Ένα Σάββατο απόγευμα, που βρισκόμουν στην Τουλούζη της Γαλλίας για δουλειά, είπα να ρίξω μια ματιά στη βάση βιβλιογραφίας που χρησιμοποιούσα, ώστε να δω γενικά η Ελλάδα πού βρίσκεται ποσοτικά και ποιοτικά στο θέμα των επιστημονικών δημοσιεύσεων. Με τον όρο "ποιοτικά" εδώ αναφέρομαι στις ετεροαναφορές που δείχνουν τον αντίκτυπο μιας δημοσίευσης και κατά συνέπεια είναι ένα κριτήριο ποιότητας και σπουδαιότητας μιας εργασίας. Χρησιμοποίησα το Web of Science και επέλεξα να εστιάσω σε δημοσιεύσεις της διετίας 2010 – 2011. Για μια δημοσίευση η δουλειά συνήθως έχει γίνει από λίγους μήνες έως δύο χρόνια πριν. Δεν ήθελα να κοιτάξω πολύ πίσω χρονικά ώστε να είναι τα αποτελέσματα όσο πιο επίκαιρα γινόταν, αλλά ούτε και πολύ πρόσφατα διότι τότε παράγοντας της οικονομικής κρίσης ίσως έπαιζε μεγάλο ρόλο. Σίγουρα διαφορετικές βάσεις δεδομένων δεν θα έδιναν ακριβώς τα ίδια αποτελέσματα αλλά εφόσον κανείς δεν επιλέγει το πού θα εμφανιστεί η εργασία του θεώρησα πως ό,τι δω θα είναι αντιπροσωπευτικό. Σε αυτά τα δύο χρόνια λοιπόν καταχωρήθηκαν 20,624 δημοσιεύσεις με συμμετοχή ελληνικών ιδρυμάτων. Αυτό το νούμερο από μόνο του δεν μου έλεγε πολλά οπότε κοίταξα και για άλλες χώρες ώστε να συγκρίνω.
Ιρλανδία 21,531
Πορτογαλία 21,279
Ισπανία 98,492
Βέλγιο 37,044
Ολλανδία 68,115
Σουηδία 40,945
Νορβηγία 19,750
Φινλανδία 20,644
Αυστρία 26,770
Ελβετία 48,550
Τουρκία 45,096
Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο είχαν πάνω από 100,000 η κάθε μια.
Παίρνοντας υπόψη το πληθυσμιακό και οικονομικό μέγεθος της Ελλάδας θα έλεγα ότι είμαστε εντάξει ποσοτικά. Σίγουρα με εντυπωσιάζει για παράδειγμα το Βέλγιο, η Ολλανδία και η Ελβετία αλλά δεν είμαστε μακριά από το αναμενόμενο. Είδα και άλλα πράγματα όπως κατάταξη χωρών από τις οποίες προέρχονται τα συνεργαζόμενα πανεπιστήμια (ΗΠΑ και χώρες της ΕΕ στην πρώτη δεκάδα), θεματολογία, κατάταξη ελληνικών πανεπιστημίων σε αριθμό δημοσιεύσεων κτλ.
Έπειτα αποφάσισα να δω τι γίνεται ποιοτικά. Κοίταξα 50 τυχαίες εργασίες (τις τελευταίες χρονολογικά) και είδα ότι οι Έλληνες ερευνητές ήταν μόνοι ή πλειοψηφία στις 36 (72%). Έπειτα κοίταξα τις 50 πρώτες σε ετεροαναφορές. Εκεί οι Έλληνες ερευνητές ήταν μόνοι ή πλειοψηφία μόνο στις 16 (32%). Ήδη πήρα πρώτο μήνυμα που έλεγε ότι οι συνεργασίες με ξένους ακαδημαϊκούς είναι όχι μόνο συχνές αλλά και απαραίτητες για δημοσιεύσεις υψηλού αντίκτυπου.
Μετά αποφάσισα να δω ποια ιδρύματα έρχονται πρώτα στις κατατάξεις. Σε ένα τυχαίο δείγμα 250 εργασιών (τα πιο πρόσφατα) η λίστα είχε μόνο δύο ξένα πανεπιστήμια και τα ελληνικά έπαιρναν τις πρώτες θέσεις – όπως θα περίμενε κάποιος.
Παν. Αθηνών – 67 – 26.8%
Αριστοτέλειο Παν. Θεσ/νίκης – 36 – 14.4%
ΕΜΠ – 28 – 11.2%
Παν. Πατρών – 21 – 8.4%
Παν. Ιωαννίνων – 17 – 6.8%
Παν. Κρήτης – 16 – 6.4%
Δημόκριτος – 12 – 4.8%
UNIV NAPLES FEDERICO – 11 – 4.4%
Δημοκρίτειο Παν. Θράκης – 10 – 4.0000%
HARVARD UNIV – 9 – 3.6000%
Κοιτώντας όμως τις κορυφαίες 250 δημοσιεύσεις σε ετεροαναφορές είδα ότι η λίστα κατάταξης άλλαξε δραματικά και πλέον τα 6 στα 10 πρώτα πανεπιστήμια ήταν ξένα. Ξεχωρίζει επίσης η υψηλή θέση (δεύτερο μετά της Αθήνας) του πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Η σπουδαιότητα και η σημασία των συνεργασιών με ξένους ακαδημαϊκούς αποτυπώνεται και στο επίπεδο ιδρυμάτων.
Παν. Αθηνών – 92 – 36.8%
Παν. Ιωαννίνων – 31 – 12.4%
Αριστοτέλειο Παν. Θεσ/νικης – 25 – 10.0%
OHIO STATE UNIV – 25 – 10.0%
UNIV BOLOGNA – 25 – 10.0%
UNIV PADUA – 24 – 9.6%
UCL – 23 – 9.2%
IST NAZL FIS NUCL – 22 – 8.8%
TUFTS UNIV – 22 – 8.8%
Παν. Κρήτης – 22 – 8.8%
Τα συμπεράσματα που μπορούμε να βγάλουμε από τέτοιες αναλύσεις και καταγραφές είναι πολλά και διάφορα. Μπορούμε να δούμε τους τομείς στους οποίους οι Έλληνες ακαδημαϊκοί τα πάνε περίφημα (όπως στα πεδία της φυσικής και της ιατρικής), τα πανεπιστήμια με αξιόλογες επιδόσεις, αλλά και τα αδύνατα σημεία. Υπάρχουν αρκετές τέτοιες βάσεις δεδομένων βιβλιογραφίας που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για τη χαρτογράφηση του ελληνικού ακαδημαϊκού τοπίου. Εγώ από αυτή τη σύντομη έρευνα που έκανα (την οποία θα ήθελα να διασταυρώσω με άλλες) κρατώ ως σημαντικότερο συμπέρασμα ότι η δικτύωση και οι συνεργασίες με τους ξένους συνάδελφους είναι που φέρνουν αποτέλεσμα με υψηλότερο αντίκτυπο. Η εξωστρέφεια πρέπει να αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό της κάθε προσπάθειάς μας.