Η Κατρίν Ντενέβ είπε μιαν αλήθεια. Που κατάφερε να ακουστεί μέσα από τον εξ Αμερικής αχό του κινήματος #MeToo για την σεξουαλική παρενόχληση. Δεν ήταν βέβαια μόνο η 74χρονη θεά του γαλλικού σινεμά· άλλες 99 γυναίκες της Γαλλίας –ανάμεσά τους η ηθοποιός Ινγκριντ Κάβεν και η συγγραφέας και κριτικός Τέχνης Κατρίν Μιγιέ– έσπευσαν να υπερασπιστούν το ανδρικό φλερτ, ακόμα και το πιεστικό «καμάκι», σε μια προσπάθεια να βάλουν ένα μέτρο απέναντι στον κίνδυνο δαιμονοποίησης της ανδρικής συμπεριφοράς. Αλλά ήταν η υπογραφή της Ντενέβ στο άρθρο στη Monde που έκανε ευρωπαϊκό το ζήτημα που έχει ανοίξει με δραματικό τρόπο στις ΗΠΑ, αλλά συζητείται καιρό τώρα παντού στο Παρίσι.
Διότι μπορεί το κείμενο-παρέμβαση των 100 να έμοιαζε να απευθύνεται στα αμερικανικά κινήματα που γιγαντώθηκαν μετά την αποκάλυψη του σκανδάλου Γουάνσταϊν –άλλωστε το σόου κατά της σεξουαλικής κακοποίησης στις Χρυσές Σφαίρες ήταν φρέσκο– αλλά αυτή η δημόσια συζήτηση έχει ανοίξει εδώ και καιρό στη Γαλλία.
Η Ντενέβ και οι άλλες 99 έσπευσαν να υπερασπιστούν τους άνδρες. Προσοχή: Οχι τους βιαστές, ή «τέρατα» σαν τον Χάρβεϊ Γουάινσταϊν, αλλά τους άνδρες γενικά. «Ο βιασμός είναι έγκλημα. Oμως το επίμονο ή αδέξιο “καμάκι” δεν είναι αδίκημα, ούτε η αβρότητα φαλλοκρατική επίθεση» έγραψαν. Οι άνδρες, κατά την άποψή τους, δικαιούνται να προσπαθούν να κλέψουν ένα φιλί χωρίς να απειλούνται ότι θα κατηγορηθούν για σεξουαλική επίθεση. Μια υπεράσπιση της ρομαντικής εικόνας του φλερτ απέναντι σε μια κλινική προσέγγιση των ανθρώπινων σχέσεων. Το πόσο, βέβαια, αυτή η ρομαντική εικόνα υπάρχει στις ημέρες μας είναι ένα ζητούμενο, αλλά η θέση των 100 άγγιξε πολύ κόσμο.
Σε πρώτη φάση οι γαλλίδες φεμινίστριες έσπευσαν να καυτηριάσουν τη θέση της Ντενέβ και των άλλων 99, κατηγορώντας τες ότι περιφρονούν τα θύματα των σεξουαλικών επιθέσεων και θέλουν να επιβάλουν ξανά τη σιωπή που έσπασε μετά την αποκάλυψη της υπόθεσης Γουάινσταϊν. «Μόλις γίνει ένα βήμα για την ισότητα, ακόμη και μισού χιλιοστού, ευγενικές ψυχές μας προειδοποιούν αμέσως ότι υπάρχει ο κίνδυνος να πέσουμε στην υπερβολή», έγραψαν στον ιστότοπο francetvinfo.fr, ακτιβίστριες, υπό την επικεφαλής φεμινιστικού κινήματος στη Γαλλία, Καρολίν Ντε Χάας. «Τα γουρούνια και οι σύμμαχοί τους εύλογα ανησυχούν. Ο παλιός τους κόσμος εξαφανίζεται», έγραψαν αναφέροντας ότι μεταξύ των 100 βρίσκονται «υπότροποι στην υπεράσπιση κάποιων που εγκληματούν σε βάρος παιδιών ή στη δικαιολόγηση του βιασμού».
