«λεωφόροι
λεωφόροι και άνθη
άνθη
άνθη και γυναίκες
λεωφόροι
λεωφόροι και γυναίκες
λεωφόροι και άνθη και γυναίκες και
ένας θαυμαστής»
Δεν είναι οι λεωφόροι το πρόβλημα. Ούτε τα άνθη. Ούτε οι γυναίκες. Ο θαυμαστής ενοχλεί. Οχι επειδή θαυμάζει τις λεωφόρους. Οχι επειδή θαυμάζει τα άνθη. Ενοχλεί επειδή θαυμάζει τις γυναίκες. Επειδή είναι ο μόνος ενεργητικό υποκείμενο στο ποίημα. Επειδή οι γυναίκες, όπως άλλωστε και τα άνθη και οι λεωφόροι, κερδίζουν τον θαυμασμό ως φυσικές παρουσίες και μόνο. Επειδή εν προκειμένω οι γυναίκες εξισώνονται με τα λουλούδια ως στοιχεία ενός όμορφου αστικού τοπίου. Η ανθρώπινη αξία τους περιορίζεται στην παθητική ύπαρξή τους.
Με τη συλλογιστική αυτή η Γενική Επιτροπή των Φοιτητών (AStA) ζήτησε με ανοικτή επιστολή που δημοσιοποίησε το 2016 την κάλυψη του ποιήματος αυτού του Ευγένιου Γκόμρινγκερ που κοσμεί εδώ και λίγα χρόνια την πρόσοψη της ανώτατης σχολής Αλίς Σάλομον (Alice Salomon Hochschule) στο Βερολίνο. Διότι το 2011 το πανεπιστήμιο απένειμε το βραβείο ποίησης στον βολιβιανής καταγωγής ελβετό ποιητή και ο ίδιος, ανταποδίδοντας, χάρισε το ποίημά του «Avenidas» (Λεωφόροι) στο Πανεπιστήμιο.
Το… επίμαχο ποίημα εμπνεύστηκε και έγραψε ο Γκόμρινγκερ το 1953 περιδιαβαίνοντας τη λεωφόρο Ράμπλας στη Βαρκελώνη. Σύντομα οι αρχές του βερολινέζικου Πανεπιστημίου θα «ανακαινίσουν» τον τοίχο του κτιρίου και θα το επικαλύψουν ώστε να μη βρίσκεται σε κοινή θέα και θίγει όσους ή όσες τέλος πάντων θίγονται. «Όταν οι φοιτήτριες αισθάνονται προσβεβλημένες, το παίρνουμε στα σοβαρά», εξήγησε ο πρύτανης Μαξ Μπέτιγκ – κι ας τολμούσε να κάνει διαφορετικά, θα τον έπαιρνε κι αυτόν η μπάλα, έναν άνδρα…
Δεν πρόκειται, άλλωστε, για ένα οποιοδήποτε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Το Πανεπιστήμιο ιδρύθηκε το 1908 από την Αλίς Σάλομον, μια εμβληματική ακαδημαϊκό, πρωτοπόρο των κοινωνικών αγώνων στη Γερμανία. Έως το 1945 το Πανεπιστήμιο δεχόταν μόνο κορίτσια. Και σήμερα θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα ιδρύματα της χώρας με ειδίκευση σε θέματα κοινωνικής εργασίας, υγείας και εκπαίδευσης.
Βγήκαν μαχαίρια
Κάποια μύγα πολιτικής ορθότητας τσίμπησε τη Γενική Επιτροπή των Φοιτητών; Ή μήπως οι ευαίσθητες κεραίες των νέων αντιλαμβάνονται το σεξισμό στην πιο ύπουλη μορφή του; «Το ποίημα αυτό δεν αναπαράγει μόνο μια κλασική πατριαρχική καλλιτεχνική παράδοση που βλέπει τις γυναίκες σαν όμορφες μούσες που εμπνέουν δημιουργικά πνεύματα, αλλά θυμίζει επίσης τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις που καθημερινά δέχονται οι γυναίκες», σημειώνουν στην ανοικτή επιστολή. Και προσθέτουν ότι στη λαϊκή γειτονιά του Ανατολικού Βερολίνου, που βρίσκεται το Πανεπιστήμιο, οι γυναίκες τα βράδια δεν αισθάνονται πάντα ασφαλείς.
Ασφαλώς στα βερολινέζικα ΜΜΕ και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ο πάσα εις πήρε θέση. Αλλοι στήριξαν την απόφαση για τον «καθαρισμό» του πανεπιστημιακού τοίχου και άλλοι καταδίκασαν την «τρομοκρατία της αρετής», το «κλαμπ των Ιακωβίνων μπουρζουάδων που απειλούν την καλλιτεχνική ελευθερία», των «κομπλεξικών που ευνουχίζουν την τέχνη» κλπ. Στην «ομάδα» αυτή η γερμανίδα υπουργός Πολιτισμού Μόνικα Γκρούτερς (Χριστιανοδημοκράτισσα) μίλησε για «δικτατορία του φαίνεσθαι» και χαρακτήρισε την απόφαση του Πανεπιστημίου ως «τρομακτική πράξη πολιτιστικής βαρβαρότητας».
