Ογδόντα έξι ημέρες. Τόσες έχουν περάσει από την 4η Μαρτίου όταν στην Ιταλία στήθηκαν για τελευταία φορά κάλπες. Και τόσες έχουν περάσει χωρίς η χώρα, η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης –και τέταρτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης καθώς ακόμα μετράμε σε αυτήν τη Βρετανία–, να έχει κυβέρνηση και πρωθυπουργό.
Μετά τις τελευταίες δραματικές εξελίξεις στο Μέγαρο Κυρηνάλιο, η Ιταλία έχει βυθιστεί και σε μια θεσμική κρίση, καθώς πολλοί –ιδίως οι λαϊκιστές– είναι αυτοί που αμφισβητούν τον ίδιο τον θεσμό του προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας, λόγω των χειρισμών του Σέρτζιο Ματαρέλα.
Πώς οδηγήθηκε η Ιταλία ως εδώ;
Η οικονομική κρίση είναι γνωστή εδώ και χρόνια. Η πολιτική κρίσης επίσης είναι κοινός τόπος –από το 2011 η χώρα έχει αλλάξει πέντε πρωθυπουργούς (Μπερλουσκόνι, Μόντι, Λέτα, Ρέντσι και Τζεντιλόνι). Τώρα όμως προέκυψε και θεσμική κρίση, καθώς ο Σέρτζιο Ματαρέλα απέρριψε τον Πάολο Σαβόνα, τον ευρωσκεπτικιστή οικονομολόγο που του πρότεινε για υπουργό Οικονομικών ο εντολοδόχος πρωθυπουργός Τζουζέπε Κόντε, με συνέπεια ο τελευταίος να επιστρέψει το βράδυ της περασμένης Κυριακής την εντολή. Ο Κόντε ήταν η επιλογή της καινοφανούς πολιτικής συμμαχίας του αντισυστημικού Κινήματος των Πέντε Αστέρων με την ακροδεξιά και ξενοφοβική Λέγκα. Οι κάλπες της 4ης Μαρτίου είχαν δώσει ένα 37% στην δεξιά συμμαχία στην οποία συμμετείχε και η η Λέγκα του Ματέο Σαλβίνι και ένα 32,7% στα Πέντε Αστέρια του Λουίτζι ντι Μάιο – το Δημοκρατικό Κόμμα του πρώην πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι είχε βρεθεί τρίτο με 22,9%. Υστερα από εβδομάδες διαπραγματεύσεων, Σαλβίνι και Ντι Μάιο συμφώνησαν σε κυβερνητική συμμαχία υπό τον Κόντε. Αλλά αυτό το σχήμα μπλοκαρίστηκε από τον Ματαρέλα.
Θα μπορούσαν τα κόμματα να επιλέξουν άλλον υπουργό Οικονομικών;
Ναι, απαντά ο Guardian στην ανάλυσή του. Ο 81χρονος Σαβόνα θεωρήθηκε εξ αρχής μια εξαιρετικά αμφιλεγόμενη επιλογή λόγω των ευρωσκεπτικιστικών και δηλωμένων αντιγερμανικών απόψεών του. Αλλά, τα δύο λαϊκιστικά κόμματα της συμμαχίας και ιδίως ο Σαλβίνι της Λέγκας, επέμειναν στον διορισμό του στο υπουργείο Οικονομικών. Αναλυτής παρατήρησε ότι η πρόταση για τον Σαβόνα ήταν μια ευρύτερη προσπάθεια να ασκηθεί πίεση στον Ματαρέλα και σε ένα άτυπο παιχνίδι εξουσίας ανάμεσα στο «παλιό» και στο «νέο», να στείλει ένα μήνυμα ενάντια στο προεδρικό μέγαρο. Ο Ματαρέλα όμως δεν υποχώρησε.
