Στην Ελλάδα του 2024, έξι στα δέκα παιδιά δεν τρώνε ούτε ένα φρούτο την ημέρα και επτά στα δέκα δεν καταδέχονται να αγγίξουν τη σαλάτα. Αυτό ξέρουμε από την έρευνα. Αυτό που δεν ξέρουμε είναι αν προσφέρονται στα παιδιά φρούτα και λαχανικά κάθε μέρα. Διότι, συνήθως, ό,τι έχει να κάνει με τα παιδιά ξεκινά από τους μεγάλους.
Και οι μεγάλοι στην Ελλάδα φαίνεται ότι έχουν προ πολλού εγκαταλείψει τη διατροφή που είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένη ως κορυφαία για την υγεία και τη διατήρηση σωστού σωματικού βάρους. Με δυο λόγια, τη Μεσογειακή Διατροφή, που από την δεκαετία του 1960 που πρωτομελετήθηκαν τα πλεονεκτήματά της μέχρι σήμερα δεν έχει ξεπεραστεί από κανένα άλλο μοντέλο διατροφής.
Η Μεσογειακή Διατροφή άρχισε στην Ελλάδα και… έχει τελειώσει για την Ελλάδα. Και μαζί με αυτήν έχει τελειώσει σε μεγάλο βαθμό και η σωματική δραστηριότητα. Ετσι, από την παιδική ηλικία πλέον εμφανίζονται χρόνια και σοβαρά προβλήματα υγείας όπως ο Σακχαρώδης Διαβήτης, η υπέρταση και άλλα.
Τι μπορεί να γίνει η λοιπόν; Για πρώτη φορά, η Ελλάδα υλοποιεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα κατά της παιδικής παχυσαρκίας, που απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 0-17 ετών και παρέχει πολυεπίπεδη στήριξη στα ίδια και τις οικογένειές τους.
Την ευθύνη για την Εθνική Δράση κατά της Παιδικής Παχυσαρκίας έχει, από πλευράς υπουργείου Υγείας, η αναπληρώτρια υπουργός Ειρήνη Αγαπηδάκη, που μιλάει στο Protagon για τα επόμενα βήματα στον πόλεμο κατά της παιδικής παχυσαρκίας.
Γενικά η παχυσαρκία αποτελεί ένα μείζον πρόβλημα Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα. Ειδικά για τα παιδιά, τα στοιχεία είναι εξαιρετικά ανησυχητικά. Πρόσφατα δημοσιεύτηκε έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την Ευρώπη και, σύμφωνα με αυτήν, στη χώρα μας τα ποσοστά της παιδικής παχυσαρκίας είναι υψηλότερα του ευρωπαϊκού μέσου όρου. To 13,6% των παιδιών ηλικίας κάτω των 5 ετών είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα, ενώ το ποσοστό αυτό σχεδόν τριπλασιάζεται (38,5%) κατά τη μετάβαση στη σχολική ηλικία, και ειδικά στα παιδιά 5-9 ετών. Επίσης, διατηρείται και στους εφήβους, όπου το 32% ανήκει στην κατηγορία αυτή. Έχουμε παιδιά Δημοτικού που λαμβάνουν ήδη αγωγή για νοσήματα εξαιτίας της παχυσαρκίας, όπως είναι η υπέρταση και ο διαβήτης.
Επιπλέον, υφίστανται και συμπεριφορές στιγματισμού εξαιτίας ακριβώς της παχυσαρκίας. Είναι απολύτως κρίσιμο να συνειδητοποιήσουμε ότι η παχυσαρκία δεν αποτελεί ατομική επιλογή – κανένα παιδί και κανείς ενήλικας δεν επιλέγει να είναι παχύσαρκος, αυτό είναι το αποτέλεσμα των συνθηκών πάνω στο άτομο. Για αυτό και το υπουργείο Υγείας με την εθνική δράση κατά της παιδικής παχυσαρκίας στοχεύει ακριβώς στο να αλλάξει τις συνθήκες που οδηγούν στην παχυσαρκία, προάγοντας παράλληλα τις κοινωνικές σχέσεις, την ενσυναίσθηση και τη σύνδεση μεταξύ των παιδιών. Η παχυσαρκία αποτελεί ζήτημα υγείας, όχι αισθητικής, ούτε αντικείμενο κριτικής.
