Η Λετίτσια Μπατάλια δεν έχει ξεχάσει το πρώτο πτώμα που φωτογράφισε: έναν άντρα ξαπλωμένο κάτω από μια ελιά σε ένα χωράφι της Σικελίας. Η εικόνα του γίνεται ακόμα πιο ανησυχητική από λεπτομέρειες, όπως το καρτερικό βλέμμα του γέρου με την ομπρέλα που παρατηρεί το σώμα, το αριστερό πόδι του νεκρού χωρίς παπούτσι, τα κλαδιά του δέντρου που κρέμονται χαμηλά πάνω από το στήθος του.
Ηταν ένας μαφιόζος, που δολοφονήθηκε σε μια τοπική διαμάχη, όμως αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι «μπροστά στον θάνατο όλοι είναι ίσοι», λέει η Μπατάλια στον Guardian, με αφορμή τo «Shooting the Mafia», που προβλήθηκε αρχικά στο Sundance και στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου.
Το ντοκιμαντέρ (δείτε το trailer στο τέλος του κειμένου) είναι έργο της Κιμ Λονγκινότο, αφιερωμένο στη θαρραλέα φωτογράφο, η οποία αναδείχτηκε σε μια από τις σημαντικότερες κοινωνικούς ιστορικούς της Ιταλίας καταγράφοντας με τον φακό της τη βίαιη πραγματικότητα της «Κόζα Νόστρα» και των θυμάτων της στη Σικελία.
Αυτό, που απόμεινε στη μνήμη της Μπατάλια για περισσότερα από 40 χρόνια από την πρώτη της φωτογραφία, είναι η μυρωδιά που κρεμόταν στον αέρα εκείνη την καλοκαιρινή ημέρα: «Εκανε πολύ ζέστη και είχε πεθάνει πριν από μερικές ημέρες», λέει. «Μπορώ σχεδόν να την αισθανθώ, εκείνη την ατμόσφαιρα του θανάτου».
Η ιταλίδα φωτογράφος αντιστέκεται σθεναρά στο πέρασμα του χρόνου
Η συνέντευξη για το αιματηρό παρελθόν της Σικελίας, που οι Ιταλοί αποκαλούν «τα μολυβένια χρόνια», δόθηκε στην πατρίδα της Μπατάλια, στο σεμνό διαμέρισμά της στο κέντρο του Παλέρμο.
Η 84χρονη φωτογράφος, που αντιστέκεται στο πέρασμα του χρόνου βάφοντας τα μαλλιά της …ροζ, έχει γίνει σύμβολο στην γενέτειρά της: είναι η γυναίκα που κατάφερε να συλλάβει την ατμόσφαιρα του θανάτου, όπως κανένας άλλος φωτογράφος, εκείνες τις σκοτεινές ημέρες της δεκαετίας του 1970 και του 1980.
Εξακολουθεί να ασχολείται με πάθος με τα κοινά και την πολιτική στην πόλη της, και μιλάει γι’ αυτό που κάποτε είχε αποκαλέσει «αρχείο αίματος» με ένα μείγμα στωικότητας, θυμού και θλίψης. «Η φωτογραφία δεν αλλάζει τίποτα», λέει κάποια στιγμή. «Η βία συνεχίζεται, η φτώχεια συνεχίζεται, τα παιδιά εξακολουθούν να σκοτώνονται σε ηλίθιους πολέμους».
Ωστόσο, οι φωτογραφίες της Μπατάλια (που, σημειώστε, το επίθετό της σημαίνει «μάχη») θεωρήθηκαν αποδεικτικά στοιχεία. Μάλιστα δύο από τις εικόνες της κρίθηκαν ζωτικής σημασίας καθώς απέδειξαν τις σχέσεις του τότε πρωθυπουργού Τζούλιο Αντρεότι με το οργανωμένο έγκλημα.
