Η μη κερδοσκοπική οργάνωση Depave έχει αναλάβει να ξηλώσει τις τετράγωνες πλάκες τσιμέντου από μια γειτονιά της πόλης. Εφαρμόζοντας μεταλλικές ράβδους ως μοχλό, τα μέλη της χαλαρώνουν την επαφή κάθε πλάκας με το χώμα μέχρι να αφαιρεθεί. Το περασμένο καλοκαίρι, 50 εθελοντές της οργάνωσης ξήλωσαν 1.670 τετραγωνικά μέτρα τσιμέντου από το χώρο μιας τοπικής εκκλησίας.
Πρόκειται για μια νέα αστική τάση που υιοθετούν όλο και περισσότερες γειτονιές μεγαλουπόλεων σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του BBC, αποκαλείται «αποπεζοδρόμηση», είναι γνωστή και ως «αποσφράγιση», και στόχο έχει την αντικατάσταση όσο το δυνατόν περισσότερου περιττού τσιμέντου με φυτά, δένδρα και άλλες μορφές αστικού εξωραϊσμού.
Οι υποστηρικτές της ισχυρίζονται ότι αυτή η διαδικασία επιτρέπει στο νερό να εμποτίσει το έδαφος, γεγονός που μειώνει τις πλημμύρες σε περιόδους έντονης βροχόπτωσης. Τα εγγενή φυτά βοηθούν την άγρια ζωή να προσκολληθεί στους αστικούς χώρους και η φύτευση δένδρων εκεί που υπήρχε τσιμέντο αυξάνει τη σκίαση, προστατεύοντας τους κατοίκους από τους όλο και πιο συχνούς καύσωνες. Παράλληλα, το περισσότερο πράσινο βελτιώνει την ψυχική υγεία.
Αλλά για να απογειωθεί πραγματικά, η αποπεζοδρόμηση πρέπει να ξεφύγει από τα στενά όρια των περιβαλλοντικών ακτιβιστών και των εθελοντών. Με την κλιματική κρίση να βαθαίνει, κάποιες πόλεις, αλλά και περιφέρειες σε όλο τον πλανήτη, αρχίζουν να την υιοθετούν ως μέρος των στρατηγικών τους για την κλιματική προσαρμογή. Η ιδέα είναι ότι αν γκρεμιστούν τσιμεντένιοι δρόμοι σε μεγάλη κλίμακα, θα δημιουργηθούν χώροι για τη φύση.
Η Depave ισχυρίζεται ότι έχει αποπεζοδρομήσει πάνω από 33.000 τετραγωνικά μέτρα ασφάλτου στο Πόρτλαντ από το 2008, οπότε και ιδρύθηκε. Η έκταση ισοδυναμεί με περίπου τεσσεράμισι γήπεδα ποδοσφαίρου. Οι εργασίες της έχουν εμπνεύσει την Green Venture, μια άλλη περιβαλλοντική, μη κερδοσκοπική οργάνωση στο Οντάριο του Καναδά. Εθελοντές της εισάγουν μίνι κήπους με αυτοφυή δένδρα σε μια υποβαθμισμένη συνοικία της πόλης Χάμιλτον.
Στο Χάμιλτον, οι πλημμύρες προκαλούν ανάμειξη των λυμάτων με απορροές που κατευθύνονται προς τη λίμνη Οντάριο, την πηγή πόσιμου νερού της πόλης. Η οργάνωση μαζί με άλλες ακτιβιστικές ομάδες θεωρούν την αποπεζοδρόμηση ως βασική τακτική αποφυγής του φαινομένου. Τα δεδομένα ερευνών, σύμφωνα με τα οποία οι αδιαπέραστες τσιμεντένιες επιφάνειες αυξάνουν τον κίνδυνο πλημμύρας σε αστικές περιοχές, συνιστούν κεντρικό επιχείρημά της.
Η Depave ισχυρίζεται ότι οι πρωτοβουλίες της στο Πόρτλαντ εκτρέπουν περίπου 93 εκατομμύρια λίτρα βρόχινου νερού από τις αποχετεύσεις της πόλης κάθε χρόνο. Στην πόλη Λέβεν του Βελγίου, το πρόγραμμα κλιματικής προσαρμογής «Συμφωνία Ζωής» υπολογίζει ότι η αφαίρεση 6.800 τετραγωνικών μέτρων σκληρής επιφάνειας που έχει πραγματοποιήσει, επιτρέπει τη διείσδυση επιπλέον 1,7 εκατομμυρίων λίτρων νερού στο έδαφος της πόλης.
Ολες αυτές οι πρωτοβουλίες δείχνουν να αποδίδουν, αλλά το ερώτημα είναι αν οι αρχές που είναι αρμόδιες για τον σχεδιασμό των πόλεων το αντιλαμβάνονται. Στα περισσότερα μέρη του πλανήτη, η αποπεζοδρόμηση παραμένει μια περιθωριακή δραστηριότητα. Το Κέντρο Αστικής Ερευνας της Μελβούρνης στην Αυστραλία παίρνει αντίστοιχες πρωτοβουλίες, αλλά ισχυρίζεται ότι για να αποδώσουν, απαιτείται σχεδιασμός αντίστοιχος της δημιουργίας ενός σιδηροδρόμου.
