Τη λειτουργία ως τζαμί της ιστορικής Μονής της Χώρας, του περικαλλούς βυζαντινού ναού της Κωνσταντινούπολης, εγκαινίασε τη Δευτέρα ο Ταγίπ Ερντογάν, σε ειδική τελετή στην οποία συνδέθηκε απ’ ευθείας από το προεδρικό μέγαρο μέσω τηλεδιάσκεψης τη Δευτέρα του Πάσχα.
Είναι μία ακόμα στροφή της Τουρκίας προς τον νεοοθωμανισμό και μακριά από την κοσμική πολιτική κληρονομιά του Κεμάλ Ατατούρκ, ενώ πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι αυτή η κίνηση του τούρκου προέδρου υπογορεύεται και από μικροπολιτικούς παράγοντες, δηλαδή την πρόσφατη ήττα του κόμματός του στις δημοτικές εκλογές της Κωνσταντινούπολη και την πίεση που δέχεται από τους ισλαμιστές του Ντεβλέτ Μπαχτσελί.
Η ενέργεια του καθεστώτος Ερντογάν, προκάλεσε την αντίδραση του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, το οποίο σε ανακοίνωσή του ανέφερε:
«H απόφαση των τουρκικών Αρχών για την έναρξη της λειτουργίας της Μονής της Χώρας ως μουσουλμανικού τεμένους συνιστά πρόκληση για τη διεθνή κοινότητα καθώς αλλοιώνει και προσβάλλει τον χαρακτήρα της ως μνημείου παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO ανήκον στην ανθρωπότητα. Η διατήρηση του οικουμενικού χαρακτήρα μνημείων και η τήρηση των διεθνών προτύπων προστασίας της θρησκευτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί σαφή διεθνή υποχρέωση που δεσμεύει όλα τα κράτη».
Είναι χαρακτηριστικό ότι προκειμένου να λειτουργήσει ο χώρος ως τζαμί, οι Τούρκοι κάλυψαν με κουρτίνες τα υπέροχα ψηφιδωτά της Μονής της Χώρας, που χρονολογούνται από τον 6ο αιώνα μ.Χ.
Αυτή η εξέλιξη, με τον Ερντογάν να θριαμβολογεί μάλιστα, καταγράφηκε μόλις μία εβδομάδα πριν από την επίσκεψη του Κυριάκου Μητσοτάκη στην Αγκυρα, σε ανταπόδοση της επίσκεψης του τούρκου προέδρου στην Αθήνα, τον περασμένο Δεκέμβριο.
«Τα τελευταία 21 χρόνια, έχουμε αναστηλώσει 5.500 μνημεία προγόνων στη χώρα μας και σε όλη τη γεωγραφία της καρδιάς μας» είπε χαρακτηριστικά ο Ερντογάν, στην εισαγωγική του ομιλία στην τελετή, η οποία αφορούσε την ολοκλήρωση των έργων αναστήλωσης και συντήρησης 201 ιστορικών μνημείων από τη Γενική Διεύθυνση Βακουφίων (Κοινωφελών Ιδρυμάτων) ανά την Τουρκία και στην Πρίστινα του Κοσόβου.
«Βλέπω αυτή τη σημαντική τελετή σήμερα ως μια ακόμα ένδειξη της ευαισθησίας που επιδεικνύουμε όσον αφορά την προστασία της κληρονομιάς» επέμεινε ο Ταγίπ Ερντογάν, ενώ όταν ήρθε η σειρά στη Μονή της Χώρας έδωσε τον λόγο στον επαρχιακό μουφτή της Κωνσταντινούπολης, Σαφί Αρπάγκιους, ο οποίος ανέφερε: «Κύριε πρόεδρε, έπειτα από 79 χρόνια, αναστηλώνεται και ξανανοίγει για τους πιστούς από τη Γενική Διεύθυνση Βακουφίων. Το “Καριγέ” μετατράπηκε σε μουσείο 79-80 χρόνια μετά το τέμενος της Αγίας Σοφίας. Ήταν ένα μέρος που εχρησιμοποιείτο ως τζαμί προηγουμένως. Αυτό το τζαμί, που έγινε μουσείο μετά το 1947, ανακαινίστηκε και επισκευάστηκε με τις προσπάθειες και την υποστήριξη των ιδρυμάτων μας και σήμερα, με τη βοήθεια του Κυρίου, θα αποδοθεί ξανά για προσευχή και θα υποδεχτεί τους πιστούς στην Κωνσταντινούπολη».
Στο σημείο αυτό ο τούρκος πρόεδρος έδωσε το πρόσταγμα για να κοπεί η κορδέλα των εγαινίων: «Εχεις το ψαλίδι στα χέρια σου και την κορδέλα μπροστά σου. Όλοι μαζί να πούμε “εις το όνομα του Κυρίου” (για Αλλάχ μπισμιλάχ) και να κόψουμε την κορδέλα. Με το καλό»!
