Απεβίωσε σε ηλικία 92 ετών ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας Χρήστος Σαρτζετάκης. Από τις αρχές Δεκεμβρίου νοσηλευόταν στο «Λαϊκό» με πνευμονία. Λίγες ημέρες μετά την εισαγωγή του είχε μεταφερθεί στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του νοσοκομείου λόγω οξείας αναπνευστικής ανεπάρκειας.
Η εξόδιος ακολουθία του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας θα τελεστεί την προσεχή Δευτέρα στις 12:00, στη Μητρόπολη Αθηνών. Η ταφή θα γίνει σε στενό οικογενειακό κύκλο στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών
Ο Χρήστος Σαρτζετάκης θα κηδευτεί με τιμές αρχηγού κράτους δημοσία δαπάνη, ενώ θα τηρηθεί τριήμερο δημόσιο πένθος. Επίσης, οι σημαίες των δημοσίων καταστημάτων όλης της χώρας θα κυματίζουν μεσίστιες από σήμερα έως και την ημέρα της κηδείας του.
Ο Χρήστος Σαρτζετάκης γεννήθηκε στη Νεάπολη Θεσσαλονίκης το 1929. Ο πατέρας του ήταν αξιωματικός της Χωροφυλακής, καταγόμενος από τα Χανιά. Η μητέρα του, το γένος Γραμμενόπουλου, ήταν από το Σκλήθρο Φλώρινας, κόρη του Μακεδονομάχου Κοσμά Γραμμενόπουλου.
Πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, εισήλθε στον δικαστικό κλάδο το 1955. Το 1961 ήταν ανακριτής στο Αγρίνιο, στην ανάκριση του παιδαγωγού Μιχάλη Παπαμαύρου.
Το 1956 υπηρέτησε ως Ειρηνοδίκης στην Κλεισούρα Καστοριάς. Το 1963 υπηρέτησε στο Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης και έγινε γνωστός ως ανακριτής στην υπόθεση της δολοφονίας του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη. Διεξήγαγε την ανάκριση χωρίς να υποκύψει σε πολιτικές πιέσεις που δέχτηκε από την τότε πολιτική και δικαστική εξουσία του μετεμφυλιακού κράτους. Η γενναία στάση του αποτυπώθηκε στην ταινία «Ζ» του Κώστα Γαβρά.
Με εκπαιδευτική άδεια έκανε στο Παρίσι κατά το διάστημα 1965-1967 μεταπτυχιακές σπουδές στο Εμπορικό Δίκαιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο.
Το 1968, επί χούντας, απολύθηκε από το δικαστικό σώμα και στη συνέχεια συνελήφθη δύο φορές, βασανίστηκε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ και φυλακίστηκε, χωρίς δίκη. Απολύθηκε από τις φυλακές της χούντας έπειτα από διεθνή κατακραυγή το 1971. Με την πτώση της δικτατορίας αποκαταστάθηκε στην υπηρεσία του τον Σεπτέμβριο του 1974 με τον βαθμό του Εφέτη.
Το 1976 συμμετείχε στη σύνθεση του Συμβουλίου Εφετών η οποία απέρριψε το αίτημα της Γερμανίας για την έκδοση του Ρολφ Πόλε, καταζητούμενου για τρομοκρατική δράση, με το σκεπτικό ότι τα εγκλήματά του είναι πολιτικά και ως εκ τούτου η έκδοσή του απαγορεύεται από το ελληνικό Σύνταγμα. Ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου άσκησε πειθαρχική δίωξη κατά των τριών πλειοψηφησάντων δικαστών (Κ. Αλεξόπουλος, Σ. Βάλλας, Χ. Σαρτζετάκης) για αυτή την απόφαση, γεγονός που θεωρήθηκε ανεπίτρεπτη παρέμβαση στη δικαστική ανεξαρτησία.
Το 1981 προήχθη στον βαθμό του Προέδρου Εφετών και το 1982 στον βαθμό του Αρεοπαγίτη.
Κατά την προεδρική εκλογή του 1985 ο Χρήστος Σαρτζετάκης προτάθηκε από το ΠΑΣΟΚ και εξελέγη από αυτό και τα κόμματα της Αριστεράς, στις 29 Μαρτίου 1985, Πρόεδρος της Δημοκρατίας, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι τις 5 Μαΐου 1990.