Η Μπατάλια φωτογράφισε τον Αντρεότι μαζί με έναν μαφιόζο, τον Νίνο Σάλβο, τον οποίο ο ιταλός πρωθυπουργός είχε αρνηθεί ότι γνωρίζει, σε μια συνάντηση αρχηγών του εγκλήματος στο «Zagarella», το ξενοδοχείο των αδελφών Σάλβο στο Παλέρμο.
Πρόσφατα η Λετίτσια Μπατάλια δημιούργησε το Διεθνές Κέντρο Φωτογραφίας, μια γκαλερί και δημιουργικό πολιτιστικό κέντρο σε μια πρώην βιομηχανική περιοχή στην άκρη της πόλης, όπου αυτές τις ημέρες παρουσιάζεται εκεί μια επιλογή πρώιμων φωτογραφιών της, οι οποίες είχαν δημοσιευθεί για πρώτη φορά στην αριστερή εφημερίδα του Παλέρμο, L’Ora.
Μια εντυπωσιακή φωτογραφία δείχνει αρκετούς μαφιόζους, που κάθονται στη σειρά σε μια αίθουσα δικαστηρίου. Ο νεότερος κοιτάζει αλαζονικά τον φακό της, ενώ με το δάχτυλό του σημαδεύει το στόμα του: «Μου λέει “Θα σου τινάξω τα μυαλά στον αέρα», λέει η φωτογράφος, η οποία επί 20 χρόνια έζησε με συνεχείς απειλές για τη ζωή της.
«Με τις φωτογραφίες της η Λετίτσια πήγε κόντρα στην Μαφία», λέει η Κιμ Λονγκινότο, σκηνοθέτις της συνταρακτικής ταινίας για τη ζωή της Λετίτσια. «Αντιστάθηκε στον φόβο που έσπειραν. Αρνήθηκε να φοβηθεί σε μια εποχή που κάτι τέτοιο θα μπορούσε να της κοστίσει τη ζωή». Χρησιμοποιώντας φωτογραφίες της μαζί με ειδήσεις και σκηνές από κλασικές ασπρόμαυρες ταινίες του ιταλικού νεορεαλισμού, το «Shooting the Mafia» είναι, μεταξύ άλλων, μια αποτελεσματική αντίδραση στις ρομαντικές απεικονίσεις της Μαφίας που έκανε το Χόλιγουντ.
«Αυτοαποκαλούνταν άνδρες με τιμή», λέει για τους μαφιόζους η Λονγκινότο, «αλλά, όπως δείχνουν οι φωτογραφίες της, δεν υπήρχε τίποτα τιμητικό σε όσα έκαναν. Πολλοί από τα θύματά τους ήταν νεαροί ακτιβιστές, συνδικαλιστές, αληθινά αξιότιμοι άνθρωποι, που αμφισβητούσαν διεφθαρμένους πολιτικούς».
Σε μια αποκαλυπτική σεκάνς από τη δεκαετία του 1980, η Μπατάλια και οι φίλοι της διοργανώνουν μια αυτοσχέδια έκθεση με φωτογραφίες της στο χωριό Κορλεόνε, ένα μαφιόζικο οχυρό από όπου κατάγονται πολλοί αρχηγοί. Στην αρχή, οι ντόπιοι τούς κοιτάζουν με περιέργεια, στη συνέχεια απομακρύνονται σιωπηλά. «Ήταν μια πράξη απίστευτης γενναιότητας και ανυπακοής», λέει η Λονγκινότο, «Η Λετίτσια τους ανάγκασε να κοιτάξουν κατάματα αυτό που έκανε η Μαφία, αλλά οι άνθρωποι φοβήθηκαν ακόμα και να τους δουν να κοιτάζουν τις φωτογραφίες. Τόσο βαθιά είχε μπει μέσα τους ο φόβος»
Το επαναστατικό πνεύμα της Μπατάλια βρήκε την πραγματική του έκφραση στη φωτογραφία. Μεγαλωμένη στο μεταπολεμικό Παλέρμο, εκτός από μερικά χρόνια που η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στην Τεργέστη, στα 16 της αντέδρασε στην αυστηρή ανατροφή της, φεύγοντας από το σπίτι της για να παντρευτεί έναν πολύ μεγαλύτερό της, πλούσιο άνδρα. Παρά τις αντίθετες προβλέψεις, ο γάμος της κράτησε πάνω από 20 χρόνια, και έκανε τρία παιδιά, τα οποία πήρε μαζί της όταν επέστρεψε τελικά στη Σικελία.
