– Αλλαγή στην Ενημέρωση
Το ξέρω ότι θα φανεί παράξενο ότι βάζω ως πρώτη αλλαγή την ενημέρωση αλλά μου φαίνεται πως είναι αδύνατο να ξεπεράσουμε την κρίση αν πρώτα δεν συνειδητοποιήσουμε το εύρος και το βάθος της. Τα ΜΜΕ και ιδίως η τηλεόραση όχι μόνον δεν συμβάλλουν στην ενημέρωση αλλά αποπροσανατολίζουν. Είναι συντονισμένα στο εφήμερο εντυπωσιασμό, σε σαχλαμάρες και ευφυολογήματα, με αποτέλεσμα η κοινή γνώμη που καταλαβαίνει ότι τα πράγματα αυτή τη φορά είναι πολύ σοβαρά, να είναι σε σύγχυση, σε απόγνωση και απελπισία. Το γεγονός ότι αντί δελτία ειδήσεων έχουμε talk shows όχι από ένα αλλά από όλα τα κανάλια είναι μοναδικό στο κόσμο. Εγώ δεν απορώ με τους διάφορους ηθοποιούς των 8 που πληρώνονται και μάλιστα αδρά για την παράστασή τους. Απορώ με τους ιδιοκτήτες. Σε μια ενδεχόμενη χρεοκοπία της χώρας είναι βέβαιο ότι η περιουσία τους θα εξευτελιστεί. Υποθέτω ότι δεν τους ενδιαφέρει διότι στην πραγματικότητα δεν διακινδυνεύουν σημαντικά δικά τους κεφάλαια και γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να επιβιώσουν σε συνθήκες ανταγωνισμου. Με θαλασσοδάνεια από τις τράπεζες (τις οποίες στηρίζει το κράτος) ζουν μέρα με τη μέρα χωρίς κανένα σχεδιασμό, και στο μεταξύ απολαμβάνουν την εξουσία τους όσο τραβήξει.
Πώς θα αλλάξουμε αυτή την κατάσταση. Σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία δεν επιβάλλονται κανόνες για την ενημέρωση, δεν επιτρέπονται περιορισμοί και λογοκρισίες. Η μόνη σοβαρή αλλαγή είναι να σταματήσει κάθε κρατική ενίσχυση, άμεση ή έμμεση. Δεκάρα τσακιστή από το κράτος στην ιδιωτική τηλεόραση. Θέλει ο τάδε ιδιοκτήτης καναλιού να πουλά σκουπίδια; Δικαίωμά του και όσο βαστά η τσέπη του. Εκείνο που δεν έχει δικαίωμα είναι να απαιτεί από την κοινωνία να επιδοτεί τα σκουπίδια του και να κατέχει εξουσία με χρήματα των Ελλήνων φορολογουμένων. Μα έτσι θα κλείσουν κάποια κανάλια και πολλοί δημοσιογράφοι θα μείνουν άνεργοι θα αντιτείνει κανείς. Το ίδιο επιχείρημα ακούγεται για κάθε ελλειμματική επιχειρηματική δραστηριότητα που προσφέρει χαμηλής ποιότητας υπηρεσίες. Αν υπάρχουν περιθώρια επιδοτήσεων να πάνε στους άνεργους μέχρι να βρουν κάποια απασχόληση αλλά όχι στους ιδιοκτήτες για να ασκούν εξουσία.
– Επανάσταση στη Δικαιοσύνη
Όπως τα ΜΜΕ δεν πήρανε χαμπάρι την δεινή οικονομική κρίση, όπως εκθείαζαν μέχρι τέλους τον πιο άχρηστο πρωθυπουργό που είχαμε μετά την Μεταπολίτευση, έτσι και τώρα δεν υποψιάζονται την κατάρρευση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης στη χώρα μας. Από τις τρεις παραδοσιακές εξουσίες η δικαιοσύνη έχει τα πιο σοβαρά λειτουργικά προβλήματα. Βρισκόμαστε μπροστά σε αρνησιδικία τεραστίων διαστάσεων αφού η εκδίκαση των υποθέσεων θέλει δεκαετίες. Εκτός αν εννοούμε λαϊκά δικαστήρια, γελάω όταν ακούω το σλόγκαν «να πληρώσουν οι ένοχοι». Με τη συνήθη ροή των υποθέσεων κανένας ένοχος δεν προλαβαίνει να πληρώσει στη παρούσα ζωή. Οι δικαστές με τους συνδικαλιστές τους μιλούν για τους μισθούς τους, τα ασφαλιστικά τους ταμεία, την δήθεν υποβάθμιση του κύρους τους, ζητούν τον διορισμό κι άλλων δικαστών (έχουμε τους περισσότερους δικαστές ανά κάτοικο στο κόσμο) και δεν αντιλαμβάνονται ότι σε λίγο θα είναι τελείως άχρηστος ο ρόλος τους. Μπορείτε να φανταστείτε μια κοινωνία σε κρίση χωρίς σύστημα απονομής δικαιοσύνης; Προς αυτή τη κατεύθυνση οδεύουμε. Το πρόβλημα είναι τόσο οξύ που δεν αντιμετωπίζεται με κάποιες διορθωτικές παρεμβάσεις. Χρειαζόμαστε άμεσα μια επανάσταση στη δικαιοσύνη με πολλές μεταρρυθμίσεις.
