Καιρός ήταν. Μέσα στο χάος του κορονοϊού και της οικονομικής ανασφάλειας, να και μια καλή είδηση που στρώνει χαλί για το μέλλον – των νέων, της αγοράς, της ελληνικής κοινωνίας. Το νομοσχέδιο με την υπογραφή της υπουργού Παιδείας Νίκης Κεραμέως για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (έχει τεθεί σε δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση), η οποία τόσο έχει υποβαθμιστεί στην Ελλάδα, επιχειρεί να την απενοχοποιήσει και από λύση ανάγκης για τους λίγους και πιο αδύναμους, να την καταστήσει συνειδητή επιλογή για τους πολλούς. Να μειώσει την ανεργία, να θέσει τέλος στον μονόδρομο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης ως μόνης διεξόδου.
Στη χώρα των «πτυχιούχων», τα στοιχεία είναι απογοητευτικά στο πεδίο της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Μόνο το 28% των μαθητών επιλέγουν τις δομές της, με το περίπου 72% να κατευθύνεται στο Γενικό Λύκειο. Διαμορφώνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά επαγγελματικής εκπαίδευσης στην Ευρώπη: σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Δείκτη Δεξιοτήτων του CEDEFOP για το έτος 2020, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 30η θέση ανάμεσα σε 31 χώρες.
Και συμβαίνει το εξής οξύμωρο: παρά την υψηλή ανεργία, δεν υπάρχει προσφορά. Παρά την αυξημένη ζήτηση για συγκεκριμένα τεχνικά επαγγέλματα, δεν βρίσκονται νέοι που να θέλουν και να μπορούν να στελεχώσουν τις θέσεις. Σχήμα του παραλόγου. Ψαλίδα που αδιαμφισβήτητα πρέπει να κλείσει και με τις κατάλληλες αλλαγές – όπως φιλοδοξεί η εν λόγω νομοθετική πρωτοβουλία -, να δοθεί χώρος και χρόνος για εναλλακτικές, ουσιαστικές επιλογές και ποιοτικές θέσεις εργασίας, στη θέση διαφόρων πανεπιστημιακών σχολών που μόνο αμηχανία μπορούν να προκαλέσουν σε υποψηφίους χωρίς σχετικό ενδιαφέρον και κλίση.
Στρατηγικός σχεδιασμός
Μια δεύτερη, βαθύτερη ανάγνωση του επίδοξου νομοθετήματος αποκαλύπτει τον κοινό στρατηγικό σχεδιασμό στον οποίο ερείδεται, ως προς όλες ανεξαιρέτως τις πτυχές της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης – Επαγγελματικές Σχολές Κατάρτισης, ΕΠΑΛ, ΙΕΚ. Για πρώτη φορά, με διακριτά επίπεδα προσόντων, σε εφαρμογή και του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων, προς αποφυγή επικαλύψεων δομών και υπηρεσιών.
Κύριος στόχος του, ασφαλώς, είναι η σύνδεση της επαγγελματικής εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Δημιουργεί άλλωστε μηχανισμό που θα δρα παράλληλα σε εθνικό αλλά και σε τοπικό περιφερειακό επίπεδο, προβλέποντας τη συγκρότηση συμβουλίων με τη συμμετοχή όλων των εταίρων (ΣΕΒ, ΣΕΤΕ, Τοπική Αυτοδιοίκηση, ΓΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ, ΕΣΕΕ) που θα ανιχνεύουν τις ανάγκες της αγοράς εργασίας.
