Στις 6 Μαρτίου ήταν η παγκόσμια μέρα κατά του bullying, ή όπως έχει ατυχώς επικρατήσει στα ελληνικά «εκφοβισμού». Προσωπικά προτιμώ τη λέξη «τραμπουκισμός» / τραμπουκίζω, η οποία αποδίδει πιο πιστά το φαινόμενο στην καθομιλουμένη.
Υπάρχουν πολλά είδη τραμπουκισμού: λόγω εμφάνισης, εθνικής καταγωγής, γεωγραφικής προέλευσης, σωματικής διάπλασης, σεξουαλικού προσανατολισμού κτλ. Σήμερα θα εστιάσω ειδικά σ’ έναν που είναι από τους πιο διαδεδομένους και δυστυχώς παραβλέπεται γιατί θεωρείται απόλυτα φυσιολογικός: το τι τραβάνε τα αγόρια που δεν είναι αρκετά «αγόρια». Κι όταν λέω ότι ένα αγόρι δεν είναι αρκετά «αγόρι», δεν εννοώ ότι είναι σώνει και καλά γκέι.
Άντρες και γυναίκες δεν γεννιόμαστε – γινόμαστε, μέσα από ένα πάρα πολύ αυστηρό σύστημα ανταμοιβής και τιμωρίας. Λίγο να ξεστρατίσουμε από το τι θεωρείται σωστή και «φυσιολογική» συμπεριφορά για το φύλο μας, εισπράττουμε τεράστια πίεση να συμμορφωθούμε, να φερθούμε «φυσιολογικά», με βάση το κυρίαρχο μοντέλο. Βλέπουμε τι τρόμος πιάνει τα αγοράκια μην μπλέξουν με «κοριτσίστικες» ασχολίες, ρούχα, χρώματα ή παιχνίδια. Το ίδιο και τα περισσότερα κορίτσια με τις αγορίστικες ασχολίες, αν και σε μικρότερο βαθμό, επειδή ό,τι αφορά το ανδρικό φύλο έχει πάντα υψηλότερο κύρος, οπότε αν ένα κορίτσι είναι λίγο αγοροκόριτσο δεν χάθηκε τίποτα· αντιθέτως, αν ένα αγόρι κοριτσοφέρνει έστω και λίγο, πάει, καταστράφηκε το παιδί.
Τα παιδιά στην εφηβεία αγωνιούν ν’ αποκτήσουν ταυτότητα και να επιβεβαιωθούν στα μάτια των άλλων αλλά και στα δικά τους. Πέφτει χοντρή καζούρα (στην καλύτερη περίπτωση) ή φριχτός εξοστρακισμός έτσι και κάποιο παιδί διαφέρει πάρα πολύ από την εκάστοτε νόρμα (στη συμπεριφορά, στο ντύσιμο, στα ενδιαφέροντα, στην ομιλία κ.ο.κ).
Τα αγόρια τραβάνε πολύ μεγάλο ζόρι να αποδείξουν, στον εαυτό τους και στους άλλους, ότι είναι αρκετά άντρες· υπερβάλλουν -συχνά σε αστείο βαθμό- «αντρικές» συμπεριφορές για να πείσουν τον εαυτό τους και τον κύκλο τους ότι είναι αρκετά άντρες: φτύνουν λες και έχουν σοβαρό πρόβλημα σιελόρροιας, βρίζουν συνέχεια, κάνουν διάφορες ριψοκίνδυνες ταρζανιές, προκαλώντας το ένα το άλλο ν’ αποδείξουν τον ανδρισμό τους. Και πάντα ελλοχεύει η φριχτή ρετσινιά της «αδερφής», που σ’ εκείνη την ηλικία έχει ελάχιστη ή καθόλου σχέση με τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Σύμφωνα με έρευνες1, ακόμη και τα ετεροφυλόφιλα αγόρια είναι αποδέκτες ομοφοβικού τραμπουκισμού, καθώς τα αγόρια κατά κόρον χρησιμοποιούν αυτόν τον τύπο ομοφοβικής κοροϊδίας και εξευτελισμού ως βασικό μέσο κοινωνικοποίησής τους. Με άλλα λόγια, δεν χρειάζεται να είσαι γκέι για να υποστείς ομοφοβικό τραμπουκισμό, καθώς η ομοφοβική λεκτική βία («αδερφάρα!», «τι πούστικο ντύσιμο είναι αυτό!» κτλ) αποτελεί κεντρικό στοιχείο της έμφυλης κοινωνικοποίησης των αγοριών, με βάση τις νόρμες για το τι καθιστά έγκυρη αρσενική συμπεριφορά και στάση ζωής. Ο ομοφοβικός τραμπουκισμός είναι κομβικό στοιχείο στη διαμόρφωση της σύγχρονης ετεροφυλοφιλικής ανδρικής ταυτότητας2, και τα αγόρια τον βιώνουν πολύ οδυνηρά3,4.
