Ο νόμος 3389 για τις Συμπράξεις Δημόσιου & Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) δημοσιεύεται στις 22 Σεπτεμβρίου 2005 στην «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως» (τεύχος πρώτο, αριθμός φύλλου 232).
Τον Απρίλιο του 2009 υπογράφεται η πρώτη σύμβαση για έργο ΣΔΙΤ. Η σύμβαση αφορούσε το ολοκληρωμένο πακέτο μελέτης, κατασκευής, χρηματοδότησης και τεχνικής διαχείρισης κτιριακών και λοιπών εγκαταστάσεων του Πυροσβεστικού Σώματος για τη στέγαση 6 υπηρεσιών στην Αλεξανδρούπολη, τη Βέροια, τα Γιαννιτσά, τη Λευκάδα, τα Καλάβρυτα και τους Γαργαλιάνους καθώς και του 1ου Πυροσβεστικού Σταθμού Θεσσαλονίκης. Η συνολική αξία του έργου προσδιορίστηκε στο ποσό των 25,6 εκατομμυρίων ευρώ.
Η αρχή μόλις είχε γίνει. Ανάδοχος, μια μικρή οικογενειακή κατασκευαστική εταιρεία με την επωνυμία Γαντζούλας. Ψάχνοντας στο διαδίκτυο βρήκα ένα ενδιαφέρον στοιχείο: «η Grant Thornton υπήρξε σύμβουλος του αναδόχου στο πρώτο έργο ΣΔΙΤ που δημοπρατήθηκε στην Ελλάδα – έργο πυροσβεστικών σταθμών . Η παροχή των υπηρεσιών περιλάμβανε και την υποστήριξη στο χρηματοοικονομικό κλείσιμο του έργου, στο οποίο συμμετείχε ως Δανειστής και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων». Στο ίδιο κείμενο διαβάζω επίσης τα εξής: «Η επαγγελματική δραστηριότητα περιλαμβάνει τον χώρο του πολιτικού μηχανικού, την επενδυτική τραπεζική και τον συμβουλευτικό τομέα. Ο Νίκος Μαντζούφας έχει σημαντική εμπειρία σε έργα παραχωρήσεων, ΣΔΙΤ, ιδιωτικοποιήσεων και ειδικότερα στον τομέα λιμένων, αυτοκινητοδρόμων, ενέργειας, εκπαίδευσης, υγείας. Σήμερα είναι επικεφαλής του τμήματος Project Finance της Grant Thornton στην Ελλάδα. Η ενεργοποίηση της Grant Thornton στον τομέα των ΣΔΙΤ στην Ελλάδα ξεκίνησε το 2004 με το Νίκο Μαντζούφα ως επικεφαλής, και σήμερα η Grant Thornton κατέχει ηγετική θέση στην Ελληνική αγορά ΣΔΙΤ τόσο στον δημόσιο όσο και ιδιωτικό τομέα».
Οι επόμενες συμβάσεις – 6 τον αριθμό υπογράφονται- το 2014. Πέντε χρόνια μετά… Στο μεταξύ, με ακλόνητα τα Μνημόνια, κυβερνήσεις ήρθαν και έφυγαν. Το ίδιο και υπουργοί…
Το 2014 έχουμε όμως και μια άλλη αξιοσημείωτη αλλαγή. Ο Νίκος Μαντζούφας βρίσκεται πλέον στην απέναντι όχθη… Είναι πλέον ειδικός γραμματέας στην ευέλικτη και άκρως επιτελικής λειτουργίας Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ. Ο πολιτικός μηχανικός – γεννημένος το 1973 στην Πάτρα- μέσα από τις διαδικασίες του open.gov επιλέγεται να δώσει σάρκα και οστά στο νέο θεσμό και μάλιστα, στην πιο δύσκολη στιγμή της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Με αδύναμο τραπεζικό σύστημα, πολλαπλούς δημοσιονομικούς περιορισμούς και διστακτικό έως αδιάφορο ιδιωτικό τομέα να αναλάβει ρίσκο και να βρει χρηματοδότηση.
Πέντε χρόνια αργότερα ο 46χρονος πλέον Νίκος Μαντζούφας είναι επικεφαλής της Γενικής Γραμματείας Ιδιωτικών Επενδύσεων & ΣΔΙΤ στο υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων.
Στο σημείο αυτό μια μικρή επισήμανση μιας από τις λεπτομέρειες που δεν συμβαίνουν συχνά στο ελληνικό δημόσιο και την πολιτική σκηνή. Ο Νίκος Μαντζούφας σε λίγους μήνες από τώρα θα μετράει μια ολόκληρη δεκαετία στη θέση του, έχοντας διανύσει μια πολύ ενδιαφέρουσα – από κάθε άποψη- διαδρομή. Μια διαδρομή από την ανοικτή διαδικασία του open.gov στη κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη ως ένας δοκιμασμένος τεχνοκράτης που φλερτάρει με τα χαρακτηριστικά ενός καταξιωμένου statesman.
