Λαβύρινθος. Η υπόθεση Novartis δεν είναι μια υποθεσούλα του κοινού ποινικού δικαίου, η δικογραφία της μετρά μέχρι στιγμής 2.500 σελίδες. Και ανεξαρτήτως του πόσες θα μετρήσει ακόμη, είναι εξαιρετικά βαριά, καθώς εμπλέκει πολιτικά ονόματα και ως φαίνεται τον… μισό ιατρικό κόσμο της χώρας. Η έρευνα των Αμερικανών την καθιστά ακόμη πιο περίπλοκη: διότι το FBI κάνει μεν τη δική του τολμηρή βουτιά στον βούρκο της Novartis, δεν έχει ανοίξει δε τα χαρτιά του· όχι από καπρίτσιο, αλλά γιατί δεν του το επιτρέπει η αμερικανική νομική πραγματικότητα προτού η έρευνα φθάσει στο τέλος της. Με αποτέλεσμα, κάποιοι εδώ να «ζωγραφίζουν»…
Σε όλα αυτά, έρχεται να προστεθεί καταλυτικά η εθνική μας σοβαρότητα, αφού ήδη στο Διαδίκτυο βολτάρει το όνομα ευειδούς κυρίας (διότι υπάρχει και φωτογραφία της) που φέρεται ως μία εκ των προστατευόμενων μαρτύρων οι οποίοι έχουν καταθέσει ενώπιον της Εισαγγελέως Διαφθοράς Ελένης Τουλουπάκη και των επίκουρων εισαγγελέων Χρήστου Ντζούρα και Στέλιου Μανώλη.
Τι στοιχεία έχουν στα χέρια τους οι Αμερικανοί; Ουδείς μπορεί να πει με ακρίβεια, φημολογείται ωστόσο ότι έχουν και αυτοί μαρτυρίες για λαδώματα πολιτικών. Ο Παύλος Σαράκης, το δικηγορικό γραφείο του οποίου συνεργάζεται με την αμερικανική πρεσβεία, έχοντας θέσει υπό την αιγίδα του τους τρεις προστατευόμενους μάρτυρες (που δεν ταυτίζονται με τους τρεις, εδώ), είπε μόλις την Παρασκευή ότι είναι περισσότεροι από δέκα οι εμπλεκόμενοι από το κοινοβούλιο. Σημασία επίσης έχει ότι οι Αμερικανοί δυσφορούν πλήρως με αυτά που συμβαίνουν στην ημεδαπή, καθώς θεωρούν ότι όλο αυτό το πανηγύρι που είναι σε εξέλιξη μετά τη διαβίβαση της δικογραφίας στη Βουλή, έχει τη δύναμη να υποσκάψει την πορεία της έρευνας.
Την αμερικανική πλευρά ακουμπάει και η σύγχυση που έχει δημιουργηθεί ως προς την αλληλογραφία μεταξύ FBI και Εισαγγελίας Διαφθοράς, καθώς από τα έγγραφα που περιλαμβάνει η δικογραφία δεν προκύπτει με σαφήνεια τι ζητεί η ελληνική πλευρά, τουτέστιν σε τι απαντούν οι ομοσπονδιακοί πράκτορες. Ο Βαγγέλης Βενιζέλος με επιστολή του στον πρόεδρο της Βουλής Νίκο Βούτση, ζητεί τα έγγραφα των ελληνικών εισαγγελικών αρχών που εστάλησαν απευθείας ή δια του υπουργείου Δικαιοσύνης προς τις αρχές των ΗΠΑ και επί των οποίων οι αμερικανικές αρχές απάντησαν με το από 23 Ιανουαρίου 2018 έγγραφο τους. «Παρότι στο έγγραφο των αμερικανικών αρχών δεν αναφέρεται το όνομα μου, αυτό περιελήφθη στον φάκελο», διαμαρτύρεται ο κ. Βενιζέλος, τονίζοντας ότι όλα αυτά θα πρέπει να έλθουν γρήγορα στη Βουλή, και πάντως πριν από την τυχόν εισαγωγή του θέματος στην Ολομέλεια, διαφορετικά τίθενται σοβαρά ζητήματα νομιμότητας.
Συνεργάτες του Αντώνη Σαμαρά έκαναν -επί του σημείου αυτού – λόγο για σκευωρία, καθώς εκτιμούν ότι «το FBI έστειλε ό,τι στοιχεία γνώριζε από τη δική του έρευνα, στα οποία δεν υπάρχει καμία αναφορά στο όνομα του πρώην Πρωθυπουργού», αλλά ύστερα από λίγες εβδομάδες η Εισαγγελέας «ζήτησε και πάλι από το FBI αν θα μπορούσε τα στοιχεία που της είχαν ήδη στείλει, να τα συσχετίσει στην έρευνα για επτά πολιτικούς μεταξύ των οποίων και ο Αντώνης Σαμαράς. Το FBI της δίνει την άδεια να χρησιμοποιήσει τα στοιχεία αυτά στα οποία εξακολουθεί και πάλι να μην υπάρχει καμία αναφορά, άμεση ή έμμεση, στον Αντώνη Σαμαρά».