Το πρόβλημα είναι ότι τα όρια μεταξύ σεξουαλικής παρενόχλησης και τέχνης της αποπλάνησης είναι συχνά γκρίζα. Πότε παρενοχλείς και πότε φλερτάρεις; Υπάρχει η υπεράσπιση του δικαιώματος στην ασφάλεια από τη μία και από την άλλη μια υπερβολή του νεοπουριτανισμού. Και αυτή η συζήτηση επιβλήθηκε στους Γάλλους πολύ νωρίτερα από το αμερικανικό κίνημα #MeToo. Από τις πρώτες κιόλας ημέρες της διακυβέρνησης Μακρόν, με πρωταγωνίστρια την υφυπουργό του (υφυπουργός Ισότητας) Μαρλέν Σιαπά.
Σε μια πρωτοποριακή όσο και αμφιλεγόμενη προεκλογική εξαγγελία του, ο Εμανουέλ Μακρόν είχε ξεκαθαρίσει ότι οι ημέρες των γάλλων γόηδων που κάνουν «καμάκι» στον δρόμο είναι μετρημένες, προαναγγέλλοντας την ποινικοποίηση της προσβλητικής και καταπιεστικής για τις γυναίκες –όπως υπογράμμιζε– συνήθειας.
Ετσι ο μύθος του γάλλου μέτρ της ερωτικής πολιορκίας τέθηκε στο στόχαστρο. Και η 34χρονη Σιαπά έκανε πράξη την προεκλογική δέσμευση του προέδρου και «πήρε τα όπλα» συστήνοντας ομάδα εργασίας με αντικείμενο τον προσδιορισμό προστίμων για την σεξουαλική παρενόχληση στον δρόμο και του τρόπου επιβολής τους!
Η διυπουργική ομάδα εργασίας ξεκίνησε τη σχετική μελέτη στις 19 Σεπτεμβρίου, με τη γαλλίδα υφυπουργό να διαβεβαιώνει ότι η επιβολή προστίμων για το «καμάκι» στον δρόμο είναι ρεαλιστικότατη: «Οχι μόνο μπορεί να υλοποιηθεί, αλλά θα υλοποιηθεί», δεσμεύθηκε, στέλνοντας το μήνυμα προς τους αμφισβητίες του εφαρμόσιμου της νομοθετικής πρωτοβουλίας.
Και πώς αλήθεια ορίζεται νομικά η παρενόχληση στον δρόμο;
Η ίδια η Σιαπά είχε παραδεχτεί ότι υπάρχει μαι «γκρίζα ζώνη» μεταξύ αμοιβαίου φλερτ (αν δεν είναι αμοιβαίο δεν διευκρίνισε σε τι ζώνη ανήκει) και σεξουαλικής επίθεσης, καθώς επίσης για «νομοθετικό κενό» που υπάρχει ανάμεσα στην «συναινετική αποπλάνηση» (sic) που είναι νόμιμη και τη σεξουαλική παρενόχληση που είναι παράνομη. Το κενό αυτό, σημείωνε, επιτρέπει στους άνδρες να συμπεριφερθούν με έναν τρόπο που οι γυναίκες θεωρούν καταπιεστικό και περιέγραφε την κατάσταση με ένα χαρακτηριστικό -κατά την άποψη της- παράδειγμα:
«Είστε μια γυναίκα στο μετρό. Είμαι άνδρας. Σας ακολουθώ. Βγαίνετε από τον συρμό, βγαίνω κι εγώ. Μπαίνετε σε έναν άλλο συρμό, μπαίνω κι εγώ. Σας ζητάω το τηλέφωνό σας. Το ζητάω ξανά. Το ζητάω μια τρίτη φορά. Αισθάνεστε καταπίεση. Αυτό είναι παρενόχληση στον δρόμο», ήταν το συμπέρασμα στο οποίο κατέληγε σε συνέντευξή της.
«Το #MeToo βασίζεται σε μια νέα αυστηρή παιδαγωγική»
Σε μια παρέμβασή του, πάλι στη Monde, o διάσημος πολιτικολόγος Ολιβιέ Ρουά εξέφρασε τον προβληματισμό του για την απόπειρα «νομικής κωδικοποίησης» (βλέπε ποινικοποίηση) της σεξουαλικής συμπεριφοράς των πολιτών.