Σε κάθε περίπτωση ο Νίκος Μαντζούφας έβαλε για τα καλά την υπογραφή του σε αυτή την διαδρομή. 14 χρόνια μετά τον Σεπτέμβριο του 2005 (δημοσίευση του σχετικού νόμου) οι ΣΔΙΤ όχι μόνο αποτελούν διακριτό κομμάτι της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας (μόνο επί των ημερών των κυβερνήσεων Αλέξη Τσίπρα και με υπογραφές υπουργών του – Ευ. Τσακαλώτος, Γ.Σταθάκης, Κ. Γαβρόγλου κ.α- προχώρησαν 13 νέα έργα αξίας 1.7 δις ευρώ) αλλά έχουν καταφέρει να εξασφαλίσουν μια ευρύτατη πολιτική και κομματική αποδοχή και συναίνεση, την εμπιστοσύνη των επενδυτών (από την Ελλάδα και το εξωτερικό) αλλά και απαραίτητη και αναγκαία έξωθεν καλή μαρτυρία (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων κ.α).
Στο σημείο αυτό δύο μικρές επισημάνσεις: α) Ένα στοιχείο που σηματοδοτεί την είσοδο του θεσμού στη φάση της ωριμότητας του ήταν το επιτυχημένο exit της εταιρείας ΑΒΑΞ από έργο ΣΔΙΤ. Το πρώτο επιτυχημένο exit στην ιστορία του θεσμού. Πιο συγκεκριμένα, η ΑΒΑΞ προχώρησε στη πώληση της συμμετοχής της στο έργο ΣΔΙΤ για τη χρηματοδότηση, κατασκευή και διαχείριση 10 σχολικών μονάδων στην περιοχή της Αττικής (σύμβαση του 2014). Όπως έγινε γνωστό, η εισηγμένη κατασκευαστική εταιρεία μεταβίβασε τη θυγατρική εταιρεία JPA A.E., που ήταν το επενδυτικό «όχημα» του εν λόγω έργου, εισπράττοντας το ποσό των 8,8 εκατ. ευρώ. Παράλληλα, απαλλάσσεται και από την υποχρέωση εξυπηρέτησης του μακροπρόθεσμου δανεισμού 33,4 εκατ. ευρώ που είχε λάβει από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και το πρόγραμμα JESSICA (ένα πρόγραμμα της της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την στήριξη της αστικής ανάπτυξης). Τη θέση της ΑΒΑΞ πήρε ένας σουηδικός όμιλος ελληνικών συμφερόντων – ο όμιλος Sterner Stenhus, του οποίου ηγείται ο κ. Ηλίας Γεωργιάδης.
Τι σημαίνει μια τέτοια κίνηση; Πρώτον, ότι οι επενδυτές – εκτός του κύκλου των «συνήθως υπόπτων»- νιώθουν εμπιστοσύνη για τις προοπτικές της αγοράς κάτι που ενισχύει η φιλική προσέγγιση της κυβέρνησης Μητσοτάκη στην ανάπτυξη των συμβάσεων ΣΔΙΤ και την διεύρυνση του περιεχομένου των δραστηριοτήτων που θα μπορούν στο άμεσο μέλλον να καλύπτουν οι συμβάσεις. Μάλιστα, είναι κοινό μυστικό ότι η κυβέρνηση εξετάζει πολύ σοβαρά το ενδεχόμενο ο νέος «Κορυδαλλός» να γίνει με ΣΔΙΤ. Δεύτερο, η αγορά φαίνεται πως αρχίζει να αποκτά βάθος, τέτοιο που μπορεί και να υποστηρίζει κερδοφόρες εξόδους αλλά και τη διαμόρφωση μιας δευτερογενούς αγοράς δικαιωμάτων που παρέχει την αναγκαία και απαραίτητη ρευστότητα σε επενδυτές και επιχειρήσεις. Το τρίτο και ίσως το πιο σημαντικό ποιοτικά στοιχείο είναι ότι η συναλλαγή ΑΒΑΞ και Sterner Stenhus ενσωματώνει όλα τα βήματα προς τη σταθερότητα και την ωρίμανση.
Αλλά, για να πάμε λίγο στα υποτιμημένα πολλές φορές από τις πολιτικές δυνάμεις, τα κυβερνητικά στελέχη, τις τοπικές και περιφερειακές διοικήσεις.
Ένα προς ένα.
- Αποπληρωμή έργων σε βάθος χρόνου: Δεν απαιτείται άμεση εκταμίευση δημόσιων πόρων για την αποπληρωμή του έργου με την «παραλαβή». Η αποπληρωμή γίνεται σταδιακά σε βάθος χρόνου απελευθερώνοντας δημόσιους πόρους για να επιδιωχθούν περισσότερες αναπτυξιακές προτεραιότητες.