Είναι άκυρες οι καταθέσεις των προστατευόμενων μαρτύρων; Το ζήτημα έθεσαν ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης της ΝΔ και αρεοπαγίτης Χαράλαμπος Αθανασίου καθώς και ο βουλευτής Επικρατείας της ΝΔ, και καθηγητής του Δημοσίου Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Θεόδωρος Φορτσάκης, καθώς από τον φάκελο που διαβιβάσθηκε στη Βουλή, απουσιάζει η —εκ των ων ουκ άνευ— έγκριση για την υπαγωγή των «κρίσιμων» τριών μαρτύρων σε καθεστώς προστασίας, από τον εποπτεύοντα των Εισαγγελέων Διαφθοράς, Αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου.
Σε δήλωση-απάντηση που κοινοποιήθηκε στα ΜΜΕ το απόγευμα της Παρασκευής, η Εισαγγελία Διαφθοράς διαρρηγνύει τα ιμάτια της, ότι «οι μάρτυρες τέθηκαν σε καθεστώς προστασίας τηρώντας πιστά το γράμμα του νόμου. Το τμήμα της δικογραφίας που αφορά σε πολιτικά πρόσωπα υποβλήθηκε στην εισαγγελία του Αρείου Πάγου, ως είχαμε εκ του Συντάγματος υποχρέωση» (σσ: στην ίδια δήλωση οι εισαγγελείς διαψεύδουν ότι έχουν συσκεφθεί γύρω από το ίδιο τραπέζι με τον κυβερνητικό εκπρόσωπο Δημήτρη Τζανακόπουλο).
Κοντός ψαλμός αλληλούια, αφού ο κ. Βενιζέλος ζήτησε το έγγραφο της έγκρισης του Αντιεισαγγελέως στην επιστολή του προς τον Πρόεδρο της Βουλής.
Το καθεστώς προστασίας μαρτύρων
Οι τρεις συγκεκριμένοι μάρτυρες δεν θεωρούνται παρά whistleblowers, όπως τους αποκαλούν οι Αγγλοσάξονες, δηλαδή πρόσωπα που συμβάλλουν ουσιωδώς με τις πληροφορίες που παρέχουν στις αρχές, στην αποκάλυψη και δίωξη υποθέσεων που αφορούν -μεταξύ άλλων- δωροδοκία ή δωροληψία πολιτικών αξιωματούχων. Μπόρεσαν και βρέθηκαν ενώπιον των εισαγγελέων Διαφθοράς για να καταθέσουν χάρη σε νόμο του 2014, με τον οποίο άνοιξε η βεντάλια για την προστασία μαρτύρων, και από τις υποθέσεις οργανωμένου εγκλήματος στις οποίες περιοριζόταν, επεκτάθηκε σε υποθέσεις διαφθοράς, όπως η σημερινή με τα «λαδώματα» της Novartis.
Να σημειωθεί ότι καταθέσεις όπως αυτές των «Σαράφη», «Κελέση» και «Αναστασίου», όπως είναι τα σχετικά ψευδώνυμα των μαρτύρων, δεν θεωρούνται ανάπηρες και λειψές μόνον από τους εμπλεκόμενους αλλά και από την ίδια την ελληνική νομοθεσία: στην περίπτωση που φθάσει η υπόθεση στο ακροατήριο, ουδείς μπορεί να καταδικαστεί μόνον με βάση ανώνυμους μάρτυρες, απουσία άλλων στοιχείων.
Το νομικό πλαίσιο για τους προστατευόμενους μάρτυρες εξακολουθεί πάντως να είναι υπό μελέτη. Τον περασμένο Οκτώβριο, οι ελληνικές Αρχές έλαβαν τεχνογνωσία για την προστασία μαρτύρων από τον ΟΟΣΑ, ενώ σε εξέλιξη βρίσκονται οι εργασίες ειδικής νομοπαρασκευαστικής επιτροπής, υπό την προεδρία του Τάσου Τριανταφύλλου, επίκουρου καθηγητή στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο της Θράκης, η οποία επεξεργάζεται την ενίσχυση του νομοθετικού πλαισίου, αλλά και την επέκταση του καθεστώτος προστασίας σε άτομα που παρέχουν πληροφορίες για άλλα σοβαρά αδικήματα, σχετιζόμενα και με τον ιδιωτικό τομέα.