Φιλοδοξούσε να γίνει συγγραφέας, αλλά η δημοσιογραφική της καριέρα σταμάτησε απότομα, σχεδόν πριν καλά-καλά αρχίσει, στα 40 της, όταν για πρώτη φορά έπιασε μια φωτογραφική μηχανή και αμέσως σκέφτηκε ότι «με αυτό στα χέρια» μπορούσε να «κατακτήσει τον κόσμο».
Για την Μπατάλια «η φωτογραφία δεν είναι κάτι το ρομαντικό. Δεν είναι τόσο μπανάλ», λέει. «Για να δημιουργήσεις μια πραγματικά μεγάλη φωτογραφία, πρέπει να δουλέψεις σκληρά και να είσαι ελεύθερη. Ένας καλός φωτογράφος πρέπει να είναι μέσα στη φωτογραφία έτσι ώστε ο θεατής να αισθανθεί την παρουσία του».
Εντελώς αυτοδίδακτη, δεν συνειδητοποίησε πόσο ισχυρές ήταν οι φωτογραφίες της μέχρι να περάσουν πολλά χρόνια. «Κανείς δεν μου είπε ότι ήταν καλές, αλλά μπορούσα να νιώσω κάτι», λέει. «Οι άνδρες φωτογράφοι με άφηναν απέξω, ποτέ δεν με προσκάλεσαν στις συναντήσεις τους, αλλά δεν με ένοιαζε. Μόνο εκ των υστέρων συνειδητοποίησα ότι αφηγήθηκα ιστορίες χρησιμοποιώντας εικόνες αντί για λέξεις».
Οι αφηγήσεις της είναι από τις πιο συναρπαστικές στην ιστορία της φωτογραφίας. Γιατί παράλληλα με τη φρίκη, αποτυπώνουν και μια πραγματική ομορφιά, που βασίζεται στην διαίσθησή της να αντιλαμβάνεται τη σύνθεση και στον τρόπο που χρησιμοποιεί το φως και τη σκιά.
«Όταν φωτογραφίζεις νεκρούς, ένας τρόπος για να δείχνεις σεβασμό και ευαισθησία είναι να χρησιμοποιείς το άσπρο και το μαύρο. Το ασπρόμαυρο δημιουργεί τη δική του σιωπή και η σιωπή ήταν πάντα πολύ σημαντική για μένα».
Εν τω μεταξύ τα πράγματα έχουν αλλάξει προς το καλύτερο στο Παλέρμο, αν και η Μαφία παραμένει μια αόρατη δύναμη του Κακού, που επηρεάζει το διεθνές έγκλημα και την πολιτική. Και τώρα η Λετίτσια Μπατάλια εργάζεται σε ένα μεγάλο project με τίτλο «Γυμνό Παλέρμο».
«Είναι άνθρωποι κάθε ηλικίας και φύλου, που τώρα, επιτέλους, δεν φοβούνται να εμφανιστούν. Δεν είναι σέξι, είναι υπερηφάνεια, είναι δύναμη. Οι γυναίκες νιώθουν πιο ελεύθερες μέσα τους, τώρα πια δεν περιμένουν την άδεια του άντρα τους», λέει και τονίζει: «Είμαι αισιόδοξη παρόλα όσα έχω δει. Πρέπει να είμαι. Όχι για μένα, αλλά για τους νέους. Μπορώ να δω ότι χρειάζονται ελπίδα και πρέπει να τους τη δώσω. Η πολιτική τούς δείχνει μόνο μίσος. Εγώ μπορώ να τους δείξω την ομορφιά. Η καρδιά μου δεν έχει σκληρύνει με την ηλικία. Πάντα υπάρχει ελπίδα, αλλά πρέπει να αγωνιστείς γι ‘αυτήν».