Αννη και Λόλα Τότσιου: Αριστουργήματα για δύο πιάνα

To 1876 o Στεφάν Μαλαρμέ εκδίδει το «Απόγευμα ενός φαύνου»: το συμβολικό ποίημα για τον μυθικό θεό των κοπαδιών, ο οποίος ξυπνάει από τον μεσημεριανό ύπνο του και εξιστορεί τις ονειρικές συναντήσεις του με τις νύμφες του δάσους:

Με το πρωτόγονο το σφρίγος θα ξυπνήσω
Μόνος κι ορθός, βαθιά σε κύμα φωτερό να ζήσω,
Κρίνοι! για την αγνότητα σαν ένας από σας.
Πιο εκφραστική απ’ το τίποτα, απ’ τα χείλη της ψευτιάς,
Με το φιλί τους δόλιο και για απάτη βεβαιωμένο,
Το στήθος μου, πάντ’ από κάθε εκδήλωση παρθένο…

Δεκαοχτώ χρόνια αργότερα, στις 22 Δεκεμβρίου 1894, η Εθνική Εταιρεία Μουσικής παρουσιάζει στη Γαλλία το νέο, τότε, έργο του Κλοντ Ντεμπισί (1862-1918) «Πρελούδιο στο Απομεσήμερο ενός Φαύνου». Ο συνθέτης εμπνέεται από ένα μέρος του ποιήματος και παραδίδει, όπως γράφει, μια ελεύθερη εικονογράφησή του. «Κυρίως είναι τα διαδοχικά ντεκόρ μέσω των οποίων κινούνται οι επιθυμίες και τα όνειρα του φαύνου, στη ζέστη του απογεύματος. Κατόπιν, πολύ κουρασμένος για να ακολουθήσει τη φοβισμένη απόδραση των νυμφών, αφήνεται στην αγκαλιά του ύπνου, γεμάτος όνειρα που πραγματοποιούνται στην αιώνια φύση».

Πρόκειται για μια νέα μουσική γλώσσα και για το πρώτο αριστούργημα του Ντεμπισί. Μια ορχηστρική φαντασίωση που βυθίζει τον ακροατή σε ένα ταραγμένο τοπίο αισθήσεων: μοιάζει σαν να αγγίζει την καταθλιπτική ζέστη της Μεσογείου, την τόσο φορτισμένη από τα σύμβολα της μυθολογίας (ο ίδιος ο φαύνος είναι κάτι σαν τον ρωμαϊκό Πάνα).

Τη δημιουργία αυτή, αλλά στη μεταγραφή για δύο πιάνα, θα ερμηνεύσουν η Αννη και η Λόλα Τότσιου, το πιανιστικό δίδυμο που έχει κατοχυρώσει εδώ και δεκαετίες την ποιοτική απόδοση έργων. Για την εμφάνισή τους στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στις 4 Μαρτίου, επέλεξαν συμφωνικά έργα των αρχών του 20ού αιώνα ιδωμένα μέσα από το πρίσμα μεταγραφών για δύο πιάνα από τους ίδιους τους συνθέτες τους.

Ακολουθεί η σύνθεση «Ποσειδών, ο Μυστικιστής» από την ορχηστρική σουίτα «Οι Πλανήτες», του Γκούσταβ Χολστ. Το έργο γράφτηκε μεταξύ 1914-1916. Κάθε μέρος της σουίτας έχει το όνομα ενός από τους πλανήτες του ηλιακού συστήματος (με εξαίρεση τη Γη) και η ιδέα του είναι περισσότερο αστρολογική παρά αστρονομική: έχει ως στόχο να μεταφέρει τα συναισθήματα που συνδέονται με την επιρροή των πλανητών στην ψυχή.

Η ιδέα προτάθηκε στον Χολστ από τον Κλίφορντ Μπαξ, ο οποίος τον εισήγαγε στην αστρολογία όταν οι δυο τους αποτελούσαν μέρος μιας μικρής ομάδας άγγλων καλλιτεχνών σε διακοπές στη Μαγιόρκα, την άνοιξη του 1913. Ο «Ποσειδώνας, ο Μυστικιστής», λοιπόν, αντιπροσωπεύει τα άπειρα μυστήρια ενός απέραντου κόσμου. Η ορμή καταλαγιάζει και οι μελωδίες χάνονται σχεδόν, εμφανιζόμενες σαν θραύσματα.

Το τρίτο έργο του προγράμματος είναι η «Ισπανική Ραψωδία» του Μορίς Ραβέλ. Στη σύνθεση διαφαίνεται ξεκάθαρα η επιρροή της ιβηρικής μουσικής, και ειδικότερα της Ισπανίας, στις δημιουργίες του μεγάλου συνθέτη. Το έργο γράφτηκε το 1907 και περιλαμβάνει τέσσερα μέρη, με χαρακτηριστικότερο τη «Habanera», η οποία βασίζεται σε μια μελωδία που τραγουδούσε στον συνθέτη η μητέρα του όταν ήταν παιδί, καθώς η ίδια καταγόταν από τη Χώρα των Βάσκων.

Στο δεύτερο μέρος του ρεσιτάλ ξεχωρίζει η πρώτη πανελλήνια εκτέλεση της εκδοχής για δύο πιάνα (διά χειρός Valery Borovikov) της σουίτας «Γκόγκολ», που συνέθεσε ο Αλφρεντ Σνίτκε (1934-1998), ο οποίος θεωρείται ο πνευματικός διάδοχος του Σοστακόβιτς. Ο Σνίτκε γεννήθηκε στο Ενγκελς της τότε Αυτόνομης Σοβιετικής Δημοκρατίας των Γερμανών του Βόλγα, την οποία δημιούργησε ο Λένιν μετά την Επανάσταση του 1917. 

Η μουσική του εκπαίδευση ξεκίνησε ουσιαστικά το 1946 στη Βιέννη, όπου μετατέθηκε ο πατέρας του, Χάρι Σνίτκε, δημοσιογράφος και μεταφραστής. Οι δεκαετίες 1960 και 1970 αποδεικνύονται οι πλέον γόνιμές του, ενώ σε εκείνο το διάστημα αρχίζουν να αναγνωρίζουν τη μουσική του στη Δύση.

Το 1975, ο διάσημος σκηνοθέτης Γιούρι Λιουμπίμοφ ζήτησε από τον Σνίτκε να συνθέσει μουσική για το έργο του «The Census List», το οποίο βασιζόταν σε κείμενα του Νικολάι Γκόγκολ. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό: ο Σνίτκε προσάρμοσε με αριστοτεχνικό τρόπο τη μουσική του στη γραφή του Γκόγκολ, δημιουργώντας μια πολυστιλιστική παρτιτούρα γεμάτη καυστικό ‒ενίοτε μακάβριο‒ χιούμορ, απόλυτα ταιριαστό με το σαρκαστικό ύφος του μεγάλου συγγραφέα.