- Μόχλευση ιδιωτικών κεφαλαίων για την υλοποίηση και παροχή δημόσιων υποδομών και υπηρεσιών: Αξιοποιούνται ιδιωτικά κεφάλαια για την υλοποίηση και παροχή δημοσίων υποδομών και υπηρεσιών, τα οποία λειτουργούν συμπληρωματικά προς τους περιορισμένους δημόσιους πόρους οι οποίοι είναι διαθέσιμοι για την υλοποίηση υποδομών. Πληρωμή μόνο μετά την παράδοση του έργου σε λειτουργία, γεγονός που συνεπάγεται ισχυρό κίνητρο τήρησης του χρονοδιαγράμματος.
- Εξασφάλιση προκαθορισμένου χρόνου και κόστους υλοποίησης: Οι πληρωμές του Δημοσίου είναι προκαθορισμένες για όλη τη διάρκεια της σύμβασης και δεν επιδέχονται αναπροσαρμογής για γεγονότα όπως υπερβάσεις κόστους και αστοχίες.
- Σύνδεση αμοιβής αναδόχου και ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών: Ο ανάδοχος αποπληρώνεται στη βάση λεπτομερούς μηχανισμού πληρωμών ο οποίος αξιολογεί την ποιότητα του έργου και των προσφερόμενων υπηρεσιών καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του. Χαμηλή ποιότητα υπηρεσιών συνεπάγεται μείωση της πληρωμής. Ισχυρά κίνητρα για τη μακροπρόθεσμη διατήρηση ενός άρτιου τεχνικά έργου και την παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου
- Ενιαία Σύμβαση μελέτης, κατασκευής, λειτουργίας: Επιτυγχάνονται συνέργειες από την ενσωμάτωση του σχεδιασμού, της κατασκευής και της λειτουργίας σε μία (ενιαία) σύμβαση μακροπρόθεσμης διάρκειας.
- Πάνω από όλα όμως το βασικό πλεονέκτημα είναι ότι οι συμβάσεις ΣΔΙΤ υπερβαίνουν τον συμβατικό χρόνο της πολιτικής που σε άλλες περιπτώσεις δημιουργεί δεσμεύσεις και εξαρτήσεις. Με τις ΣΔΙΤ κανείς δεν χρωστά σε κανένα και το ρίσκο περνάει με την υπογραφή της σύμβασης στη μεριά του επιχειρηματία – επενδυτή. Εκείνος έχει κάθε φορά το ζόρι να ανταποκρίνεται στις επιταγές μιας σύμβασης που δεν αλλάζει… Επιπλέον, αξιοσημείωτο στοιχείο αποτελεί και ο δημοσιονομικός χειρισμός των έργων ΣΔΙΤ, ήτοι η μη προσμέτρηση στο δημόσιο έλλειμμα και η μη προσμέτρηση στο δημόσιο χρέος. Με απλά λόγια, οι ΣΔΙΤ είναι δημοσιονομικά ουδέτερες…
Και από τα πλεονεκτήματα των συμβάσεων ΣΔΙΤ στην έξωθεν καλή μαρτυρία. Μην ξεχνάμε ότι η Ελλάδα κατετάγη 3η παγκοσμίως ανάμεσα σε 135 χώρες στον τομέα των «Βέλτιστων Διαγωνιστικών Διαδικασιών σε έργα ΣΔΙΤ», σύμφωνα με την Έκθεση ΣΔΙΤ 2018 της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Και αν κάποιος ρωτήσει το τι κέρδισε μέσα σε αυτά τα χρόνια η Ελλάδα η απάντηση δεν είναι καθόλου δύσκολη. Πέρα από την ολοκλήρωση έργων που αφορούν υποδομές με κοινωνικό αντίκτυπο – αποτύπωμα (σχολεία, διαχείριση απορριμμάτων, ηλεκτρονικό εισητήριο κλπ)- η Ελλάδα, στο πλαίσιο των ΣΔΙΤ, κατάφερε να αναπτύξει καινοτόμους τρόπους χρηματοδότησης. Για παράδειγμα, η ενεργοποίηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, η μίξη ευρωπαϊκών και ιδιωτικών πόρων και η αξιοποίηση του JESSICA αποτελούν δοκιμασμένες βέλτιστες πρακτικές προς περαιτέρω αξιοποίηση.
Για το τέλος κράτησα μια επισήμανση του κεντρικού τραπεζίτη. Ο Γιάννης Στουρνάρας πριν από λίγες μέρες σε συνέδριο στη Λωζάνη της Ελβετίας έκανε λόγο για την επόμενη μέρα των ΣΔΙΤ και για τις συνθήκες που πρέπει να εξασφαλίσουν οι κυβερνήσεις για την επιτυχία τους. Όποιος διαβάσει το πλήρες κείμενο της ομιλίας του θα διαπιστώσει το τι θαυματουργό εργαλείο έχει στα χέρια της η σημερινή κυβέρνηση!