Η εκλογή του συνδέθηκε με δύο προβλήματα Συνταγματικού Δικαίου, τα «χρωματιστά ψηφοδέλτια» και την «ψήφο Αλευρά». Για την ψηφοφορία χρησιμοποιήθηκαν ψηφοδέλτια διαφορετικού χρώματος για κάθε υποψήφιο, κάτι που η τότε αξιωματική αντιπολίτευση (Νέα Δημοκρατία) κατήγγειλε ως απόπειρα ακύρωσης του μυστικού χαρακτήρα της ψηφοφορίας, επειδή, όπως υποστήριξε, το χρώμα του κάθε ψηφοδελτίου διακρινόταν από τον ημιδιαφανή φάκελο. Υποστηρίχθηκε επίσης ότι ο τότε Πρόεδρος της Βουλής Γιάννης Αλευράς δεν έπρεπε να λάβει μέρος στην ψηφοφορία ως εκτελών χρέη Προέδρου της Δημοκρατίας μετά την πρόωρη παραίτηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Προερχόμενος από τον χώρο της Δικαιοσύνης και με δεδομένες τις εντάσεις τις εποχής, ο Χρήστος Σαρτζετάκης δεν αφομοιώθηκε από το ελληνικό πολιτικό σύστημα, ενδεχομένως να μην το επεδίωξε κιόλας. Η προεδρία του έμεινε κυρίως στην Ιστορία από τον αφορισμό του «είμεθα έθνος ανάδελφον» και την περιβόητη φωτογραφία του με τον Σιδηρούν Σταυρόν κατά την επίσκεψή του στο Αγιον Ορος (ο ίδιος χρόνια μετά είχε υποστηρίξει ότι επρόκειτο για παρεξήγηση, ότι φόρεσε τον σταυρό ύστερα από παράκληση του ηγούμενου της Μονής Μεγίστης Λαύρας για να καταλάβει πόσο βαριά ήταν και πόσα άντεχε ο Οσιος Αθανάσιος που τη φορούσε διαρκώς).
Καθώς οι εξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας είχαν περιοριστεί μετά και τη Συνταγματική Αναθεώρηση και του 1986, ο Χρήστος Σαρτζετάκης είχε κυρίως εθιμοτυπικό ρόλο. Ωστόσο όλοι θεωρούν ότι χειρίστηκε την πολιτική κρίση του 1989, η οποία σημαδεύτηκε από ακραία πόλωση και αλλεπάλληλες εκλογές, με την απαραίτητη λεπτότητα και θεσμική αυστηρότητα.
Στις 21 Δεκεμβρίου 2018, βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Το βραβείο απονεμήθηκε για τη δημοσίευση του έργου «Επιτελών το καθήκον μου», κείμενο με τη μειοψηφική γνώμη που διατύπωσε το 1964 ως ανακριτής στην υπόθεση Λαμπράκη, το οποίο αξιολογήθηκε ως λαμπρό δείγμα ευσυνείδητης, εμβριθούς, εξονυχιστικής και θαρραλέας ανακριτικής στάσης.
Συλλυπητήριες δηλώσεις
«Με συγκίνηση αποχαιρετάμε τον Χρήστο Σαρτζετάκη. Έναν ακέραιο λειτουργό της Δικαιοσύνης, που σε δύσκολες για τον τόπο και τη δημοκρατία ώρες χειρίσθηκε ως ανακριτής την υπόθεση της δολοφονίας Λαμπράκη με παραδειγματική ανεξαρτησία και δικαστικό ήθος, πληρώνοντας, για τη στάση του αυτή, βαρύ τίμημα στα χρόνια της χούντας. Και που αργότερα, ως Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, τίμησε το αξίωμα με ευσυνειδησία, προσήλωση και υψηλό αίσθημα ευθύνης στην άσκηση των καθηκόντων του. Για την απώλειά του, εκφράζω τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένειά του και τους οικείους του», ανέφερε στη συλλυπητήρια δήλωσή της η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου.
Στο μήνυμά του ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανέφερε τα ακόλουθα:
«Με θλίψη πληροφορήθηκα την απώλεια του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας και ακέραιου δικαστή Χρήστου Σαρτζετάκη. Στα ταραγμένα χρόνια της δεκαετίας του ’60, ως νεαρός τότε ανακριτής, ταυτίστηκε με την καταγγελία των εξωθεσμικών μηχανισμών στην υπόθεση Λαμπράκη. Αυτών, που, δυστυχώς, ήλθαν στο προσκήνιο με την επτάχρονη δικτατορία, οδηγώντας και στη δική του δίωξη.