Ποιες είναι οι εξουσίες του προέδρου;
Το πολίτευμα της Ιταλίας είναι προεδρευομένη δημοκρατία, όπως και η Ελλάδα. Ως πρόεδρος και αρχηγός του κράτους, ο Ματαρέλα έχει περιορισμένες εξουσίες, αλλά το Σύνταγμα του παρέχει ορισμένα δικαιώματα: Μπορεί να ορίσει επίσημα έναν επικεφαλής κυβέρνησης και υπουργούς, ενώ ο πρόεδρος μπορεί επίσης να διαλύσει το κοινοβούλιο. Οι πρόεδροι της Ιταλίας έχουν κάνει τολμηρές κινήσεις και στο παρελθόν. Ο προκάτοχός του Ματαρέλα, Τζιόρτζιο Ναπολιτάνο, υποστήριξε την εκδίωξη του Σίλβιο Μπερλουσκόνι από την πρωθυπουργία το 2011.
Εκανε ο Ματαρέλα κατάχρηση εξουσίας;
Οι επικριτές, συμπεριλαμβανομένου του Ντι Μάιο, κατηγορούν τον Ματαρέλα ακόμη και για εσχάτη προδοσία! Ωστόσο δεν είναι κάτι πρωτοφανές, καθώς και οι προηγούμενοι πρόεδροι άσκησαν στο παρελθόν βέτο σε διορισμό μεμονωμένων υπουργών. Αυτό που έκανε την τελευταία εξέλιξη να ξεχωρίζει είναι ότι οι λαϊκιστές ηγέτες επέμεναν στον Σαβόνα, αφού ο Ματαρέλα είχε ήδη διαφωνήσει στον διορισμό του.
Μπορεί ο πρόεδρος να τεθεί υπό αμφισβήτηση;
Θα μπορούσε, αλλά θεωρείται εξαιρετικά απίθανο, επιμένει η Στέφανι Κιρχγκέσνερ, ανταποκρίτρια του Guardian στη Ρώμη. Και εξηγεί πως το συνταγματικό δικαστήριο της Ιταλίας θα πρέπει πρώτα να δεχτεί ότι το ζήτημα θα μπορούσε να διευθετηθεί από το κοινοβούλιο. Στη συνέχεια, το κοινοβούλιο με τα περίπου 950 μέλη θα έπρεπε να ψηφίσει με απόλυτη πλειοψηφία για να τον κατηγορήσει.
Τι θα συμβεί τώρα;
Ο Ματαρέλα ζήτησε από τον Κάρλο Κοταρέλι, τεχνοκράτη και πρώην οικονομολόγο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, να σχηματίσει κυβέρνηση μετά από συνομιλίες τη Δευτέρα στο Μέγαρο Κυρηνάλιο. Ωστόσο, αναλυτές προεξοφλούν ότι ο Κοταρελι θα χάσει τη ψήφο εμπιστοσύνης επειδή δεν έχει την υποστήριξη ούτε του Κινήματος 5 Αστέρων, ούτε της Λέγκας. Εάν ο Κοταρέλι τα καταφέρει τελικά, θα αρχίσει να σχηματίζει προσωρινή κυβέρνηση αποτελούμενη από τεχνοκράτες, πριν από τις εκλογές στις αρχές του επόμενου έτους. Αλλά τα λαϊκιστικά κόμματα αναμένεται να απορρίψουν την υποψηφιότητά του και οι εκλογές είναι πιο πιθανό και θα μπορούσαν ενδεχομένως να διεξαχθούν τον Σεπτέμβριο.
Και όταν θα γίνουν οι εκλογές;
Με τη Λέγκα και το Κίνημα των Πέντε Αστέρων να κατηγορούν τον Ματαρέλα ότι παίζει το παιχνίδι των Γερμανών και τον πρόεδρο να δίνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε έναν «συστημικό» τεχνοκράτη, άνθρωπο του Ταμείου και του Ρέντσι, πολλοί φοβούνται ότι οι επόμενες κάλπες θα έχουν χαρακτήρα δημοψηφισματικό, με τους ψηφοφόρους να καλούνται να απαντήσουν και σε άλλα ερωτήματα και όχι μόνο το ποιον θέλουν για κυβερνήτη: αν θέλουν τον πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας ακόμα και αν θέλουν να έχουν στην τσέπη τους ευρώ. Και τότε κανείς δεν θα ξέρει ποια θα είναι η απάντηση…