– Λογοδοσία των πολιτικών
Δεν εννοώ μόνο το αυτονόητο ότι οι πολιτικοί πρέπει να λογοδοτούν στη δικαιοσύνη, όπως όλοι οι Έλληνες πολίτες. Η ασυλία των βουλευτών και η ατιμωρησία των υπουργών είναι σκάνδαλα ασυμβίβαστα με σύγχρονο πολιτισμένο κράτος. Η βουλευτική ασυλία δεν χρειάζεται καμία συνταγματική αναθεώρηση αρκεί η Βουλή να εφαρμόσει τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και να συμμορφωθεί με τον κανόνα που επιβάλει την άνευ ετέρου άρση της ασυλίας οπουδήποτε βουλευτή κατηγορείται για αδίκημα που δεν συνδέεται με τα βουλευτικά καθήκοντα. Για την ευθύνη υπουργών απαιτείται συνταγματική αναθεώρηση. Μέχρι να γίνει, ας είμαστε τουλάχιστον ιδιαίτερα προσεκτικοί με την παραγραφή και ας προσπαθήσουμε να μην αφήσουμε κανέναν χωρίς λογοδοσία.
Εκείνο, όμως, που θεωρώ πιο σημαντικό είναι η πολιτική λογοδοσία. Οι πολιτικοί μας λένε τις πιο απίθανες ανοησίες χωρίς αυτό να έχει καμία απολύτως επίπτωση στην καριέρα τους. Δεν τους εμποδίζει να εκλεγούν ξανά, να γίνουν υπουργοί ή να απολαμβάνουν δημοσιότητας. Δηλώνει ο κ. Α. Σαμαράς ότι θα εξαλείψει το έλλειμμα σε ένα χρόνο και συγχρόνως κόπτεται υπέρ της ανάπτυξης χωρίς να καγχάζει το πανελλήνιο. Η κ. Β. Παπανδρέου και ο κ. Π. Οικονόμου κάλεσαν την κυβέρνηση να προχωρήσει στην αναδιάρθρωση του χρέους εδώ και τώρα και κανείς δεν τους λέει ότι στην πραγματικότητα αυτό που ζητούν δεν είναι μόνο να μας χαρίσουν μέρος των δανεικών αλλά και να μας ξαναδανείσουν αμέσως. Διάφοροι βουλευτές έχουν ηθικό πρόβλημα με τον τζόγο, άλλοι εθνικό πρόβλημα με την εκποίηση της δημόσιας περιουσίας, μερικοί δεν θέλουν ενοποίηση των σχολείων, άλλοι δεν θέλουν την ενοποίηση νοσοκομείων. Αυτή η ακατάσχετη αερολογία που στέλνει τον λογαριασμό στη Μέρκελ θα σταματήσει μόνο αν απαιτήσουμε από τους πολιτικούς επιχειρήματα και δεν ξεχνάμε τα λόγια τους μέχρι τις επόμενες εκλογές.