Ποιο είναι το επόμενο βήμα στην έρευνα; Δεδομένου ότι οι καταθέσεις για τροχήλατες βαλίτσες και λεφτά από χέρι σε χέρι δεν λένε τίποτα από μόνες τους, η Εισαγγελία Διαφθοράς έχει αποστείλει αιτήματα δικαστικής συνδρομής σε Ελβετία και Κύπρο προκειμένου να ανοίξουν τραπεζικοί λογαριασμοί και να στοιχειοθετηθούν τα όσα διατείνονται μάρτυρες. Ενδεικτική είναι η κατάθεση της «Αικατερίνης Κελέση» στην οποία γίνεται λόγος για δύο τροφοδότες λογαριασμούς, με έδρα την Ελβετία, καθένας εκ των οποίων αξιοποιείτο για διαφορετικό σκοπό: ο ένας για «διακριτικές πληρωμές» σε γιατρούς, ο άλλος για δωροδοκίες πολιτικών προσώπων· για ποσά μέχρι και ενός εκατομμυρίου ευρώ, διαχειριζόταν, όπως υποστηρίζει, ο πρώην αντιπρόεδρος της Novartis Κώστας Φρουζής. Παρεμπιπτόντως, οι συνήγοροι του κ. Φρουζή —σε βάρος του οποίου έχει ασκηθεί ποινική δίωξη, με παράλληλη απαγόρευση εξόδου από τη χώρα— εξέδωσαν ανακοίνωση, διαμαρτυρόμενοι για το γεγονός ότι ο εντολέας τους δεν έχει λάβει ακόμη γνώση της κατηγορίας που του αποδίδεται, και ενώ έχει διαρρεύσει σημαντικό μέρος της δικογραφίας στα ΜΜΕ, «καταπατώντας προκλητικά» το τεκμήριο της αθωότητας του.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι το προσεχές διάστημα θα ακολουθήσει και δεύτερο κύμα Novartis, αυτή τη φορά όχι για πολιτικούς αλλά για κυβερνητικούς αξιωματούχους (γενικούς γραμματείς υπουργείων, μέλη επιτροπών, συμβούλους υπουργών), αλλά και γιατρούς που φέρονται να έχουν δωροδοκηθεί — η τελευταία ομάδα είναι άλλωστε και η πολυπληθέστερη. Σε κάθε περίπτωση, η υπόθεση απαιτεί υπομονή και ψυχραιμία : όχι μόνο γιατί θα πάρει χρόνο να εκτυλιχθεί στο σύνολο της, αλλά και γιατί τα όσα θα βγαίνουν κάθε φορά στη δημοσιότητα θα δοκιμάζουν αντοχές και νεύρα.
Αδιαμφισβήτητα, όλα αυτά έρχονται ως απόρροια του γεγονότος ότι οι προστατευόμενοι μάρτυρες έχουν γίνει κόκκινο πανί για το Κοινοβούλιο, καθώς οι καταθέσεις τους κρίνονται αδύναμες, ασαφείς, και χωρίς ατράνταχτα στοιχεία που να δένουν την υπόθεση.
Σε αυτο το ιδιότυπο σκηνικό, πληθαίνουν οι αντιδράσεις εμπλεκομένων περι σκευωρίας, με κορυφαία αυτή του πρώην υπουργου Υγείας Δημήτρη Αβραμοπουλου, στον οποιο μάρτυρας έχει καταλογίσει και το λοξοδρόμημα Καραμανλή (τον παρέσυρε, είπε χαρακτηριστικά ο μάρτυς), όσον αφορά τη συναίνεση για την παραγγελία των εμβολίων. Η συγκεκριμένη αποστροφή προκάλεσε τη μηνιν του κ. Αβραμοπουλου ο οποιος δεν δίστασε να βάλει στο κάδρο τον πρώην Πρωθυπουργό, διερωτώμενος ευσχήμως «τι ηταν ο Καραμανλής; κανένα παιδάκι που δεν καταλάβαινε;».
Είναι πολλοί εξάλλου οι εκπρόσωποι του Κοινοβουλίου που κάνουν λόγο για «κουκουλοφόρους», καλώντας τις αρχές να αποκαλύψουν την ταυτότητα των τριών μαρτύρων, αλλά και θέτοντας μεταξύ άλλων ζήτημα για το πώς άραγε θα καταθέσουν όταν φθάσει η στιγμή να εξετάσει η Βουλή τα αδικήματα της απιστίας και της δωροδοκίας που τους προσάπτονται.
Σε σφάλμα μέγα και βαρύ ως προς την ταυτότητα των μαρτύρων υπέπεσε πάντως και ο αναπληρωτής υπουργός Υγείας Παύλος Πολάκης, αφού είπε δημοσίως ότι πρόκειται για πρώην στελέχη της Novartis που τους έπιασαν με το δάκτυλο στο μέλι και ως εκ τούτου δέχθηκαν να κελαηδήσουν. Κάτι τέτοιο, όμως, θα μπορούσε να δυναμιτίσει την όλη ιστορία, καθώς οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος -όπως οι συγκεκριμένοι- δεν επιτρέπεται να είναι εμπλεκόμενοι, ούτε να αποβλέπουν σε ίδιον όφελος…