Σε πρωτοσέλιδο του Σαββάτου μια μεγάλη αθηναϊκή εφημερίδα αναρωτιόταν: «Και μετά τη Νίκαια, τι;». Η απάντηση δόθηκε πριν καν προλάβει να κρεμαστεί στα μανταλάκια των περιπτέρων: Μια απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία. Η νύχτα της Παρασκευής δεν ήταν ακριβώς η νύχτα που άλλαξε τον κόσμο. Στη χώρα του Ερντογάν, ωστόσο, τίποτε δεν πια είναι το ίδιο. Και δεν είναι και για όλους εμάς τους υπόλοιπους.
Ακούγεται αντιφατικό αλλά δεν είναι: την επόμενη ημέρα της απόπειρας ο Ταγίπ Ερντογάν βγαίνει ακόμη πιο ενισχυμένος. Αλλά η χώρα του είναι ακόμη πιο αδύναμη, πιο ανασφαλής, πιο φοβισμένη. Στο αίμα που χύθηκε τον τελευταίο χρόνο από τις τρομοκρατικές επιθέσεις ήρθε να προστεθεί το αίμα των θυμάτων ενός πραξικοπήματος. Δεν ήταν το πρώτο στην ιστορία της Τουρκίας. Ηταν όμως το πιο κακά σχεδιασμένο. Ηταν το πρώτο πραξικόπημα οπερέτα από εκείνους που υποτίθεται ότι έχουν την τεχνογνωσία, την εμπειρία και την ευθύνη να «διορθώνουν» τις παρεκκλίσεις από τις αρχές του κοσμικού κράτους που άφησε κληρονομιά στη χώρα ο Κεμάλ Ατατούρκ. Κι αυτοί το έκαναν πάντα όπως ξέρουν να το κάνουν οι συνάδελφοί τους σε όλες τις μπανανίες του κόσμου: Τη δεκαετία του 1960 οι στρατιωτικοί ανέτρεψαν έναν πρωθυπουργό για να τον κρεμάσουν στη συνέχεια, ενώ στις τέσσερις δεκαετίες που ακολούθησαν πραγματοποιήθηκαν ακόμη τρία πραξικοπήματα. Πώς θα το ‘λεγε τώρα ένας παλιός τούρκος καραβανάς κουνώντας απογοητευμένος το κεφάλι του; Στη σημερινή Τουρκία ούτε ο στρατός δεν είναι αυτός που ήταν κάποτε.
Τι δεν ήξερε η ΜΙΤ
Το τουρκικό κράτος, πάντως, είναι το ίδιο ακόμη και την εποχή του νέου σουλτάνου του. Ανέτοιμο, ανοργάνωτο, γεμάτο τρύπες. Γιατί αν οι περισσότεροι από εμάς πέσαμε από τα σύννεφα το βράδυ της Παρασκευής, πολλοί αναλυτές είδαν απλώς να επιβεβαιώνεται ο φόβος που εξέφραζαν τους τελευταίους μήνες: η απόπειρα πραξικοπήματος κάποια στιγμή θα εκδηλωνόταν, ήταν μόνο θέμα χρόνου. Ενας από αυτούς είναι ο Ομέρ Τασπινάρ που μίλησε στον Guardian. Τι ήξερε ο αναλυτής του Brookings Institutions που δεν ήξεραν οι αναλυτές της ΜΙΤ, της τουρκικής υπηρεσίας πληροφοριών; Γιατί εκείνος είχε τα μάτια του ανοικτά, ενώ οι τούρκοι 007 πιάστηκαν στον ύπνο;
Ο ίδιος έλεγε στη βρετανική εφημερίδα ότι αυτό που μένει να φανεί είναι ο βαθμός εμπλοκής της ηγεσίας του στρατού στην απόπειρα. Οσο περνούν οι ώρες φαίνεται ότι οι επίδοξοι πραξικοπηματίες ήταν κάτι μοναχικοί λύκοι του στρατεύματος – μόνοι τους σχεδίασαν, μόνοι τους οργάνωσαν, μόνοι τους εκτέλεσαν. Αλλά αν ισχύει κάτι τέτοιο, τότε το τουρκικό κράτος είναι πιο τρύπιο ακόμη κι απ’ όσο θα μπορούσε να ελπίσει ο πιο αισιόδοξος κούρδος αντάρτης. Γιατί το πραξικόπημα δεν αποτράπηκε από τις δυνάμεις ασφαλείας του οργανωμένου κράτους, αλλά από τους οπαδούς του Ερντογάν που βγήκαν στους δρόμους μετά το κάλεσμα του ηγέτη τους.
Σε μια κανονική δημοκρατία θα λέγαμε ότι νίκησε ο λαός – και η Τουρκία δεν είναι μια κανονική δημοκρατία. Πάντως, η άμεση ανταπόκριση στο κάλεσμα δείχνει και το λαϊκό έρεισμα του σουλτάνου. Κι αυτός μοιάζει να είναι ο παράγοντας που δεν έπρεπε να αγνοήσουν οι πραξικοπηματίες. Οπως παρατηρεί ο Ομέρ Τασπινάρ, «πάντα στο παρελθόν, τα πραξικοπήματα εκδηλώνονταν απέναντι σε κυβερνήσεις που ήταν εξαιρετικά αντιδημοφιλείς στην κοινή γνώμη».
Δεν είναι η περίπτωση του τούρκου προέδρου και της κυβέρνησής του κι αυτό φάνηκε και την κρίσιμη νύχτα. Ο σουλτάνος έχει λαό. Δεν έχει δημοκρατία. Εντάξει, αυτό δεν τον ενδιαφέρει. Δεν έχει όμως ούτε κράτος – κι αυτό δεν μπορεί παρά να τον καίει. Ο Ερντογάν είναι ένας σουλτάνος που κάθεται σε χρυσό θρόνο. Γύρω του όμως βασιλεύει η κόλαση. Και με τα μέτωπα της Συρίας και της ισλαμικής τρομοκρατίας ανοικτά, η μυρωδιά από το θειάφι γίνεται όλο και πιο έντονη κι εδώ.