«Γυρίιισατεε;» Η ατάκα με την επιτηδευμένα γλυκερή φωνή της πολιτικής μηχανικού Λίλας Βασιλείου (Τζένη Καρέζη) θεωρείται από τις πιο γνωστές και χιλιοπαιγμένες από την χρυσή – ασπρόμαυρη – εποχή του ελληνικού σινεμά και από την ταινία «Δεσποινίς διευθυντής», με τις υπογραφές του Κώστα Πρετεντέρη και του Ασημάκη Γιαλαμά στο σενάριο.
Γυρίσαμε, λοιπόν. Oχι όπως ο κύριος Σαμιωτάκης (Αλέκος Αλεξανδράκης) στην ταινία του 1964 και της Φίνος Φιλμς, σε σκηνοθεσία Ντίνου Δημόπουλου. Γυρίσαμε στα γραπτά, στα κείμενα του Κώστα Πρετεντέρη. Και στις ατάκες του που γίνονταν – εκείνη την εποχή – ανάρπαστες, αλλά έχουν γράψει και ιστορία με την προβολή των ταινιών στη μικρή οθόνη. Χάρη στην έκδοση με τα «Θεατρικά Β’» του Κώστα Πρετεντέρη, που παρουσιάστηκαν το βράδυ της Τρίτης (28 Φεβρουαρίου) σε χώρο θεατρικό, στο Μικρό Παλλάς, από τις εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της Εστίας, παρουσία – στο πανέλ – και του γιου του, του δημοσιογράφου Γιάννη Πρετεντέρη.
«Να γνωριστούμε. Εσείς, είστε η καινούργια;». «Ναι. Εσείς, ποιος είσαστε;». «Ο παλιός». «Ποιος παλιός;». «Ο Αλέκος». «Ααα, ο παλιο-Αλέκος». Διάλογοι σαν κι αυτόν ανάμεσα στον κύριο Σαμιωτάκη και την Λίλα Βασιλείου στο «Δεσποινίς διευθυντής», αλλά και άλλοι από το «Μιας πεντάρας νιάτα» περιλαμβάνονται στον τόμο.
«Τόσοι άντρες μέσα στην εταιρεία δεν σε συγκίνησε κανείς; Εκεί δεν είναι εταιρεία, είναι αντρολίβαδο», όπως έλεγε η Λίλλη Παπαγιάννη στην φίλη της Τζένη Καρέζη / Λίλα Βασιλείου. Ή «δεν κρυώνω εγώ, είμαι παχύδερμο», όπως έλεγε ο Δημήτρης Νικολαΐδης, που όχι μόνον πρωταγωνίστησε σε ταινίες του Κώστα Πρετεντέρη (με τον Ασημάκη Γιαλαμά), αλλά και σκηνοθέτησε το 1976 για την ΥΕΝΕΔ τις μίνι ιστορίες του, με ήρωα τον ετοιμόλογο, ενίοτε και παραδοξολόγο, γυναικά Λάμπρο Δόγγανο – έναν ρόλο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του Λάμπρου Κωνσταντάρα – ως τηλεοπτική σειρά 86 επεισοδίων υπό τον τίτλο «Εκείνες κι εγώ». Αλλο αν το υλικό, κατά τον Γιάννη Μπέζο – που μίλησε στην παρουσίαση του τόμου – ουσιαστικά προέρχεται από την κινηματογραφική δεξαμενή του Κώστα Πρετεντέρη και συγκεκριμένα το «Κάτι κουρασμένα παλικάρια» του Ντίνου Δημόπουλου (επίσης με τον Λάμπρο Κωνσταντάρα).
Η δυάδα Πρετεντέρης – Γιαλαμάς, αλλά και άλλοι εκείνη την εποχή, καλλιέργησαν «ένα σημαντικό είδος, ένα γενναίο υβρίδιο, που είναι η φαρσοκωμωδία», όπως μας είπε ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, φιλόλογος, μεταφραστής και κριτικός θεάτρου. «Μέχρι το 1946», προσέθεσε, «δεν το είχαμε. Εμφανίστηκε την εποχή εκείνη και, αν μιλούσαμε για τη λειτουργία του, θα λέγαμε ότι προσπάθησε να ξεγελάσει μέσα από τα φαρσικά στοιχεία για να πει πράγματα. Προσωπικά, αυτό το είδος το έχω αντιμετωπίσει και στο Πανεπιστήμιο και το έχω διδάξει. Τότε που με κατηγορούσαν ότι διδάσκω ζωντανούς συγγραφείς και ήταν από κάτω ο Μάριος Ποντίκας και ο Γιώργος Διαλεγμένος και μάλιστα ο πρώτος κρατούσε και σημειώσεις».
Η φαρσοκωμωδία, που υπηρέτησε σιωπηλά, συνετά και με συνέπεια ο Κώστας Πρετεντέρης, ήταν μια «εφεύρεση», ας το πούμε έτσι. Ή, μάλλον, «ελληνική καταφυγή», όπως το έθεσε ο Κώστας Γεωργουσόπουλος. Δεν υπήρχε εκτός ελληνικών συνόρων. «Εκεί, υπήρχε η φάρσα όπου, πουθενά, στην πλοκή της δεν υπάρχει λογική και από την άλλη πλευρά η κωμωδία. Κωμωδία χαρακτήρων, καταστάσεων». Η φαρσοκωμωδία δημιουργήθηκε στο μεταίχμιό τους. «Γι’ αυτό και το είδος υπηρετήθηκε πάρα πολύ από τους επιθεωρησιακούς ηθοποιούς».