– Πανεθνικό προσκλητήριο
Η κυβέρνηση έχει σοβαρές αδυναμίες στην υπεράσπιση της πολιτικής της. Είναι συνεχώς σε άμυνα. Τρέμει μπροστά στον κάθε δημοσιογράφο που την ρωτά αν θα πάρει κι άλλα μέτρα αντί να πει «αφήστε τις ανοησίες, φυσικά και θα πάρουμε κι άλλα μέτρα, συνεχώς θα παίρνουμε μέτρα τα επόμενα δέκα χρόνια». Ρίχνει το φταίξιμο στην τρόικα, λες και αυτή τρίβει τα χέρια της με την ευκαιρία που της παρουσιάσθηκε να δανείσει την Ελλάδα. Οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις φαίνεται να επιβάλλονται με το ζόρι ενώ στην πραγματικότητα έπρεπε να τις είχαμε κάνει πριν από χρόνια. Το χειρότερο είναι ότι ανέχεται μερικοί να το παίζουν κοινωνικά ευαίσθητοι και άλλοι ανάλγητοι. Ο κ. Γ. Παπακωνσταντίνου είναι ανάλγητος γιατί κόβει μισθούς και συντάξεις ενώ η κ. Β. Παπανδρέου (για να μην πούμε για τον κ. Σαμαρά) είναι κοινωνικά ευαίσθητη γιατί θέλει να «κουρέψει» το χρέος και να δώσει αυξήσεις. Η αντίληψη ότι η ευτυχία δεν έρχεται είτε γιατί κάποιοι ανάλγητοι δεν το θέλουν είτε γιατί κάποιοι καλοί είναι παραγκωνισμένοι δεν είναι άξια ούτε για μικρά παιδιά.
Το γεγονός ότι κάθε τόσο επανέρχεται στο προσκήνιο απλώς επιβεβαιώνει ότι υπάρχουν δυνάμεις της κυβερνητικής παράταξης που δεν αντιλαμβάνονται ότι οι πολιτικές του παρελθόντος έχουν ξοφλήσει μια για πάντα. Είτε υπάρχει το Μνημόνιο είτε όχι ο βουλευτής που διόριζε και υποσχόταν παροχές έχει τελειώσει. Η κυβέρνηση δεν θα τα καταφέρει συνδιαλεγόμενη και συμβιβαζόμενη με κάθε πολιτικάντη, δεν θα τα καταφέρει αν συνεχίσει να επιδεικνύει αυτάρκεια. Πρέπει να απευθυνθεί και να στηριχθεί από δυνάμεις που υπερβαίνουν το κυβερνητικό κόμμα και τον κύκλο των «δικών» της προσώπων. Σε αυτή τη περίοδο της ύψιστης κρίσης έχουμε ανάγκη από ένα πανεθνικό προσκλητήριο συμβολής στην ανασυγκρότηση. Με δεδομένη την αντίληψη των κομμάτων της αντιπολίτευσης, χρειάζεται ένα άνοιγμα προς δυνάμεις που δεν είναι αγκυλωμένες σε πολιτικά σχήματα αλλά έχουν κατανοήσει την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να βαδίσει η χώρα. Ενδεχομένως οι δυνάμεις αυτές να είναι μικρές και να μην μπορούν να παίξουν αποφασιστικό ρόλο. Ακόμη, όμως, και σε επίπεδο συμβολισμού το προσκλητήριο για συμβολή είναι ιδιαίτερα σημαντικό.
– Λαϊκό κίνημα «πλήρωσε, πλήρωσε»
Είναι αφάνταστα τα στερεότυπα που εξακολουθούν να συνιστούν τη λαϊκή μας κουλτούρα. Η παγκόσμια πρωτοτυπία μας είναι ο συνδυασμός ενός άγριου καταναλωτισμού με κομμουνιστική ιδεολογία. Αν η Σοβιετική Ένωση μπορούσε να δανειστεί τα λεφτά που εμείς δανειστήκαμε υποθέτω ότι το κομμουνιστικό καθεστώς θα επιβίωνε ακόμη. Το κράτος σαν αστείρευτη αγελάδα που μπορεί αιωνίως να δίνει γάλα χωρίς κανένας να την ταΐζει, εκφράζεται με το λεγόμενο κίνημα «δεν πληρώνω, δεν πληρώνω». Στην πραγματικότητα πρέπει να αναπτυχθεί το λαϊκό κίνημα «πλήρωσε, πλήρωσε», αυτό που έκανε κάποια δειλά βήματα με τις αποδείξεις και τώρα βρίσκεται σε υποχώρηση. Αν όλοι οι ακτιβιστές των διοδίων αποφάσιζαν να διαφυλάξουν τους πεζόδρομους της Αθήνας από τα αυτοκίνητα και τα μηχανάκια ή να καθαρίσουν τα πεζοδρόμια από το παρκάρισμα αναγκάζοντας την τροχαία να επιβάλλει πρόστιμα θα έδειχναν την κουλτούρα που πρέπει να αποκτήσουμε. Η πληρωμή των φόρων και γενικά η εκτέλεση των υποχρεώσεών μας πρέπει να γίνει δημόσια ηθική. Η κολακεία του λαού ότι δεν φταίει σε τίποτε, ότι παρασύρθηκε από τους πολιτικούς ή τις τράπεζες, από τους ξένους, ότι είναι γενικά αμέτοχος για το χάλι μας αποτελεί απλούστατα βαριά προσβολή στη δημοκρατία.
