Συζητήσεις προκάλεσαν τις τελευταίες ημέρες οι αιτιάσεις, κυρίως από την πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ, ότι η κυβέρνηση αυξάνει «κατά 10%» τις ασφαλιστικές εισφορές από τον Ιανουάριο του 2023. Παρότι, σε πολιτικό επίπεδο, αναλυτές είδαν μια προσπάθεια από την πλευρά της Κουμουνδούρου να «ισοφαρίσει» επικοινωνιακά την τραυματική εμπειρία που προκάλεσαν στη μεσαία τάξη οι αυξήσεις φόρων και εισφορών που επέβαλε ο ΣΥΡΙΖΑ με το τρίτο μνημόνιο, οι ελεύθεροι επαγγελματίες είναι λογικό να βρίσκονται πάντα σε επιφυλακή.
Ας τα πάρουμε, λοιπόν, με τη σειρά.
Το σημερινό σύστημα των ασφαλιστικών εισφορών αντικατέστησε το καθεστώς φόρων και εισφορών για τους ελεύθερους επαγγελματίες που συμφώνησε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ με την τρόικα (θεσμοί) στο πλαίσιο του τρίτου μνημονίου. Ο νόμος Κατρούγκαλου συνέδεε το ύψος των καταβαλλόμενων εισφορών με τα δηλωθέντα εισοδήματα, προκαλώντας την εξουδετέρωση κάθε παραγωγικής προσπάθειας των ελεύθερων επαγγελματιών που έτρεχαν πίσω από χρέη προς το κράτος. Και η εξέλιξη αυτή αποδείχτηκε καθοριστική, αρχικά για τη δημοσκοπική και τελικά για την εκλογική καθίζηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2019.
Μετά την ήττα του ΣΥΡΙΖΑ και την άνοδο της ΝΔ στην εξουσία, οι εργοδοτικές εισφορές μειώθηκαν κατά 4,4 μονάδες. Σύμφωνα με υπολογισμούς του υπουργείου Εργασίας, περίπου το ένα τρίτο αυτής της μείωσης το είδαν ως αύξηση στα εισοδήματά τους οι μισθωτοί και τα υπόλοιπα δύο τρίτα ως μείωση οικονομικών βαρών οι εργοδότες. Καταργήθηκε επίσης η ειδική εισφορά αλληλεγγύης, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα, γεγονός που ενισχύει το διαθέσιμο εισόδημα εργαζόμενων και συνταξιούχων.
Στο νέο, αναλογικό σύστημα, που ψηφίστηκε από τη ΝΔ στη θέση των ρυθμίσεων Κατρούγκαλου, προβλέπονται έξι ασφαλιστικές κατηγορίες, καθώς και μια ειδική κατηγορία για τους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας. Το σύστημα αυτό, όπως συμβαίνει διεθνώς στα ασφαλιστικά συστήματα με ανάλογο χαρακτήρα, προβλέπει αναπροσαρμογή του ύψους των εισφορών –στην περίπτωσή μας από τον Ιανουάριο του 2023– με βάση το ύψος του πληθωρισμού.
Ετσι, στο σενάριο όπου ο πληθωρισμός θα κλείσει φέτος σε ποσοστό 9%, η επιβάρυνση των ελευθέρων επαγγελματιών της πρώτης ασφαλιστικής κατηγορίας θα είναι, σύμφωνα με πηγές από το αρμόδιο Υπουργείο, 19 ευρώ τον μήνα (60 λεπτά του ευρώ περίπου την ημέρα).
Η αύξηση που «παρακολουθεί» τον πληθωρισμό βρίσκεται στον πυρήνα της μελέτης βιωσιμότητας του νέου ασφαλιστικού συστήματος –κοινώς, προβλέπεται από την αρχή ώστε να μην πέσει έξω το σύστημα. Συνδέεται επίσης με την εγγενή επιδίωξη στην αρχιτεκτονική του συστήματος που είναι να λάβουν μελλοντικά αξιοπρεπείς συντάξεις –και όχι συντάξεις φτώχειας– οι ελεύθεροι επαγγελματίες.