Μιλάμε για μια εποχή αθωότητας στο ελληνικό θέατρο κι έπειτα και στο ραδιόφωνο και στην ελληνική τηλεόραση, κατά τον Σταμάτη Φασουλή (που επίσης έδωσε το «παρών» στην παρουσίαση του τόμου με τα «Θεατρικά Β’» του Κώστα Πρετεντέρη). «Εποχή αθωότητας» την οποία εκπροσώπησε θαυμαστά το δίδυμο Πρετεντέρη – Γιαλαμά. «Ο Κώστας Πρετεντέρης», μας είπε ο Σταμάτης Φασουλής, «ήταν άνθρωπος που προλάβαινε την εποχή και με το που ερχόταν κάποιο νέο μέσο, όπως η τηλεόραση, έσπευδε να το υπηρετήσει κι αυτό. Hταν από τους ήσυχους θεατρικούς συγγραφείς, που δεν φώναζε το όνομά του».
Ο ίδιος ξεχωρίζει από τα πολλά θεατρικά έργα του την «Κόμισσα της φάμπρικας», που ήθελε να ανεβάσει με την Ελένη Ράντου. Στο έργο, που έγινε και ταινία το 1969 από τον Ντίμη Δαδήρα, με τους Aννα Φόνσου, Στέφανο Ληναίο, Νίκο Ρίζο και άλλους, εστίασε την επιλογή του, μέσα από τη δημιουργική δεξαμενή του Πρετεντέρη, και ο Γιάννης Μπέζος, που ήθελε επίσης να ανεβάσει το έργο, όπως μας είπε. «Στην Κόμισσα», εξήγησε ο Σταμάτης Φασουλής, «συνυπάρχουν για πρώτη φορά σε μιαν αυλή αριστεροί και δεξιοί. Στον Πρετεντέρη υπάρχει μια λαγαρή, εύθυμη άποψη αυτής της συνύπαρξης». Το έργο του ήταν εκείνο με το οποίο μεγάλωσε, κατά τον σκηνοθέτη. Με έργα όπως «Το ημερολόγιο ενός θυρωρού». Αλλά και με ατάκες όπως το «Ψυχανεμίστηκα», που τις άρπαζε αμέσως το κοινό και τις διέδιδε.
Oσο για τον Γιάννη Μπέζο, μίλησε για την τηλεοπτική σειρά «Εκείνες κι εγώ», σε κείμενα του Κώστα Πρετεντέρη, στον Ant1, που τον έκανε το 1996-98 γνωστό στο πανελλήνιο ως Ζάχο Δόγγανο. Σε ένα ριμέικ της σειράς που ο συγγραφέας είχε κόψει και ράψει πάνω στην (και κινηματογραφική) προσωπικότητα του Λάμπρου Κωνσταντάρα, το 1976-78, για την ΥΕΝΕΔ. Σειρά από την οποία, παρά την τεράστια επιτυχία της στην εποχή της η ΕΡΤ δεν έχει διασώσει παρά ελάχιστα καρέ.
Το ριμέικ, θυμάται ο Γιάννης Μπέζος, έγινε με επιμονή της Αννας Πρετεντέρη και χάρη στην Ελβίρα Ράλλη, με 45λεπτα αυτή τη φορά επεισόδια (κάτι σαν δύο από τα αρχικά επεισόδια σε ένα). Ο ίδιος πιστεύει ότι η τηλεοπτική σειρά και τα κείμενά της – αντίθετα με αρκετών άλλων συγγραφέων – μπορεί να σταθεί και στο εξωτερικό. «Σε σχέση με άλλους ήταν πιο ευρωπαϊστής ο Πρετεντέρης».
Και ο ήρωάς του; Ο Δόγγανος (Λάμπρος στην εκδοχή του Κωνσταντάρα, Ζάχος στην εκδοχή του Μπέζου); «Μιλάμε για τον τύπο του γλεντζέ, του γυναικά, που είναι πολύ ακραίος και σουρεαλιστικός», μας είπε ο ηθοποιός. «Για έναν αρνητικό άνθρωπο που όμως ήταν και συμπαθής και αστείος. Τότε που γυρίζαμε τη σειρά, για τον Ant1, λέγαμε πόσο κρίμα ήταν που ο Πρετεντέρης δεν ήταν εκεί για να γράψει κι άλλες από τις ωραίες ιστορίες του».
«Μιλάτε πολύ ωραία για τον γάμο και δεν είσαστε παντρεμένος;» ρωτούν τον Λάμπρο Δόγγανο. «Γι’ αυτό!», απαντά στη σειρά, στην οποία πέρα από τον Δημήτρη Νικολαΐδη και τη Ζωή Φυτούση, την Τέτη Σχοινάκη, τη Ρένα Βουτσινά (ως η εξ Αφρικής Δεβόρα), την Εφη Οικονόμου, έπαιζε και η εξ Ιταλίας ποπ σταρ της αποχής Ραφαέλα Καρά, ηθοποιός, παρουσιάστρια τηλεοπτικών σόου όπως το θρυλικό «Canzonissima» και τραγουδίστρια, λίγο μετά την μεγάλη της επιτυχία «A far l’amore comincia tu».
Τι ήταν εκείνο που ξεχώριζε τους χαρακτήρες του Πρετεντέρη; «Δεν ήταν άνθρωποι χάρτινοι», μου εξέθεσε την άποψή του ο Γιάννης Μπέζος. «Είχαν και ευαισθησία και ουσία και μία αισθητική, όπως όλο το έργο του».