«Η μάχη κατά των σεξουαλικών επιθέσεων δεν είναι ουτοπική. Αλλά είναι το αίτημα για την εξάλειψη ενός κακού και όχι η προσδοκία για τη δημιουργία ενός νέου κόσμου» σημείωσε, εκφράζοντας την ανησυχία του για το ότι τελικά θα οδηγηθούμε στην οικοδόμηση ενός νέου κόσμου. Εκανε δε λόγο για κίνδυνο εμφάνισης ενός new age φονταμενταλισμού.
Ο Ρουά τονίζει βέβαια στους γάλλους αναγνώστες ότι το ζήτημα έχει ξεφύγει από τα πολιτισμικά στερεότυπα που κυριάρχησαν τα τελευταία χρόνια με τους μουσουλμάνους μετανάστες δράστες σεξουαλικών επιθέσεων.
«Το πρόβλημα δεν είναι πια η προέλευση ή η πολιτιστική ταυτότητα του δράστη της σεξουαλικής παρενόχλησης αλλά συνολικά ο άνδρας ως είδος –“το γουρούνι” που επιτίθεται. Πλέον η φύση έχει αντικαταστήσει την κουλτούρα (δυτική ή μη) ως πηγή προέλευσης της βίας», εξήγησε. «Η υπόθεση Γουάινσταϊν θέτει ως ρίζα της βίας που ασκείται από τους άνδρες, τη φύση την ίδια του άνδρα, του “γουρουνιού”».
Προσθέτει όμως: «Οι καμπάνιες τύπου #MeToo έχουν ένα βασικό ενδιαφέρον χαρακτηριστικό: Δεν βασίζονται στην ηθική προσέγγιση αλλά σε μια νέα αυστηρή παιδαγωγική, όπου πρέπει να απομνημονεύσουμε έναν καινούργιο κώδικα χειρονομιών και εκφράσεων»…
Σύμφωνα με τον γαλλικό Τύπο, με τις νομοθετικές ρυθμίσεις Σιαπά, σεξουαλική παρενόχληση σε βάρος των γυναικών στον δρόμο, θα θεωρούνται εφεξής τα πειράγματα, τα βλέμματα, τα σφυρίγματα και φυσικά οι πονηρές κινήσεις.
Η γαλλική αστυνομία ωστόσο αντιμετώπισε από την πρώτη στιγμή με επιφυλακτικότητα και δυσπιστία το σχέδιο Σιαπά, με τον εκπρόσωπο του συνδικάτου των αστυνομικών να υπογραμμίζει ότι δεν πρόκειται για τίποτε άλλο παρά για μία τιμωρία που δεν μπορεί να εφαρμοστεί.
Οπως επεσήμανε, αν η σεξουαλική παρενόχληση στον δρόμο τιμωρείται με πρόστιμο, θα πρέπει να επιδίδεται στον «ένοχο» μια κλήση και ένας αστυνομικός θα πρέπει να είναι μάρτυρας της σκηνής. «Ωστόσο, τέτοια γεγονότα δεν γίνονται συνήθως μπροστά μας» και αν η καταγγελία καταλήξει στα δικαστήρια, τότε «θα είναι ο λόγος μου εναντίον του λόγου σου, δεν θα βρούμε ποτέ άκρη».
Αν και οι βασικές γραμμές του σχεδίου ποινικοποίησης του «καμακιού» δεν έχουν ακόμα αποκαλυφθεί, από τις πρώτες συζητήσεις της αρμόδιας κοινοβουλευτικής επιτροπής που έχει συσταθεί για το θέμα, προκύπτει ότι το πρόστιμο για τους «αυθάδεις» θα κυμαίνεται από 200 έως 250 ευρώ και για την εφαρμογή του μέτρου θα πρέπει να κινητοποιηθούν 10.000 κρατικοί υπάλληλοι και αστυνομικοί. Θα παίξει μάλιστα και ηχητικό μήνυμα στα μέσα μαζικής μεταφοράς για την ευαισθητοποίηση του κοινού (έτσι ώστε να κοπεί και ο βήχας σε όσους σωβινιστές διαφωνήσουν με το μέτρο).