Ορισμένα στοιχεία από το υπουργείο Εργασίας εξηγούν τη λειτουργία του συστήματος:
- Σήμερα ο εργοδότης που έχει επιλέξει την πρώτη ασφαλιστική κλάση –όπως έχει κάνει η συντριπτική πλειονότητα των ελευθέρων επαγγελματιών– πληρώνει για δικές του εισφορές λιγότερα χρήματα από τις εισφορές που αντιστοιχούν σε υπάλληλό του και ο οποίος αμείβεται με τον κατώτατο μισθό. Αυτό προκύπτει από τον εξής υπολογισμό: Πάνω από 1 εκατομμύριο ελεύθεροι επαγγελματίες σε σύνολο περίπου 1,3 εκατ. (δηλαδή το 80 % του συνόλου) έχουν επιλέξει την 1η ασφαλιστική κατηγορία, καταβάλλοντας 210 ευρώ τον μήνα (για σύνταξη και υγειονομική περίθαλψη). Το ετήσιο ποσό που καταβάλλεται ανέρχεται επομένως σε 2.520 ευρώ. Αντιστοίχως, οι εισφορές ενός μισθωτού που αμείβεται με τον κατώτατο μισθό ανέρχονται σε 225,4 ευρώ τον μήνα (με αναγωγή για 14 μισθούς), δηλαδή 2.705 ευρώ κάθε έτος. Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι πως πάνω από το 80% των ελευθέρων επαγγελματιών (που περιλαμβάνει και πολλούς γιατρούς, δικηγόρους, μηχανικούς, εμπόρους κ.λπ.) που επέλεξαν την 1η ασφαλιστική κατηγορία πληρώνουν 7,3% λιγότερες εισφορές για την ασφαλιστική τους κάλυψη απ’ ό,τι οι μισθωτοί που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό. Επιπρόσθετα, με την αύξηση του κατώτατου μισθού την επόμενη χρονιά, οι ασφαλιστικές εισφορές του μισθωτού θα αυξηθούν, διευρύνοντας ακόμα περισσότερο τη διαφορά με τις εισφορές του ελεύθερου επαγγελματία.
- Οι καταβαλλόμενες εισφορές συνδέονται άμεσα με το ύψος της σύνταξης που θα λάβει ο κάθε ασφαλισμένος. Με απλά λόγια, όσο υψηλότερες εισφορές καταβάλλει, τόσο υψηλότερη σύνταξη θα λάβει. Το 80% των ελευθέρων επαγγελματιών έχει επιλέξει τη χαμηλή 1η ασφαλιστική κατηγορία, καταβάλλοντας 210 ευρώ τον μήνα. Ενα ενδεχόμενο πάγωμα στην αναπροσαρμογή των καταβαλλόμενων εισφορών θα οδηγούσε σε συντάξεις φτώχειας για τους ίδιους αλλά και σε σοβαρό κίνδυνο βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος. Μάλιστα, οι συντάξεις που θα λάβουν –αν δεν αυξηθούν οι εισφορές– κινδυνεύουν να είναι σημαντικά χαμηλότερες από εκείνες που θα λάβουν οι μισθωτοί υπάλληλοί τους, ακόμα και οι πλέον χαμηλόμισθοι. Για παράδειγμα, ένας ελεύθερος επαγγελματίας ο οποίος επέλεξε την 1η ασφαλιστική κατηγορία, θα λάβει ανταποδοτική σύνταξη στα 40 έτη 387,6 ευρώ, εφόσον δεν υπάρξει κάποια αύξηση στις καταβαλλόμενες εισφορές του. Ο μισθωτός που σε όλη του τη ζωή λάμβανε τον κατώτατο μισθό (με την υπόθεση ότι αυτός δεν θα αυξηθεί επίσης στα επόμενα 40 χρόνια) θα λάβει ανταποδοτική σύνταξη 415,9 ευρώ. Αρα, ένας γιατρός, ένας δικηγόρος, ένας μηχανικός και ένας έμπορος θα λάβουν μικρότερη ανταποδοτική σύνταξη 28,3 ευρώ τον μήνα από έναν μισθωτό με τον κατώτατο μισθό.
- Το ασφαλιστικό μας σύστημα είναι διανεμητικό, που σημαίνει ότι οι συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων καλύπτονται σε μεγάλο βαθμό από τις εισφορές των εν ενεργεία ασφαλισμένων. Οι αυξήσεις των συντάξεων από 1.1.2023 που θα δουν πάνω από 1,6 εκατομμύρια συνταξιούχοι θα πρέπει να καλυφθούν και μέσω των αυξήσεων των ασφαλιστικών εισφορών των ελευθέρων επαγγελματιών και των αυταπασχολούμενων. Διαφορετικά, το ασφαλιστικό σύστημα θα μπει και πάλι σε έναν φαύλο κύκλο αυξανόμενων ελλειμμάτων με προφανείς κινδύνους για τη βιωσιμότητά του.
Υπό το φως αυτών των δεδομένων, αρμόδιοι παράγοντες θέτουν το ερώτημα κατά πόσο είναι δίκαιο οι ελεύθεροι επαγγελματίες να πληρώνουν λιγότερες εισφορές από αυτές που αντιστοιχούν στους μισθωτούς που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό. Παράλληλα, επισημαίνεται ότι το πλήρες πάγωμα των ασφαλιστικών εισφορών για τους ελεύθερους επαγγελματίες οδηγεί σε συντάξεις φτώχειας στο μέλλον και θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του συστήματος, δημιουργώντας αυξανόμενα ελλείμματα.
Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Αν το σύστημα δεν «παρακολουθεί» τον πληθωρισμό, υπάρχει κίνδυνος να πέσει έξω, ενώ είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε πολύ χαμηλές συντάξεις. Και δυστυχώς, αν ανοίξουν νέες τρύπες το Ασφαλιστικό, ο μόνος τρόπος για να κλείσουν είναι τα απάνθρωπα μέτρα, σαν και αυτά που ζήσαμε τη σκοτεινή περίοδο των μνημονίων.