»Πολλά χρόνια μετά, το 1985, η ανάδειξή του στο ύπατο αξίωμα συνέβη σε συνθήκες πόλωσης και η παράταξή μας δεν τον στήριξε. Συνεργάστηκε, ωστόσο μαζί του σεβόμενη τον συνταγματικό του ρόλο. Όπως και ο ίδιος άσκησε με τον δικό του τρόπο, αλλά πάντως με θεσμική αυστηρότητα, τα καθήκοντά του. Στο διάστημα 1989-90, μάλιστα, σε ένα περιβάλλον και πάλι υψηλής πολιτικής έντασης, οι χειρισμοί του για τον σχηματισμό κυβέρνησης υπήρξαν ανεπίληπτοι.
»Μια θητεία που άρχισε με αντιδικίες ολοκληρώθηκε, έτσι, σε κλίμα ομαλότητας. Και σε αυτό, η προσωπικότητα του Χρήστου Σαρτζετάκη είχε το δικό της μερίδιο. Στους οικείους του απευθύνω τα ειλικρινή μου συλλυπητήρια».
Από την πλευρά του ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας σημείωσε:
«Ο Χρήστος Σαρτζετάκης υπήρξε εμβληματικός δικαστής, που προσωποποίησε την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης σε όλη τη διαδρομή του, με κορυφαία στιγμή τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη από το παρακράτος της Δεξιάς. Τη δικαστική του ακεραιότητα πλήρωσε ακριβά με διώξεις και φυλάκιση κατά τη διάρκεια της χούντας.
»Η δημοκρατική Ελλάδα τον τίμησε με την εκλογή του στην Προεδρία της Δημοκρατίας. Τον αποχαιρετούμε με σεβασμό», .
Ο πρόεδρος του Κινήματος Αλλαγής Νίκος Ανδρουλάκης ανέφερε:
«Ο Χρήστος Σαρτζετάκης ήταν ένας ευπατρίδης που υπηρέτησε με συνέπεια το δημόσιο συμφέρον, τη Δικαιοσύνη και τη Δημοκρατία. Η καθοριστική συνεισφορά του ως ανακριτή στην πολύκροτη δίκη που αποκάλυψε τους ενόχους της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη και το ρόλο του παρακράτους στην μετεμφυλιακή Ελλάδα, έμεινε στην ιστορία. Αγωνίστηκε για τα δημοκρατικά του πιστεύω, διώχθηκε και φυλακίστηκε για αυτά από τη χούντα. Η εκλογή του στην Προεδρία της Δημοκρατίας, μετά από πρόταση του Ανδρέα Παπανδρέου, συνέβαλε στον εκδημοκρατισμό των θεσμών με την Συνταγματική αναθεώρηση του 1986. Θερμά συλλυπητήρια στους οικείους του».
Τα συλλυπητήριά του εξέφρασε και ο υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Δένδιας, με ανάρτηση στο Twitter:
Ο πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Βαγγέλης Βενιζέλος έγραψε:
«Ο Χρήστος Σαρτζετάκης διασταυρώθηκε νωρίς με την Ιστορία όταν ως ανακριτής της υπόθεσης Λαμπράκη έδωσε μάχη εκ του συστάδην για την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και την αποκάλυψη της αλήθειας.
Τέθηκε στο στόχαστρο της δικτατορίας και εκλέχθηκε Πρόεδρος της Δημοκρατίας ως φορέας πολλαπλών συμβολισμών.
Όσοι επένδυσαν στην αμφισβήτηση της εκλογής του επανεξέτασαν στη συνέχεια τη στάση τους, ο ίδιος δε παρά τη βαθειά δικανική αντίληψη που είχε για τους θεσμούς, λειτούργησε με ευελιξία και επιτυχία ως ρυθμιστής και θεματοφύλακας του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος το 1989 – 1990, την περίοδο της πιο μεγάλης δοκιμασίας του.
Η Δημοκρατία τον αποχαιρετά με σεβασμό και η Ιστορία τον υποδέχεται, οριστικά τη φορά αυτή, στους κόλπους της».