– Εκποίηση δημόσιας περιουσίας και επιχειρήσεων
Για την εξυπηρέτηση του χρέους μας (ακόμη κι αν αυτό «κουρευτεί») είναι αναπόφευκτη η εκποίηση δημόσιας περιουσίας. Μερικοί διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους μη τυχόν και ξεπουλήσουμε τα χρυσαφικά μας. Δεν έχουμε χρυσαφικά ούτε φιλέτα (μακάρι να είχαμε και να εξοικονομούσαμε περισσότερα χρήματα). Έχουμε ελλειμματικές δημόσιες επιχειρήσεις, τις οποίες απλούστατα δεν μπορούμε να χρηματοδοτήσουμε γιατί δεν υπάρχουν δανεικά. Και μόνο η απαλλαγή από αυτές αποτελεί ανακούφιση. Ας παραχωρήσουμε τον ΟΣΕ στον κ. Α. Τσίπρα ή την κ. Α. Παπαρήγα και ας τον επιδοτήσουμε και με 100 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο και θα δούμε τι θα κάνουν με το «φιλέτο», πόσους εργαζόμενους θα κρατήσουν και τι μισθούς θα δίνουν. Κάθε τόσο ακούμε ότι η παιδεία είναι δημόσιο αγαθό, το ίδιο και η υγεία, οι συγκοινωνίες, η ΔΕΗ, ο ΟΣΕ. Και η πατάτα είναι δημόσιο αγαθό. Μήπως πρέπει να εθνικοποιήσουμε και την καλλιέργεια πατάτας; Οτιδήποτε παράγεται σε μια κοινωνία αποτελεί κοινωνικό αγαθό. Το πρόβλημά μας είναι ότι κάθε τι που παράγει το δικό μας κράτος δεν είναι κοινωνικό αγαθό αλλά άγος. Ας θυμηθούμε τον εθνικό μας αερομεταφορέα και τα απίστευτα δανεικά που ξοδέψαμε. Μέρος αυτών των χρημάτων αν είχε διατεθεί στη παιδεία, την καινοτομία, την έρευνα και τη δεξιότητα ίσως να μην μιλούσαμε σήμερα με όρους απόγνωσης για το μέλλον της χώρας.
– Δραστική μείωση δαπανών στο κράτος πρόνοιας
Σήμερα δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να μειώσουμε δραστικά τις δαπάνες για παιδεία, υγεία, ασφάλιση. Ή θα το κάνουμε συντεταγμένα κόβοντας τις σπατάλες και επιμερίζοντας τα βάρη ώστε να μην εξοντωθούν οι οικονομικά ασθενέστεροι ή θα γίνει δια μιας με την κατάρρευση της οικονομίας μας. Αν συμβεί το δεύτερο οι δαπάνες αμέσως θα ελαχιστοποιηθούν με αποτέλεσμα την συντριβή της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού. Οι συνδικαλιστικές μάχες είναι μέχρι τώρα μάχες οπισθοφυλακής για κεκτημένα που έχουν σαρωθεί από τα νέα δεδομένα. Καμία μάχη δεν δίνεται για ουσιαστική κοινωνική αλληλεγγύη και δικαιοσύνη. Οι περικοπές πρέπει να στοχεύουν τους πιο ευνοημένους και να υπερασπισθούν το εισόδημα των πιο φτωχών.