Ποιες είναι οι αιτίες του προβλήματος στη χώρα όπου γεννήθηκε η Μεσογειακή Διατροφή, που υπήρξε για χρόνια βασικό μοντέλο διατροφής των Ελλήνων;
Ωραία ερώτηση, ωστόσο έχω την εντύπωση ότι εδώ και αρκετά χρόνια η Μεσογειακή Διατροφή έχει εγκαταλειφθεί από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού των Μεσογειακών χωρών και το ίδιο συμβαίνει και στη χώρα μας. Παρεμπιπτόντως, μιας και αναφέρετε την περιοχή της Μεσογείου, θα ήθελα να σημειώσω ότι τα περισσότερα παιδιά με προβλήματα βάρους στην Ευρώπη εντοπίζονται στον νότο της ηπείρου. Για να επιστρέψω στην ερώτησή σας, αυτό που δείχνουν οι μελέτες είναι ότι ως Έλληνες έχουμε απομακρυνθεί από την Μεσογειακή Διατροφή. Δεν ακολουθούμε, πια, μια διατροφή πλούσια σε τρόφιμα φυτικής προέλευσης, φρούτα, λαχανικά και ολικής άλεσης δημητριακά. Ταυτόχρονα, έχουμε υιοθετήσει διατροφικές συνήθειες που περιλαμβάνουν πρόχειρο, γρήγορο και επεξεργασμένο φαγητό και ροφήματα πλούσια σε ζάχαρη. Ακόμη, έχουμε μειώσει τη σωματική μας δραστηριότητα και την καθημερινή μας κινητικότητα.
Συγκεκριμένα, τα παιδιά και οι έφηβοι φαίνεται ότι περνούν μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου τους μπροστά σε μια οθόνη, για μη εκπαιδευτικούς σκοπούς, μειώνοντας έτσι κατά πολύ την ενέργεια που ξοδεύουν. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας που κάναμε στο πλαίσιο της Εθνικής Δράσης κατά της Παιδικής Παχυσαρκίας, μόλις 4 στα 10 παιδιά και εφήβους καταναλώνουν φρούτα σε καθημερινή βάση και 3 στα 10 καταναλώνουν λαχανικά. Τόσο τα παιδιά μικρότερης ηλικίας όσο και οι έφηβοι καταναλώνουν κατά κύριο λόγο σνακ με υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι και ζάχαρη αλλά και πρόχειρο φαγητό, με αποτέλεσμα να μη λαμβάνουν τα θρεπτικά στοιχεία που έχουν ανάγκη για την ανάπτυξή τους. Το ζητούμενο δεν είναι να ακολουθούμε έναν αποστειρωμένο τρόπο ζωής, αλλά να έχουμε μέτρο. Σε αυτό το πλαίσιο τοποθετείται και η κατανάλωση των τροφίμων που αγαπούν τα παιδιά όπως π.χ. τα γλυκά, χωρίς όμως αυτά να καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της διατροφής μας ή να υποκαθιστούν το ισορροπημένο γεύμα που χρειάζονται για να αναπτυχθούν σωστά.
Τι σημαίνει αυτή η αλλαγή συνηθειών για την υγεία των παιδιών και των μελλοντικών ενηλίκων;
Πέραν του ότι η παχυσαρκία αποτελεί ένα νόσημα, ταυτόχρονα έχει και σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική, κοινωνική και σωματική υγεία των παιδιών και εφήβων. Υπάρχουν παιδιά που έχουν εμφανίσει ήδη κάποιες από τις σοβαρές επιπτώσεις της (π.χ. αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2), ενώ γνωρίζουμε και μέσα από έρευνες ότι ένα παχύσαρκο παιδί έχει περισσότερες πιθανότητες να είναι παχύσαρκος και ως ενήλικας, έχοντας έτσι, επίσης, περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσει κάποιο χρόνιο νόσημα όπως υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη ή χοληστερίνη συγκριτικά με έναν ενήλικα φυσιολογικού σωματικού βάρους.
Σε τι στοχεύει η Εθνική Δράση κατά της Παιδικής Παχυσαρκίας;
Θέλουμε να αλλάξουμε όλο το περιβάλλον που οδηγεί στην υπερβαρότητα και την παχυσαρκία και εν τέλει στο να εμφανίζουν τα παιδιά προβλήματα υγείας εξαιτίας αυτού. Η Εθνική Δράση κατά της Παιδικής Παχυσαρκίας στοχεύει στη μείωση των παραγόντων κινδύνου και των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων που συμβάλλουν στην εμφάνιση παχυσαρκίας κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Επίσης, στην καταπολέμηση των συνεπειών της που οδηγούν σε χρόνιες ασθένειες και συν-νοσηρότητες κατά την ενήλικη ζωή. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της προώθησης της άσκησης, της υγιεινής διατροφής και της ενίσχυσης των κοινωνικών δεσμών. Με παιχνίδι αλλά και με βιωματικές δραστηριότητες, θα μάθουμε στα παιδιά μας ότι η υγιεινή διατροφή δεν είναι βαρετή, αλλά μπορεί να γίνει πολύ διασκεδαστική.