Όσα αγόρια δεν πληρούν τα κριτήρια του «αρκετά άντρα» ανήκουν σε υποδεέστερη κατηγορία στο ανήλεο χρηματιστήριο αξιών του σχολικού περιβάλλοντος. Δυστυχώς, αυτό είναι κάτι που συνεχίζει και μετά το σχολείο. Εύκολα βγαίνει η ρετσινιά της αδερφής σ’ έναν άντρα που είναι κάπως πιο ευαίσθητος. «Τον πέρασα για γκέι επειδή του αρέσει η τέχνη και τα βιβλία και δεν βλέπει ποδόσφαιρο» έχω ακούσει από κατά τα άλλα ανοιχτόμυαλες γυναίκες, που δυσπιστούν ως προς τον «ανδρισμό» αρσενικών που δεν φέρονται σαν διασταύρωση Τσακ Νόρις με Τζέιμς Μποντ.
Κακά τα ψέματα: από τη στιγμή που οι γυναίκες ακόμα παραμένουν στον πάτο της κοινωνικής τροφικής αλυσίδας, ό,τι συνδέεται με το θηλυκό στοιχείο είναι για πέταμα. Αυτά τα άκαμπτα στερεότυπα κρατάνε γερά και στους ίδιους τους ομοφυλόφιλους: Οκέι να είσαι γκέι, αλλά απ' τους ανδροπρεπείς, τους σοβαρούς, όχι από τους «παρτσακλούς», αυτούς μωρέ που… ξέρετε τώρα, αδερφίζουν. Τους θηλυπρεπείς. Αυτούς όλοι τους απεχθάνονται – δεν υπάρχει χειρότερη κατηγορία. Η βία και ο υποβιβασμός που παρατηρείται εναντίον των θηλυπρεπών ομοφυλόφιλων στα γκέι σάιτ γνωριμιών είναι άνευ προηγουμένου.
Το συγκεκριμένο είδος βίας και τραμπουκισμού στα αγγλικά ονομάζεται sissyphobia, όπου sissy σημαίνει το αγόρι που δεν είναι αρκετά άντρας. Ακόμα κι ένας από τους πρωταγωνιστές της αμερικάνικης γκέι σειράς Looking, ο Ράσελ Τόβι (γκέι και ο ίδιος και μάλιστα θύμα ομοφοβικού μαχαιρώματος στα 18 του), εύκολα υποβίβασε τους θηλυπρεπείς γκέι: «Νιώθω ότι εύκολα θα μπορούσα να είχα καταλήξει πολύ θηλυπρεπής, αν δεν είχα πάει στο σχολείο που πήγα, όπου αναγκάστηκα να σκληρύνω. Αν μου είχε δοθεί τότε η δυνατότητα να είμαι χαλαρός, να αδερφίζω, να τραγουδώ στον δρόμο, ίσως να ήμουν διαφορετικός άνθρωπος τώρα. Ευχαριστώ τον μπαμπά μου που δεν μου επέτρεψε να έχω αυτή την πορεία» δήλωσε στον Γκάρντιαν.
Πολλοί γκέι άντρες αγανακτούν με το bullying που τραβάνε τα κακόμοιρα γκέι παιδάκια στο σχολείο ή με τις ομοφοβικές επιθέσεις στον δρόμο. Μήπως, όμως, πρέπει να δούμε κι εμείς οι ίδιοι πώς ασκούμε βία στους άντρες που δεν είναι «αρκετά άντρες»;
1 C. J. Pascoe, Dude, You’re a Fag: Masculinity and Sexuality in High School (Berkeley and Los Angeles: University of California Press, (2007).
2 Michael D. Kehler, “Hallway Fears and High School Friendships: The Complications of Young Men (Re)negotiating Heterosexualized Identities,” Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education 28 (2007): 259-77· Nathaniel Levy, Sandra Cortesi, Urs Gasser, Edward Crowley, Meredith Beaton, June Casey, and Caroline Nolan, Bullying in a Networked Era: A Literature Review (Cambridge, MA: Berkman Center for Internet and Society Research Publication Series, 2012)· Pascoe, Dude, You’re a Fag· V. P. Poteat, Michael S. Kimmel, and Riki Wilchins, “The Moderating Effects of Support For Violence Beliefs on Masculine Norms, Aggression, and Homophobic Behavior During Adolescence,” Journal of Research on Adolescence 21 (2011): 434-47.
3 Crispin Thurlow, “Naming the ‘Outsider Within’: Homophobic Pejoratives and the Verbal Abuse of Lesbian, Gay and Bisexual High-School Pupils,” Journal of Adolescence 24 (2001): 25-38.
4 V. P. Poteat and Ian Rivers, “The Use of Homophobic Language Across Bullying Roles During Adolescence,” Journal of Applied Developmental Psychology 31 (2010): 166-72.