Στην Ευρώπη ορισμένοι δήμοι έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν την αποπεζοδρόμηση πιο σοβαρά. Στο Λονδίνο, οι κάτοικοι ενθαρρύνονται από τις αρχές της βρετανικής πρωτεύουσας να αποψιλώσουν τους κήπους τους από τσιμέντο. Αλλά στο Λέβεν, η πόλη δείχνει να αγκαλιάζει την τάση με περισσότερη θέρμη.
Η προαστιακή περιοχή Σπάανσε Κρουν της βελγικής πόλης, όπου κατοικούν μόλις 550 άνθρωποι, έχει μετατραπεί σε πιλοτικό πρόγραμμα του δήμου για πρωτοβουλίες αστικής ανάπλασης. Τα σχέδια περιλαμβάνουν την αφαίρεση σημαντικών όγκων ασφάλτου από την κατοικημένη περιοχή, και τον εξαναγκασμό των αυτοκινήτων να μοιράζονται το ίδιο τμήμα των δρόμων με τους πεζούς και τους ποδηλάτες.
Ανάμεσα στις πρωτοβουλίες του Λέβεν είναι και η αποστολή ενός «ταξί για τσιμέντα» – ενός μικρού φορτηγού που ο δήμος στέλνει στις ιδιωτικές οικίες και γεμίζει με τις τσιμεντένιες πλάκες και τα λιθόστρωτα που οι κάτοικοι έχουν ξηλώσει από τους κήπους τους. Τα υλικά που συλλέγονται επαναχρησιμοποιούνται σε νέες κατασκευές. Αλλά και η Γαλλία υιοθετεί επίσημα πλέον την αποπεζοδρόμηση.
Σε εθνικό επίπεδο, η γαλλική κυβέρνηση έχει διαθέσει 500 εκατομμύρια ευρώ για δημιουργία πρασίνου στις αστικές περιοχές. Η χρηματοδότηση περιλαμβάνει την αφαίρεση τμημάτων του οδοστρώματος, αλλά και την τοποθέτηση «πράσινων» τοίχων και στεγών στα σπίτια. Σημαντικό κίνητρο των πρωτοβουλιών είναι να γίνουν οι πόλεις πιο ανθεκτικές στους καλοκαιρινούς καύσωνες, οι οποίοι έχουν επηρεάσει άσχημα πολλά τμήματα της Γαλλίας τα τελευταία χρόνια.
Μερικά από τα έργα που βρίσκονται σε εξέλιξη είναι σημαντικά σε μέγεθος – όπως αυτά που πραγματοποιούνται σε πρώην χώρο στάθμευσης, κοντά σε ένα δάσος στην περιοχή του Παρισιού. Μια έκταση 45.000 τετραγωνικών μέτρων, γεμάτη τσιμέντο αναμεμειγμένο με γρασίδι, έχει αποπεζοδρομηθεί. Τώρα το επίπεδο έδαφος του πρώην πάρκινγκ έχει αναδιαμορφωθεί, με βυθίσεις που συλλαμβάνουν το βρόχινο νερό, ενώ σύντομα θα ακολουθήσει αναφύτευση της περιοχής.
Μελέτες στη Μελβούρνη της Αυστραλίας υπολογίζουν το μέγεθος του χώρου που θα γίνει διαθέσιμος για πράσινη ανάπλαση αν εφαρμοστεί η αποπεζοδρόμηση χιλιάδων θέσεων στάθμευσης. Η μεγαλούπολη διαθέτει αρκετές τοποθεσίες για παρκάρισμα των αυτοκινήτων σε υπόγεια γκαράζ μεγάλων κτιρίων, ώστε να μην προκληθεί περαιτέρω κυκλοφοριακό πρόβλημα.
Μια μελέτη του 2022 προσομοίωσε τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο ενός φιλόδοξου σεναρίου, σύμφωνα με το οποίο περίπου 11.000 υπαίθριες θέσεις πάρκινγκ –οι μισές που διαθέτει η Μελβούρνη– θα μπορούσαν να αφαιρεθούν και να φυτευθούν. Ο στόχος του ήταν να δημιουργηθούν 120 με 150 στρέμματα πράσινων χώρων, που θα δρόσιζαν την πόλη και θα απέτρεπαν τις πλημμύρες.
Ισως φαντάζει απίθανο ότι μικροί θύλακες φύσης διάσπαρτοι εδώ κι εκεί σε μια μεγάλη πόλη όπως η Μελβούρνη θα ωφελούσαν σημαντικά την άγρια ζωή, αλλά ακόμα και μικροσκοπικοί βιότοποι μπορεί να αποδειχθούν καθοριστικής σημασίας. Θα επιτρέπουν σε διάφορα είδη εντόμων, όπως οι μέλισσες με γαλάζιες ρίγες –που υπάρχουν μόνο στην Αυστραλία– να κυκλοφορούν και να αντεπεξέρχονται σε ένα περιβάλλον πολύ διαφορετικό από αυτό στο οποίο εξελίχθηκαν.