Πότε ξεκινά το πρόγραμμα και τι περιλαμβάνουν οι προωθούμενες δράσεις;
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δράσεις που εμπλέκουν εκπαιδευτικούς, γιατρούς, διατροφολόγους, στελέχη και εργαζομένους σε σχολεία και δομές, την Τοπική Αυτοδιοίκηση, δηλαδή ένα ευρύ φάσμα ανθρώπων, η εκπαίδευση των οποίων έχει ήδη ξεκινήσει. Από τον Σεπτέμβριο, το πρόγραμμα «Τροφή για Δράση» θα είναι στα σχολεία. Μέσα από βιωματικές δραστηριότητες και αξιοποιώντας το επιμορφωτικό και εκπαιδευτικό υλικό στις τάξεις, οι μαθητές θα έχουν την ευκαιρία να μάθουν τι σημαίνει ισορροπημένη διατροφή, πώς φτάνει το κρέας ή το λαχανικό στο πιάτο μας και πόσος κόπος και πόροι απαιτούνται για αυτό – μια παράλληλη στόχευση που έχουμε είναι η μείωση της σπατάλης τροφίμων.
Το πρόγραμμα έχει ήδη ξεκινήσει να υλοποιείται σε 60 σχολεία της χώρας και το φθινόπωρο θα επεκταθεί σε όλα τα σχολεία. Επιπλέον, τότε ξεκινούν και οι εκδηλώσεις και δράσεις εκμάθησης και προώθησης υγιεινών διατροφικών προτύπων και δεξιοτήτων μαγειρικής τέχνης για τα παιδιά, τους γονείς και τα μέλη της ευρύτερης κοινότητας. Παράλληλα, θα παρέχεται υποστήριξη των οικογενειών από τις υπηρεσίες υγείας, σε επίπεδο πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς πρόληψης με τη λήψη δωρεάν εξατομικευμένης αξιολόγησης και συμβουλευτικής στο πλαίσιο των παιδιατρικών επισκέψεων και συμμετοχής σε δωρεάν συμβουλευτικές συνεδρίες με διαιτολόγους από το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Καταπολέμηση της Παχυσαρκίας.
Ποιο είναι το προσωπικό σας μήνυμα προς τα παιδιά και τις οικογένειες για την υγεία και τη διατροφή;
Η τροφή είναι μια σχέση ζωής για τον άνθρωπο. Έχω υπάρξει παιδί με παχυσαρκία και ξέρω πώς μπορεί αυτό να καθορίσει την ταυτότητα ενός ανθρώπου. Ειδικά όταν μιλάμε για παιδιά που ζουν σε φτωχότερες οικογένειες και έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν παχυσαρκία. Μπορεί να στάθηκα τυχερή και να κατάφερα να το αντιμετωπίσω στην ενήλική μου ζωή, έχασα όμως πολλά και πέρασα πολλά εξαιτίας αυτού του προβλήματος. Έτσι, βασική μου επιθυμία είναι να έχει κάθε παιδί ένα γερό ξεκίνημα στη ζωή, χωρίς τις αντιξοότητες που επιφέρουν οι κοινωνικές ανισότητες στην υγεία. Όλα τα παιδιά έχουν το δικαίωμα σε μια ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή και στην επίτευξη του βέλτιστου επιπέδου για την υγεία τους. Η υγεία μας είναι ο πολυτιμότερος θησαυρός μας, το θεμέλιο για μια χαρούμενη ζωή και η διατροφή είναι ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία που έχουμε για να προστατέψουμε αυτόν τον θησαυρό.
Κι ας μην ξεχνάμε εμείς οι ενήλικες ότι είμαστε πρότυπα για τα παιδιά. Ας κάνουμε τον υγιεινό και δραστήριο τρόπο ζωής μια ευχάριστη οικογενειακή εμπειρία που τα παιδιά θα θέλουν να ακολουθούν για μια ζωή.
Ο Ιπποκράτης είχε πει ας γίνει η τροφή το φάρμακό μας. Σήμερα θα λέγαμε ας γίνει η ισορροπημένη διατροφή και η σωματική δραστηριότητα η ασπίδα μας!