Από μια παλιά εκπομπή στο 4ο πρόγραμμα ραδιοφωνίας του BBC, ξετρύπωσα πριν μερικά χρόνια την ιστορία πίσω από το Σουζάν, το πιο γνωστό ίσως τραγούδι του Λέοναρντ Κοέν, που πέθανε αφήνοντας σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο εκείνο το φοβερό αίσθημα του κενού όταν χάνεις ένα πολύ δικό σου πρόσωπο.
Η Σουζάν, κατ’ αρχάς, είναι υπαρκτό πρόσωπο. Εχει επώνυμο, και είναι Βερντάλ. Ηταν γυναίκα ενός γλύπτη, του Αρμάντ Βλεανκούρτ, και ζούσαν μαζί στο Μόντρεαλ, στον Καναδά. Στη πόλη αυτή, γεννήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου του 1934, ο Λέοναρντ Κοέν, ποιητής, συνθέτης, τραγουδιστής – με αυτήν την σειρά! Η Σουζάν, που λέτε, ήταν χορεύτρια. Ο άνδρας της, είπαμε, γλύπτης. Πολύ ωραίος και αρρενωπός. Εκείνη, έγινε η αγαπημένη μούσα αναρίθμητων ποιητών της γενιάς του Beat, που αποτελείτο από μια γενιά μεταπολεμικών ποιητών που άνθισαν στη δεκεατία του ’50, με την δική τους πολιτιστική επανάσταση που συμπεριλάμβανε τον ελεύθερο πειραματισμό δεκάδων ναρκωτικών ουσιών, την επιλογή «εναλλακτικών» μορφών σεξουαλικότητας, το ενδιαφέρον σε ανατολικές θρησκείες, την απόρριψη κάθε μορφής υλισμού, και την δίχως όρους υποστήριξη κάθε μορφής έκφρασης του «είναι».
Για έναν από τους τότε εκπροσώπους της beat generation, τον Λέναρντ Κόεν, η Σουζάν ήταν κάτι … έξτρα εξαιρετικό. Προσέξτε τον στίχο (τον οποίο μεταφράζω αυθαιρέτως, με τα αγγλικά, όμως, που επιστρατεύω από τα καλύτερά μου, αγγλικά χρόνια!): «Η Σουζάν σε παίρνει και σε πηγαίνει εκεί, χαμηλά, στο σπίτι της κοντά στο ποτάμι, όπου μπορείς να ακούσεις τις βάρκες που περνάνε , μπορείς να περάσεις το βράδυ πλάι της. Κι ας γνωρίζεις ότι είναι μισότρελλη».
Μιλώντας στο BBC, η Σουζάν θυμόταν, σκεφτόταν, και έλεγε: «Η μπιτ σκηνή ήταν πανέμορφη. Ακούγαμε ζωντανή τζαζ και χορεύαμε επί ώρες, μέχρι να ξεχειλίσει η ψυχή μας,πανευτυχείς με το ελάχιστο. αίνεις. Τόση πολλή ενέργεια, και πολλά, Εννοώ, ότι ζούσαμε όλοι μας με πενιχρό εισόδημα. Κι όμως, συνέβαιναν τόσα αν με καταλαβαίνεις. Πολλή ενέργεια. Τόση έμπνευση και δημιουργία. Τόση διάθεση να μοιράζεσαι τα πάντα. Ατόφιες στιγμές. Όλοι μαζί, με ελάχιστα ή και καθόλου λεφτά».
Ο Λέοναρντ Κόεν είδε πρώτη φορά την Σουζάν όταν ήταν ακόμα παιδούλα, μαθήτρια, φρεσκοπαντρεμένη με τον Αρμάντ, και χορεύτρια αέρινη. Την ερωτεύτηκε σιωπηρά. Τον συνεπήρε το γεγονός ότι η Σουζάν ήταν ερωμένη του Αρμάντ προτου γίνει σύζυγός του. Οι της γενιάς του Μπιτ, όπως βλέπετε, είχαν και έναν παράξενο, ίσως και ηδονιστικό πουριτανισμό στις φλέβες τους… Η Κέϊτ Σόντερς, που πήρε τότε (Ιούνιο του 1998) την συνέντευξη από την «Σουζάν του Κοέν», τη ρώτησε: «Δηλαδή, σε γνώρισε (ο Κοέν) όταν εσύ ήσουν ένα κοριτσόπουλο στο φόρτε του έρωτά της για έναν άλλον άνδρα;».
«Α, απολύτως. Τον ερέθισε τόσο πολύ, υποθέτω, ότι εγώ αναδύθηκα ως απλή μαθητριούλα, για να γίνω μετά η μούσα, η ερωμένη, η χορεύτρια και η γυναίκα του Αρμάντ, …, δεν ξέρω, του την έδωσε (γελάει)».
Η γνωριμία τους έγινε στην αρχή της δεκαετίας του ’60. Επειτα η Σουζάν χώρισε με τον Αρμάντ, και ζούσε μόνη της στις όχθες του ποταμού Σεντ Λόρενς, που ξεκινάει από τη Λίμνη Οντάριο στον Καναδά, και καταλήγει στη Νέα Υόρκη. Ο τόπος είχε «μια ιδιαίτερα ποιητική ομορφιά» για αυτήν, και επέλεξε να εγκατασταθεί εκεί με την κόρη της Τζούλι, που απέκτησε με τον Αρμαντ. Εκεί, ο Κοέν την επισκεπτόταν συχνά, και πάντοτε τον συνέπαιρνε, λέει, «η ποιητική θέα του ποταμού».
