Τον συναντά κανείς σχεδόν κάθε πρωί, τις ώρες της αιχμής, στο στενάκι – πέρασμα της Αιγινήτου, λίγα βήματα από τον σταθμό του μετρό του Μεγάρου Μουσικής. Κάθεται στην άκρη ενός πεζουλιού, θαρρείς για να δηλώσει πως στέκεται στο περιθώριο της ζωής ∙ κι έχει το χέρι τεταμένο. «Πεινάω». Βλέμμα ικετευτικό, ψάχνει τα μάτια που περνούν φευγαλέα. Φωνή μπάσα, υποβλητική, που φέρνει στον νου την αλησμόνητη χροιά του Μάνου Κατράκη.
Είναι πολλοί αυτοί που κοντοστέκονται. Τσάντες ανοίγουν για λίγα κέρματα, στόματα πιάνουν την κουβέντα. Τις προάλλες, μια ηλικιωμένη περαστική τον κέρασε τυρόπιτα από το διπλανό ταχυφαγείο.
Το πεζοδρόμιο είναι στενό, δεν χωράει βιαστικά προσπεράσματα, χρειάζεται προσοχή για να μην ακουμπήσουν φορέματα και τσάντες προσβλητικά τα γόνατά του. «Βοήθα τον παππού».
Τον «παππού», που έχει τη δύναμη να παραλύει αγνώστους, να προκαλεί δίνη συναισθημάτων, αναπάντεχα και στα καλά του καθουμένου. Να τους κάνει να θέλουν να τον πάρουν από το χέρι για να τον οδηγήσουν μακριά, κάπου όπου οι επαίτες δεν έχουν όψη κανονικού παππού, από αυτούς που περιφέρονται ξέγνοιαστοι στις παιδικές χαρές με τα εγγόνια τους, που περιμένουν στο φαρμακείο για τα χάπια «της πιέσεως» και στον φούρνο για τη φραντζόλα του χωριάτικου.
Πού πάει όταν εγκαταλείπει το πόστο του; Έχει, άραγε, δικά του παιδιά ; Ζει μόνος; Ποιά ανάγκη τον υποχρέωσε να κάθεται σε κείνο το ρημάδι το πεζούλι;
Και πόσα λεφτά να του βάλει κανείς στη χούφτα… Ποιο τίμημα μπορεί να εξαργυρώσει την ενοχή του πολίτη – θεατή της ολοένα και συμπυκνούμενης μιζέριας στις καθημερινές διαδρομές για το σπίτι ή το γραφείο;
Αποτύπωμα μιζέριας παντού
Είναι προφανές ότι ο «παππούς» ανήκει σε μια νέα κατηγορία επαιτών που τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει την εμφάνισή τους στην πόλη. Άνθρωποι περιποιημένοι, που απέχουν μακράν από το στερεότυπο του επαίτη, ζητούν ενίσχυση, ή καλύτερα αλληλεγγύη από τους περαστικούς.
Ίσως είναι ένας από τους 1,6 εκατομμύρια ΅Ελληνες που, σύμφωνα με την έρευνα του καθηγητή Μάνου Ματσαγγάνη, του Οικονομικού Πανεπιστημίου της Αθήνας, ζουν σε συνθήκες «ακραίας φτώχειας».
Η επαιτεία στην Αθήνα έχει άλλωστε εκτοξευθεί συνολικά σε ασύλληπτα επίπεδα, τέτοια που δεν μπορούν να αποτυπωθούν, να χωρέσουν στα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας – της μόνης που διαθέτει τέτοια, καθώς η επαιτεία εξακολουθεί να θεωρείται παράνομη και να συνιστά δείκτη εγκληματικότητας.
Το 2016, η ΕΛ.ΑΣ. κατέγραψε 3.115 περιπτώσεις, εξιχνίασε -εντοπίζοντας τους δράστες- 2.987 υποθέσεις (καθώς κάποιες απασχόλησαν τις αρχές και στο παρελθόν), ταυτοποιώντας 1.384 Ελληνες και 1.814 αλλοδαπούς.
Η πραγματικότητα είναι απείρως σκληρότερη. Όποιος περπατάει στην πόλη, ειδικά στο κέντρο της, συναντά επαίτες σε κάθε τρίτο ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων… Στο μετρό, στα φανάρια, δίπλα σε ATM, έξω από σούπερ μάρκετ, καταμεσής στον δρόμο.
Το δηλώνουν και οι ίδιοι οι κάτοικοι, σε έρευνα του 2016, που βρίσκεται τώρα υπό δημοσίευση, υπό τον τίτλο «Στοιχεία περιβαλλοντικής υποβάθμισης και φόβος του εγκλήματος. Η περίπτωση των graffiti στο κέντρο της Αθήνας». Την έρευνα υπογράφει ομάδα ερευνητών με επικεφαλής την κυρία Χριστίνα Ζαραφωνίτου, καθηγήτρια Εγκληματολογίας, Διευθύντρια Εργαστηρίου Αστεακής Εγκληματολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
«Ποιες από τις παρακάτω δραστηριότητες και με ποια συχνότητα συμβαίνουν στην περιοχή σας;», ρωτούν οι ερευνητές κατοίκους του κέντρου. Η επαιτεία έρχεται πολύ ψηλά, με μέσο όρο 94,6%. Κάτοικοι, για παράδειγμα, της περιοχής του Πολυτεχνείου (96,6%) , της πλατείας Βικτωρίας (90%), της πλατείας Αγίου Παύλου (96,6%), δίνουν συντριπτικά ποσοστά στο φαινόμενο, δηλώνουν το αυταπόδεικτο: κάθε βήμα τους κι επαίτης.