Ειδικοί στη λογοτεχνία διαβεβαίωσαν ότι δεν μπορεί ένα κείμενο να χαρακτηριστεί σεξιστικό εφ’ όσον απουσιάζει το «εγώ», το πρώτο πρόσωπο. Η Νόρα Γκόμρινγκερ, κόρη του ποιητή και ποιήτρια και η ίδια, εξήγησε ότι ο «θαυμαστής» είναι ένα από τα στοιχεία που απαριθμούνται στη λεωφόρο και δεν είναι ο ποιητής. Αλλά και ο ίδιος ο Ευγένιος Γκόμρινγκερ, 93 ετών αισίως, είπε ότι δεν καταλαβαίνει προς τι η όλη πολεμική. «Εγώ προσφέρω απλώς μια δομή και κάποιες ιδέες και το σύνολο μπορεί να εμπνεύσει στον αναγνώστη μια ευχάριστη διάθεση», παρατήρησε διαπορών ο ποιητής.
Ο Γκόμρινγκερ συνάντησε μάλιστα δύο φοιτήτριες και τρεις καθηγητές του Πανεπιστημίου σε ένα καφέ του Βερολίνου. Του έκανε εντύπωση η απολυτότητα των νέων παιδιών. «Δεν ενδιαφέρονταν διόλου για την ιστορία, για το γενικότερο πλαίσιο μέσα στο οποίο γράφτηκε το ποίημά μου. Όταν τελματώνεις μέσα σε μια θεωρία, δεν μπορείς να συζητήσεις…», σχολίασε απογοητευμένος.
Τι έχουν να χωρίσουν;
«Οι δύο πλευρές μιλούν άραγε για το ίδιο πράγμα; Μπορεί κανείς να αντιτάξει λογικά επιχειρήματα απέναντι σε ένα διάχυτο αίσθημα δυσφορίας; Μπορεί ένας άνδρας 93 ετών, όσο ευαίσθητος κι αν είναι, να αντιληφθεί πως μια γυναίκα μπορεί να αισθανθεί ενοχλημένη ή πληγωμένη από τα αθώα κομπλιμέντα του;», αναρωτιέται η ρεπόρτερ του «L’Obs» Εμανουέλ Φρανσουά, προχωρώντας πιο μπροστά την όλη προβληματική.
«Η λογοκρισία της τέχνης αποτελεί μια καταστροφική παράδοση στη Γερμανία. Η απόφαση του Πανεπιστημίου Αλίς Σαλομόν να σβήσει το ποίημα από την πρόσοψη του κτιρίου επιβεβαιώνει τη διάσημη παρατήρηση της ολλανδέζας δοκιμιογράφου και μυθιστοριογράφου Σούζαν Σόνταγκ: η ερμηνεία είναι η εκδίκηση που παίρνει η διανόηση από την τέχνη», σημειώνει το Ίδρυμα της Πύλης του Βραδεμβούργου. Και διαβεβαιώνει ότι δεν θα πάψει να υπερασπίζεται «τα δικαιώματα της τέχνης έναντι μιας δήθεν πολιτικής ορθότητας».
Μα δεν πρόκειται για λογοκρισία, αντιτείνει ο Γιούλιαν Ίντε, ένας διανοούμενος της Αριστεράς που εργάζεται στο χώρο των εκδόσεων: «Ξαναβάφουν την πρόσοψη ενός κτιρίου. Δεν λογοκρίνουν το ποίημα, που θα συνεχίσει να υπάρχει στα βιβλία». Ο Ίντε θεωρεί ότι οι σύγχρονοι Γερμανοί σβήνουν δίχως χρονοτριβές το κακό παρελθόν τους (ναζιστικό ή κομμουνιστικό).
Ανίερες συμμαχίες των άκρων
Έχει ενδιαφέρον όταν θέτει η τέχνη ερωτήματα στην κοινωνία. Τι κάνουμε, ας πούμε, με διάσημα έργα τέχνης του παρελθόντος, που όμως σήμερα κρίνονται σεξιστικά, αντιδημοκρατικά ή τέλος πάντων ξεπερασμένα; Τα καταστρέφουμε, όπως κατέστρεψαν οι Γερμανοί τα αγάλματα του Λένιν στα ανατολικά κρατίδια; Τα κρύβουμε από τη δημόσια θέα και προειδοποιούμε για την τοξικότητά τους, όπως χαντάκωσαν τις επανεκδόσεις του «Mein Kampf» στα πίσω ράφια των βιβλιοπωλείων προλογίζοντάς τα καταλλήλως;
«Εδώ συναντώνται ανεπαισθήτως δύο κόσμοι», εκτιμά η ρεπόρτερ του L’Obs: «Το Πανεπιστήμιο που μελετά τα φύλα και το συντηρητικό και λαϊκίστικο κοινωνικό ρεύμα που, με το πρόσχημα της ελευθερίας της τέχνης, υποστηρίζει την ακινησία της λευκής κοινωνίας, της πατριαρχικής μπουρζουαζίας».
Εν κατακλείδι, το συμβούλιο του Πανεπιστημίου Αλίς Σάλομον αποφάσισε να ανακαινίζει κάθε πέντε χρόνια την πρόσοψη της Σχολής και να χαράζει κάθε φορά και ένα διαφορετικό ποίημα. Κάτω, όμως, θα τοποθετηθεί μια πλάκα με χαραγμένο το «Avenidas» στα ισπανικά, στα γερμανικά και στα αγγλικά εις ανάμνησιν της διαμάχης που προκάλεσε το ποίημα. Την πλάκα, μάλιστα, θα εγκαινιάσει ο ίδιος ο Ευγένιος Γκόμρινγκερ. «Είναι μια συναινετική απόφαση α λα γερμανικά», παρατηρεί η Εμανουέλ Φρανσουά. Και είναι δα γνωστή η μεταπολεμική τάση των Γερμανών για τήρηση των ίσων αποστάσεων.