Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, μήτε προβλέπεται. Διδάσκει και προειδοποιεί…
Ο άνθρωπος σηματοδότησε τον χρόνο, θέτοντας περιόδους, ορίζοντας καμπές, ώστε να αφομοιώσει αλληλουχίες, να αντιληφθεί πιο εύκολα τα γενόμενα, αλλά και να κερδίσει ευκαιρίες αναπροσαρμογής. Μέσα σε όλα τούτα οι μεταβολές κάποιες φορές μοιάζουν να προκύπτουν ραγδαίες και αμείλιχτες, απροειδοποίητες και τραγικές. Όσο κι αν έχουμε επιχειρήσει να ορίσουμε με αυστηρότητα και ακρίβεια τη διάρκεια, τα ορόσημα της ιστορίας δεν ταυτίζονται σχεδόν ποτέ με ημερολόγια. Ακριβώς έτσι και η αρχή του προηγουμένου αιώνα δε συνέπεσε με την ημερολογιακή του βάση. Χρονιά σταθμός υπήρξε το 1914. Το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν θρυαλλίδα και μήτρα της νέας εποχής.
Η προηγούμενη χρονιά, το 1913, παρέμεινε στη σκιά του ‘14. Κι όμως το 1913 εύκολα ονοματίζεται χρονιά «έκρηξης του μοντέρνου»!
Τότε έλαβε χώρα η πρώτη εκτέλεση της «Ιεροτελεστίας της Άνοιξης» του Σταβίνσκι.
Εμβληματικά σημαδιακό; Αν αυτό δεν αρκεί για να πείσει κάποιους, το ίδιο έτος ο Niels Bohr ανέπτυξε τη θεωρία για τη δομή του ατόμου, ενώ ο συγγραφέας H.G.Wells χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τη λέξη «ατομική βόμβα». Το 1913 ήταν, όταν ο Karl Schwarzschild υπολόγισε βασιζόμενος στη «Θεωρία της Σχετικότητας» την ύπαρξη των «Μαύρων Τρυπών»…
Ο κόσμος του ‘13 ήταν μοντέρνος, κατά μεγάλο βαθμό αστικοποιημένος και έτοιμος να ισοπεδώσει τους εμπορικούς περιορισμούς ∙ όπως ακριβώς επιχείρησε ο Woodrow Wilson με τον περιορισμό των εισαγωγικών δασμών. Απολάμβανε μια ανεπανάληπτη παραγωγικότητα για περίοδο ειρήνης, η οποία βασίζονταν στο διεθνές εμπόριο και τη συνεργασία. Μάλιστα το πρώτο ως ποσοστό της παγκόσμιας παραγωγικότητας δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί ξανά παρά το 1970…
Χάρη στις επικοινωνίες, τους σιδηροδρόμους, τις θαλάσσιες μεταφορές, ο κόσμος έμοιαζε περισσότερο διασυνδεδεμένος, με τα σύνορα να παίζουν διαρκώς μικρότερο ρόλο. Η Ευρώπη δεν ήταν μόνο πιο ειρηνική, πιο πλούσια, πιο υγιής, αλλά και πιο σταθερή από ποτέ. Η ελίτ πατρονάριζε μια τέχνη, η οποία απλωνόταν παντού, ενώ ο τουρισμός από προνόμιο των πλουσίων γινόταν προσιτός για την αστική τάξη. Το μοντέλο Τ της Ford κατακτούσε την παγκόσμια αγορά και γινόταν το πρώτο διεθνές καταναλωτικό σήμα.
Οι κοινές προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας να αντιμετωπίσουν κρίσεις φανέρωνε την πρόθεση για συνεργασία. Οι δύο διασκέψεις ειρήνης το 1899 και 1907 είχαν θέσει τις βάσεις για ένα διεθνές δικαστικό σύστημα, το οποίο στόχευε στη διαμεσολάβηση μεταξύ των κρατών. Τον Αύγουστο του 1913 η διεθνής έννομη τάξη στεγάστηκε στο «Μέγαρο της Ειρήνης» στη Χάγη, την κατασκευή του οποίου χρηματοδότησε ο μεγιστάνας Carnegie.
Αν και ο «διεθνισμός» εξελίσσονταν σε μια κοινή συνισταμένη της διεθνούς ζωής, παρότι στην Ευρώπη αναδύονταν μια πολύ-επίπεδη «ηπειρωτική» ταυτότητα, εθνικιστικές φωνές ακούγονταν διαρκώς εντονότερα φανερώνοντας την προσήλωση κάποιων στο παρελθόν. Ο Κέυνς θα σχολίαζε: «Η παγκοσμιοποίηση θεωρείτο κανονική, σίγουρη, μόνιμη, παρεκτός από τα περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης…». Σύντομα εκτυλίχθηκε μια πρωτόφαντη σφαγή, η οποία έμελλε να αφήσει 35 εκατομμύρια νεκρούς και τραυματίες. Το 1918 ο κόσμος είχε ατροφήσει ξανά και θα χρειαζόταν χρόνια για να ανακάμψει…
Είναι συχνό φαινόμενο στον κόσμο μας, ενώ οι συνθήκες είναι ώριμες να γονιμοποιήσουν το «νέο» δρασκελίζοντας το κατώφλι του μέλλοντος, κάποιοι αφοσιωμένοι με εμμονή στο παρελθόν να αγκυλώνουν τη φυσική ροπή της εξέλιξης εκθειάζοντας το παράδοξο. Διακηρύσσουν με ευκολία τη μισαλλοδοξία, τον φανατισμό, την εχθρότητα σε κάθε καινούργιο, για κάθε ξένο, εξαγοράζοντας χυδαία τον φόβο του άγνωστου με το κίβδηλο νόμισμα του τρόμου… Εκείνη ακριβώς η διελκυστίνδα ανάμεσα στις αντίρροπες δυνάμεις της φυσικής εξέλιξης και των δυνάμεων της οπισθοδρόμησης είναι που ακυρώνει επιτεύγματα ετών, εξαπολύοντας καταστροφικές ριπές αφανισμού.
Γι’ αυτό το 2014 οφείλει η κοινωνία μας να απαντήσει: «Δε φοβούμαι τον φόβο. Αψηφώ την τρομοκράτηση. Είμαι έτοιμος να ορμήσω στο αύριο, σε έναν κόσμο δίχως σύνορα και παρωπίδες με μόνη πυξίδα το κοινό μέλλον, τη συμβίωση».