Η επαιτεία είναι πλέον αναπόσπαστο στοιχείο της εικόνας της πόλης. Έρχεται να προστεθεί στα σκουπίδια, τους λερωμένους τοίχους, τα νεκρωμένα μαγαζιά σε δρόμους που κάποτε έσφυζαν από ζωή, τη δημόσια χρήση ναρκωτικών σε πάρκα και δρομίσκους. Γίνεται συνιστώσα της υποβάθμισης του κέντρου, δύναμη άπωσης, αποτύπωμα μιζέριας.
Η Αθήνα εκτίθεται καθημερινά από τις τεταμένες παλάμες και τις ταμπέλες με τις εκκλήσεις του «Πεινάω». Κι όχι μόνο στα μάτια των κατοίκων της, αλλά και εκατομμυρίων τουριστών, που μαζί με τον Παρθενώνα θα δουν και γωνιές που θυμίζουν περισσότερο Καλκούτα, παρά ευρωπαϊκή χώρα.
Ποιοι είναι όλοι αυτοί που ζητιανεύουν;
Το πλήρες προφίλ των επαιτών έχουν προσπαθήσει κατά καιρούς να σκιαγραφήσουν κοινωνικοί επιστήμονες, κοινωνιολόγοι και εγκληματολόγοι, κάνοντας λόγο για «φυλές» που περιλαμβάνουν από Ρομά μέχρι αναπήρους από τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία, αλλά και επαγγελματίες επαίτες, συνήθως παιδιά γονέων που ζητιάνευαν και τα οποία δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν άλλες δεξιότητες, παρά μόνον αυτή που θέλει το χέρι να απλώνεται για ελεημοσύνη.
Στην έρευνα Streetwork του δήμου Αθηναίων, 41,7% των αστέγων που ερωτώνται, ομολογούν ότι εξασφαλίζουν τα προς το ζην μέσω της επαιτείας. Δηλώνει ότι καταφεύγει στη ζητιανιά και το 50,9% των τοξικομανών, στην ίδια έρευνα.
Δεν είναι, όμως, μόνο οι άστεγοι και οι τοξικομανείς.
Ποιος δεν έχει συναντήσει επαίτες – «εμπόρους», με πρόσχημα στυλό και χαρτομάντηλα; Είναι συνήθως άνεργοι, ασθενείς (ενίοτε με βεβαίωση δημόσιου νοσοκομείου στο στήθος), αναξιοπαθούντες.
Ποιος δεν έχει αποστρέψει το βλέμμα από τους -διάσημους πια- καμένους επαίτες της Ερμού και τους βαριά νοσούντες, με τις ανοικτές πληγές στα πόδια, στην πλατεία Συντάγματος ; Τους βωβούς εξαθλιωμένους, με το κεφάλι σκυμμένο ανάμεσα στα γόνατα, έξω από τη «Μεγάλη Βρετανία», εκεί όπου η μυρωδιά του χλώριου από την πισίνα του ξενοδοχείου σου σπάει τα ρουθούνια;
Άλλοι ηθικοί αυτουργοί κι άλλοι θύματα, συνήθως παιδιά Ρομά, όπως εκείνα που εκλιπαρούν δίπλα σε εκδοτήρια εισιτηρίων που κουδουνίζουν κέρματα, να «μην τα εγκαταλείψεις, καλέ, κυρία».
Παιδιά δικά τους ή δανεικά, ιδανικός μοχλός συναισθηματικής πίεσης στους περαστικούς, ίσα για τις ώρες της «δουλειάς», κάποιες φορές στην αγκαλιά, να κοιμούνται βαθιά και αδιατάρακτα. Ειδικά για αυτά τα παιδιά, υπάρχει πάντα κι εκείνο το –αμφιλεγόμενο- (ξένο) δημοσιογραφικό κείμενο που ισχυρίζεται ότι ναρκώνονται για να παραμένουν ήσυχα σε όλη τη διάρκεια της «βάρδιας», με σοβαρές παρενέργειες στην υγεία, την ίδια τους τη ζωή.
Κι όσο ο ανταγωνισμός μεγαλώνει, τόσο οι μέθοδοι εκσυγχρονίζονται. Κάποιος ζητάει κέρματα σε ποτηράκι, με δωρεάν τη μέτρηση στη ζυγαριά εμπρός του. Και γυναίκες Ρομά που δεν ζητούν πια τσιγάρο, ή να σου πουν τη μοίρα σου, αλλά μεταμφιέζονται σε καλόγριες και σε πλευρίζουν για να σου πλασάρουν ιερό κομποσχοίνι απ’ τον Άγιο Ραφαήλ…