– Αλλαγές στη Παιδεία
Η Παιδεία μας είναι τόσο χάλια που θα χρειαζόταν ιδιοφυία για να εφεύρει κανείς μεταρρυθμίσεις που θα την χειροτερεύσουν. Κι εδώ τα ιδεολογήματα είναι τόσο πολλά και τόσο παλιά που απορεί κανείς πώς βρίσκονται νέοι άνθρωποι που τα επαναλαμβάνουν. Γι’ αυτό είμαι εκ προοιμίου υπέρ της οποιασδήποτε αλλαγής και κατά της ακινησίας. Πρέπει να μάθουμε να αλλάζουμε και να μην φοβόμαστε τις αναθεωρήσεις και τις αλλαγές των αλλαγών. Ένα κριτήριο μου φαίνεται θεμελιώδες: η εισαγωγή της κριτικής σκέψης στη παιδεία. Αυτή η εθνική προσπάθεια που καταβάλαμε να αποβλακώσουμε γενεές επί γενεών με την παπαγαλία την πληρώνουμε ακριβά με μια κοινωνία που δεν έχει μάθει να σκέπτεται και να συζητά αλλά μόνο να κραυγάζει
– Καμία ανοχή στη βία
Η ανοχή στη βία κινδυνεύει να μας τινάξει στον αέρα. Κάθε εκδήλωση επιβολής (για να μην μιλήσουμε για τον πόλεμο στη Κερατέα), από τον αποκλεισμό των κρουαζερόπλοιων μέχρι τις καταλήψεις των υπουργείων και των δημαρχείων, έχει βαπτισθεί ανυπακοή και διεκδικεί την ανοχή μας. Μερικοί φαντασιώνονται κιόλας ότι όλη η Ευρώπη θα μιμηθεί τον παραλογισμό μας. Δεν υπάρχει καμία κοινωνία που μπορεί να αντέξει τον καθημερινό τσαμπουκά που επιδεικνύουμε (αν το είχαμε κάνει στη δικτατορία τότε η χούντα θα είχε πέσει πολύ πιο γρήγορα). Υπάρχει θέμα καταστολής της βίας και προτείνω να αρχίσουμε από την πιο παράλογη και αδικαιολόγητη εκδήλωσή της, τη βία στα γήπεδα. Είναι πρόκληση το κράτος να συντηρεί έναν αθλητισμό που αποτελεί άσκηση βίας διάφορων οπαδών και άσκηση εξουσίας διαφόρων παραγόντων. Ας κοπεί τελείως η χρηματοδότηση, ας σταματήσει το πρωτάθλημα για ένα χρόνο. Η βία στα γήπεδα πρέπει να ξεριζωθεί και η κοινή γνώμη θα το επιδοκιμάσει.
– Αδελφοποίηση με τους Γερμανούς
Αν για διαφόρους λόγους είναι αδύνατο να κάνουμε τις αλλαγές που απαιτούνται υπάρχει μια ριζοσπαστική πρόταση που έχει μεν το φοβερό μειονέκτημα να μην εμπιστεύεται την ικανότητά μας να πράττουμε με αυτονομία, φαίνεται, όμως, αποτελεσματική. Θα λύναμε όλα τα προβλήματά μας αν κάθε ελληνική οικογένεια προχωρούσε στην αδελφοποίησή της με μια γερμανική και ανέθετε σε αυτήν την πλήρη διαχείριση των οικονομικών της. Κάθε πρωί μέσω διαδικτύου ή τηλεφώνου θα έβγαινε το πρόγραμμα της ημέρας και το βράδυ θα γινόταν ο σχετικός έλεγχος. Θα εξανεμίζαμε το έλλειμμα πιο γρήγορα από όσο υπόσχεται ο κ. Α. Σαμαράς. Με την υπόδειξη των αδελφών μας θα πληρώναμε όλοι φόρους και θα περιορίζαμε την σπατάλη. Αυτή η καθημερινή επαφή θα είχε ασφαλώς και γενικότερα ευεργετικά αποτελέσματα στην παιδεία μας, στο σεβασμό των συμπολιτών μας και στην επικράτηση του κράτους δικαίου.
*Ο Σταύρος Τσακυράκης είναι αναπληρωτής καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Αθηνών. Υπήρξε ακαδημαϊκός επισκέπτης στα πανεπιστήμια Harvard, Columbia και New York University όπου επιδόθηκε στην έρευνα και μελέτη των ατομικών δικαιωμάτων. Ως δικηγόρος έχει υποστηρίξει με επιτυχία πολλές προσφυγές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Έχει γράψει τρία βιβλία: «Οι καταβολές του φιλελευθερισμού στο έργο του Hobbes και Locke» (1992), «Η ελευθερία του λόγου στις ΗΠΑ» (1997), «Θρησκεία κατά Τέχνης» (2005). Εκτός από τα ατομικά δικαιώματα τα ενδιαφέροντά του περιλαμβάνουν ζητήματα πολιτικής και ηθικής φιλοσοφίας.