Τα επαγγέλματα στα οποία διαπιστώνεται ζήτηση θα εξειδικεύονται από όλες τις δομές επαγγελματικής εκπαίδευσης στη χώρα: ΙΕΚ, ΕΠΑ.Λ., Επαγγελματικές Σχολές Κατάρτισης. Για παράδειγμα: στις Κυκλάδες, διαπιστώνεται ότι υπάρχει ανάγκη σε τουριστικά επαγγέλματα. Οι επαγγελματικές δομές στις Κυκλάδες θα προχωρούν στην εκπαίδευση εργαζομένων για αυτή τη κατεύθυνση. Στη Δυτική Μακεδονία βρίσκεται σε εξέλιξη σχέδιο απολιγνιτοποίησης, πιθανότατα θα υπάρξει ανάγκη για επαγγελματική εκπαίδευση συναφή με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Σε κάθε περίπτωση, οι βαθιά μυημένοι εκτιμούν ότι η ενίσχυση της διασύνδεσης των ΕΠΑΛ με την αγορά θα δημιουργήσει καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας για τους μαθητές που επιλέγουν αυτού του είδους την εκπαίδευση. Μέσα από ένα τέτοιο μονοπάτι, η επαγγελματική εκπαίδευση μπορεί να αποτελέσει ισχυρό μοχλό οικονομικής ανάπτυξης, να μειώσει τα υψηλά ποσοστά ανεργίας της χώρας μας, να ενθαρρύνει την καινοτομία. Ισως να αποδειχθεί η εκπαιδευτική τομή της δεκαετίας. Ισως όχι. Επαφίεται στις κυβερνήσεις, στους εκπαιδευτικούς και στους κοινωνικούς εταίρους
Ποιες επιμέρους αλλαγές έρχονται
Είναι μείζονος σημασίας ότι δημιουργείται το επίπεδο 3, ανύπαρκτο σήμερα, μετά το Γυμνάσιο και πριν από το Λύκειο, βάσει του ευρωπαϊκού πλαισίου προσόντων. Απόφοιτοι Γυμνασίου θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν την επαγγελματική -έναντι της γενικής- εκπαίδευση και να αποκτούν ειδικά επαγγελματικά προσόντα, προσαρμοσμένα στις ανάγκες της αγοράς, με διετή φοίτηση και ειδικά μαθήματα. Το επίπεδο 3 προσφέρει ειδικότητες προσόντων που αναζητά η αγορά, στις οποίες δεν υπάρχουν καταρτισμένοι επαγγελματίες (π.χ. τεχνίτες ναυπηγοεπισκευαστικής βιομηχανίας, τεχνίτες μαρμάρων, καραβομαραγκοί, τεχνίτες εξωλέμβιων μηχανών, ηλεκτροσυγκολλητές, τεχνίτες αλουμινίου). Με την ολοκλήρωση της εκπαίδευσής τους θα μπορούν άμεσα να εργαστούν.
Πρακτικά, επίπεδο 3 σημαίνει:
Ίδρυση Επαγγελματικών Σχολών Κατάρτισης (Ε.Σ.Κ.)
• Για αποφοίτους Γυμνασίου (υποχρεωτικής εκπαίδευσης)
• Διετής διάρκεια φοίτησης
• Διττή μάθηση (θεωρητική εκπαίδευση και πρακτική άσκηση)
• Πιστοποίηση προσόντων
• Οι Επαγγελματικές Σχολές Μαθητείας του ΟΑΕΔ εντάσσονται στο επίπεδο 3
Δομικό στοιχείο του νομοσχεδίου είναι ότι με τις διατάξεις του, ιδρύονται πρότυπα Επαγγελματικά Λύκεια (επίπεδο 4), αρχικά 15 σε περιορισμένη εμβέλεια, σταδιακά – στα επόμενα τέσσερα χρόνια – επεκτεινόμενα σε ολόκληρη την επικράτεια. Τα ήδη υφιστάμενα ΕΠΑΛ αναβαθμίζονται, ενώ τα πρότυπα αναμένεται να λειτουργήσουν ως πιλότος για την επέκταση της μεταρρύθμισης σε όλα τα Επαγγελματικά Λύκεια.