Οπως επεσήμανε το ΑΠΕ-ΜΠΕ, η Μονή της Χώρας, είναι το μνημείο με τα πλέον περίτεχνα βυζαντινά ψηφιδωτά που διασώζεται στην Κωνσταντινούπολη, μαζί με την Αγία Σοφία και τη Μονή της Παμμακάριστου, η οποία επίσης λειτουργεί ως τζαμί.
Το τζαμί θα λειτουργεί στο πρότυπο της Αγίας Σοφίας. Tα ψηφιδωτά στους τοίχους στον χώρο της προσευχής καλύφθηκαν, ενώ καθορίστηκε περιοχή που θα την επισκέπτονται οι τουρίστες με ξεναγό.
Η εκκλησία του Αγίου Σωτήρος εν τη Χώρα, το καθολικό του πάλαι ποτέ μοναστικού συγκροτήματος, χρονολογείται από τον 6ο μ.Χ. αιώνα, ενώ τα μοναδικά ψηφιδωτά και νωπογραφίες της φιλοτεχνήθηκαν τον 14ο αιώνα, από το 1305 έως το 1320, επί βασιλείας Παλαιολόγων.
Η Μονή της Χώρας μετατράπηκε σε τζαμί το 1511, 58 χρόνια μετά την Αωση της Πόλης, και με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου της Τουρκίας το 1945 έγινε μουσείο. Μετά την απόφαση αυτή ειδικοί από τις Ηνωμένες Πολιτείες εκτέλεσαν ένα τεράστιο έργο αποκατάστασης και συντήρησης των ψηφιδωτών και νωπογραφιών, ξηλώνοντας τους σοβάδες που τα κάλυπταν. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1948 και ολοκληρώθηκαν δέκα χρόνια αργότερα το 1958. Το 2019 το Συμβούλιο της Επικρατείας (Danistay) της Τουρκίας ακύρωσε την απόφαση του 1945 και ένα χρόνο αργότερα, ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν ανακοίνωσε ότι το μνημείο θα λειτουργήσει και πάλι ως τζαμί.
Αντιδράσεις από ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ
Το όλο ζήτημα εξέλαβε πολιτικές διαστάσεις και στην Ελλάδα με τα κόμματα της αντιπολίτευσης να υποδεικνύουν το προβληματικό της επικείμενης επίσκεψης του κ. Μητσοτάκη στην Αγκυρα και να κατηγορούν την κυβέρνηση για ενδοτισμό.
Ο ΣΥΡΙΖΑ σε ανακοίνωσή του ανέφερε μεταξύ άλλων πως «η απολογητική, υποχωρητική, κατώτερη των περιστάσεων αντίδραση/ απάντηση του υπουργείου Εξωτερικών στην νέα πρόκληση Ερντογάν, να μετατρέψει σε τζαμί, μετά από την Αγία Σοφία, τη Μονή της Χώρας, είναι αποκαλυπτική του είδους της εξωτερικής Πολιτικής που ασκεί η κυβέρνηση έναντι της Τουρκίας.
Λίγες μόλις μέρες πριν από την επίσκεψη του κ. Πρωθυπουργού, η χαλαρή αντίδραση του ΥΠΕΞ απέναντι σε αυτή την τουρκική πρόκληση όχι μόνο έναντι της Ελλάδας αλλά έναντι του διεθνούς καθεστώτος των μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, έναντι της διεθνούς κοινότητας, μαρτυρά πολλά για τον πώς εννοεί ο κ. Μητσοτάκης τις … “κόκκινες γραμμές”: ξεθωριασμένες και ευέλικτες έναντι των πάγιων τουρκικών προκλήσεων και επιθετικότητας, στο πλαίσιο της πάγιας υποβάθμισης που εξυπηρετεί το κυβερνητικό αφήγημα περί “θετικού κλίματος”. Όμως δεν νοείται “θετικό κλίμα” στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις σε βάρος των εθνικών συμφερόντων της χώρας μας».
Από το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ ανέφεραν πως «οι συνέπειες της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί είναι εμφανείς, με τους ειδικούς να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το μοναδικό αυτό μνημείο».
«Η ελληνική κυβέρνηση, αν και γνώριζε από τον Αύγουστο του 2020 την εν λόγω απόφαση του Τούρκου προέδρου, δεν έκανε τίποτα όλο αυτό το διάστημα για να την αποτρέψει, με αποτέλεσμα τα εγκαίνια να οριστούν μία εβδομάδα πριν την επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στην Άγκυρα» σημείωσε η Χαριλάου Τρικούπη, προσθέτοντας: «Για μία ακόμα φορά αποδεικνύεται, δυστυχώς, ότι ο ελληνοτουρκικός διάλογος στερείται βάσης ειλικρινούς συναντίληψης, ενώ η ελληνική κυβέρνηση δείχνει να ενδιαφέρεται περισσότερο για τη δημιουργία πολιτικών εντυπώσεων παρά για την ουσιαστική προάσπιση των εθνικών συμφερόντων».
Το ΠΑΣΟΚ κάλεσε τέλος την ΕΕ «να σταματήσει να κάνει τον Πόντιο Πιλάτο μπροστά στις μεθοδεύσεις του κ. Ερντογάν».