον ήλιο. Το αποτέλεσμα είναι να τραβά την προσοχή του πεζοπόρου μία γυαλάδα και σε πρώτη φάση αυτός να αντικρύζει πέτρες που αιωρούνται.
Ο Ανδέας Βερναρδάκης, απόφοιτος φοιτητής της ΑΣΚΤ. φιλοτέχνησε μία ηχητική κατασκευή – αλλιώς γνωστή ως «γκονγκ». Το γκονγκ μπορεί να είναι ξενόφερτο, αλλά οι τρεις κατασκευές που τοποθέτησε ο νεαρός γλύπτης είναι φτιαγμένες από ντόπια υλικά: ξύλο από κέδρο, χαλκό, παραδοσιακές κουδούνες, κέρατο και υλικά που εντόπισαν στην αγορά του Μοναστηρακίου. Τα χρώματα είναι γήινα με αποτέλεσμα να χάνεται η κατασκευή μέσα στο περιβάλλον του. «Οταν φυσάει ακούγεται ένας πολύ γλυκός ήχος», επεσήμανε ο κ. Χουλιαράς. Κι έτσι έχει την προσοχή του πεζοπόρου.
«Εμείς οι εικαστικοί δεν μπορούμε να σώσουμε τον κόσμο, μπορούμε, όμως, έστω και λίγο, να τον αλλάξουμε», δήλωσε ο Αντώνης Χαλυβίδης, αναφερόμενος στη λογική πίσω από τη δεύτερη κατασκευή του. Θέλησε να σχολιάσει την πραγματικότητα μεταφέροντας μορφολογικές λεπτομέρειες ενός αστικού τοπίου σε ένα καθαρά αγροτικό τοπίο. Αποτέλεσμα «το ξυπνητήρι της αγελάδας», όπως έχει ονομάσει το γλυπτό του που αποτελείται από δώδεκα «σφυριά» και ένα σύρμα από τα φρένα ποδηλάτου.
Ο Ανδρέας Αραπάκης, επίσης απόφοιτος φοιτητής της ΑΣΚΤ, δημιούργησε μία κατασκευή που φαίνεται από την Εγνατία Οδό και ακούγεται από το μονοπάτι, καλώντας τους οδοιπόρους να βγουν στο ξέφωτο. Είναι μία σύνθεση από μεταλλικούς σωλήνες δεμένους πάνω σε κορμούς. Ο καλλιτέχνης έκλεισε τους σωλήνες με φύλλα αλουμινίου, αφήνοντας μία μικρή οπή από την οποία περνά ο αέρας. Ο σωλήνας, έτσι, μετατρέπεται σε ηχείο.
Ο Λέανδρος Ντόλας, ο οποίος έχει αποφοιτήσει από την ΑΣΚΤ, κατασκεύασε ένα ηχητικό έργο τέχνης, που μοιάζει με αυτά τα στολίδια που κρέμονται στα μπαλκόνια και βγάζουν έναν διακριτικό μεταλλικό ήχο – αλλά σε μεγέθυνση. Είχε επίσης την ιδέα να δημιουργήσει δύο λίμνες εκεί που προηγουμένως βρισκόταν ένας βάλτος με λασπόνερα. Ο ίδιος άφησε ένα σημάδι σε ένα βράχο, για να υπενθυμίσει το ίδιο ζώο που τιμά το όνομα του μονοπατιού, την αρκούδα.
Καθένας από τους φοιτητές εξηγούσε το έργο του μεταδίδοντας τη σκέψη του και την πηγή της έμπνευσής του. Κάθε τόσο παρενέβαινε ο «Δάσκαλος», κ. Χουλιαράς, για να υπενθυμίσει κάποια ακόμη λεπτομέρεια στις καλλιτεχνικές επεμβάσεις που δημιούργησαν ομαδικά, και υπό την καθοδήγησή του, οι φοιτητές του.
«Τα μονοπάτια δεν σχεδιάζονται, δημιουργούνται», δήλωσε, κλείνοντας τη συνάντηση, ο κ. Καζαμιάκης. Μας θύμισε ότι τα μονοπάτια είναι η πρώτη οδός επικοινωνίας στον πλανήτη. «Υπακούει σε δύο νόμους: στην οικονομία του χρόνου και στην οικονομία του κόπου», είπε ο ίδιος. Και η Τέχνη είναι ένας τρόπος να επανασυνδεθούμε με αυτή τη μορφή επικοινωνίας.
Η επόμενη συνάντηση που έχει διοργανώσει ο κ. Καζαμιάκης είναι προγραμματισμένη για τις 26 Ιανουαρίου. Καλεσμένος του θα είναι ο ζωγράφος, Αλέκος Φασιανός, και το θέμα της, ανοιχτής στο κοινό, συζήτησης θα είναι: «Παραλληλισμοί. Από την αρχαία ελληνική τέχνη στη Χριστιανική τέχνη. Ιδιες μορφές με διαφορετικό περιεχόμενο».