Τόσο οι μαθητές όσο και οι εκπαιδευτικοί που θα διδάσκουν στα ΕΠΑ.Λ. θα επιλέγονται βάσει των επιδόσεων και των προσόντων τους αντιστοίχως. Σε απλά ελληνικά: θα διδάσκουν καθηγητές με αυξημένα προσόντα, ενώ οι μαθητές θα εισάγονται με βάση τον βαθμό του απολυτηρίου Γυμνασίου. Και επειδή επαγγελματική εκπαίδευση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς εξοπλισμό των σχολικών εργαστηρίων, το υπουργείο Παιδείας έχει καταθέσει προτάσεις για την αναβάθμισή του, δαπάνης ύψους 120 εκατ. ευρώ, τόσο για τα ΕΠΑΛ όσο και τα ΙΕΚ.
Τα ΙΕΚ εξάλλου ανεβαίνουν κλίμακα: ιδρύονται στους κόλπους τους Γραφεία Επαγγελματικού Προσανατολισμού, προκειμένου να κατευθύνουν τους σπουδαστές ανάλογα με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, αλλά και αγγλόφωνα τμήματα, σε όσα ΙΕΚ απευθύνονται σε αλλοδαπούς.
Αξία και νέες ευκαιρίες στα ΙΕΚ δημιουργούν το λεγόμενο «επίπεδο 5».
Ίδρυση Πειραματικών και Θεματικών ΙΕΚ
• Νέες ειδικότητες βάσει αναγκών αγοράς εργασίας
• Νέοι Οδηγοί Κατάρτισης
• Δημιουργία διακριτού Μητρώου Εκπαιδευτών
Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης
• Δημιουργία Αγγλόφωνων τμημάτων
• Δημιουργία Γραφείων Σταδιοδρομίας σε κάθε ΙΕΚ
• Εξ αποστάσεως κατάρτιση
• Παρακολούθηση της πορείας των αποφοίτων ΙΕΚ, με φροντίδα για την απορρόφηση στην αγορά εργασίας
• Αξιολόγηση μονάδων στη βάση δεικτών/ Μέτρηση αποτελεσματικότητας
Κωδικοποιημένα, θα μπορούσε επίσης να πει κανείς ότι το σχέδιο νόμου αναβαθμίζει διοικητικά και λειτουργικά το μεταλυκειακό έτος – τάξη μαθητείας, ενώ δίνει έμφαση στην πρόβλεψη κανόνων στη μάθηση στον χώρο εργασίας και στην πιστοποίηση των αποφοίτων.
Οσο για τα πρώην ΚΕΚ, αναβαθμίζονται οι δομές παροχής συνεχιζόμενης κατάρτισης (ΚΔΒΜ), με τη θεσμοθέτηση αυστηρότερων όρων και προδιαγραφών αδειοδότησης, αλλά και πλαισίου ελέγχων.
Εάν κάποιος έχει λάβει επαγγελματική εκπαίδευση οποιασδήποτε βαθμίδας διατηρεί το δικαίωμα ανοδικής μετακίνησης, μέχρι και στο πανεπιστήμιο μέσω κατατακτήριων εξετάσεων
Μείζονος σημασίας διευκρίνιση: εάν κάποιος έχει λάβει επαγγελματική εκπαίδευση οποιασδήποτε βαθμίδας διατηρεί το δικαίωμα ανοδικής μετακίνησης, μέχρι και στο πανεπιστήμιο, μέσω κατατακτήριων εξετάσεων. Δεν υπάρχει εκπαιδευτικό αδιέξοδο, λένε οι γνωρίζοντες εκ των έσω, καθώς συνδέονται όλοι οι δρόμοι της εκπαίδευσης.
Διόλου τυχαία, άλλωστε, το εν λόγω νομοσχέδιο προηγείται του νομοσχεδίου για την τριτοβάθμια εκπαίδευση: αποτελεί ψηφίδα του ευρύτερου μωσαϊκού, που απαιτεί συνολικό σχεδιασμό για τις προοπτικές εκπαίδευσης, κατάρτισης και επαγγελματικού προσανατολισμού. Συνολική θεώρηση, κόντρα στις αποσπασματικές και εμβαλωματικές λύσεις του παρελθόντος.