Επιναν τσαι, και έτρωγαν μανταρίνια και πορτοκάλια. Και να τι λέει ο Κοέν στο τραγούδι του: «Και σε ταΐζει τσαι και πορτοκάλια , που έρχονται από την Κίνα . Και, τη στιγμή που είσαι έτοιμος να της πεις, ότι δεν έχεις καμιά αγάπη να της δώσεις , τότε σε φέρνει στα δικά της ραδιοκύματα και αφήνει το ποτάμι να απαντήσει ότι πάντα ήσουν, εσύ, ο εραστής της».
Μόλις άκουσε το τραγούδι, η Σουζάν ήταν σίγουρη πως είχε γραφτεί μόνο για κείνη. Το ποτάμι, συνεχίζει, είναι το ποτάμι της ζωής. «Αυτό μας ένωσε. Και ήταν μια ένωση πνευματική».
«Τώρα, η Σουζάν σε παίρνει απ’ το χέρι και σε οδηγεί προς τον ποταμό , φοράει κουρέλια και φτερά, από μαγαζιά μεταχειρισμένων του Στρατού Σωτηρίας . Και ο ήλιος ξεχύνεται σαν μέλι επάνω στην κυρά μας, στο λιμάνι. Και κείνη σου υποδεικνύει που να κοιτάξεις ανάμεσα στα σκουπίδια από λουλούδια… »
Η γνωριμία τους ήταν αναπόφευκτη. Και θα έλεγα ακόμα, ακριβώς όπως την φανταζόταν κάποιος ακούγοντάς τον εκείνον, να τραγουδά για εκείνην. Και έλεγε η Σουζάν, στη συγκλονιστική συνέντευξή της στην Κέϊτ Σόντερς του BBC Radio 4: «Με ρουφούσε περισσότερο απ’ όσο εγώ μπορούσα καν να αντιληφθώ. Θεωρούσα κάθε στιγμή μαζί του δεδομένη. Αρκούσε που έλεγα κάτι, που έκανα κίνηση, και αυτό τον ενεθάρρυνε, και καθόταν πίσω και μειδιούσε, και απορροφούσε όσα συνέβαιναν, χωρίς πάντα να με ενημερώνει για τις σκέψεις του, αλλά Χριστέ μου πόσο έντονα ένοιωθα εγώ, σε κάθε στιγμή, τη δική του παρουσία. Κάποια βράδια που βρισκόμασταν, πάντοτε θα άναβα ένα κερί και θα σερβίριζα τσάι. Για τα πρώτα λεπτά, θα υπήρχε απόλυτη ησυχία, και θα μιλούσαμε μετά. Εγώ μιλούσα για τη ζωή και τη ποίηση. Ανταλλάσσαμε ιδέες. Εκείνος πιο πολύ σιωπούσε».
Σε αυτές τις συναντήσεις, λοιπόν, «συναντάμε» και εμείς το τσάι και τα πορτοκάλια που αναφέρονται στο τραγούδι. Το κερί, η Σουζάν, το είχε ονομάσει «Αναστασία», από την Ανάσταση του Ιησού. Προσευχόταν συχνά στον Χριστό. Αλλά δεν μίλησε ποτέ στον Κοέν για αυτό. Κι όμως, να τι λέει ένας άλλος στίχος του: «Κι ο Ιησούς ήταν ναυτικός, όταν περπάτησε πάνω στη θάλασσα και ξόδεψε πολλή ώρα παρακολουθώντας από τον μοναχικό, ξύλινό του πύργο κι όταν πλέον είχε βεβαιωθεί ολωσδιόλου μόνο άνθρωποι που πνίγονταν μπορούσαν να τον δουν και είπε ‘Ολοι οι άνθρωποι θα γίνουν ναυτικοί μέχρις ότου η θάλασσα τους απελευθερώσει’ αλλά Εκείνος ήταν κιόλας διαλυμένος πολύ προτού ανοίξει ο ουρανός, εγκαταλελειμμένος, σχεδόν ανθρώπινος βυθίστηκε κάτω από τη σοφία σου σαν πέτρα ».
Οταν κυκλοφόρησε το τραγούδι, και έγινε μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες όλων των εποχών, η σχέση τους άλλαξε. Χάλασε. Παράξενο πως, αλλά η «Σουζάν» κατέστρεψε τον έρωτα που τους γυρόφερνε τόσο καιρό πριν. Δεν αποκλείεται αυτή η «ρήξη» να συνέβη όταν η Σουζάν απέρριψε τον Κοέν την εποχή που την ήθελε σαν τρελός, και όταν αυτή έγινε διάσημη, λόγω του τραγουδιού που της έγραψε, την είδε με διαφορετική ματιά και απομακρύνθηκε από αυτήν. «Υπάρχουν ήρωες μέσα σε φύκια υπάρχουν παιδιά μέσα στο πρωινό και μαθαίνουν απ’ τον έρωτα».
Ο Κοέν κατέληξε να υιοθετεί τον σπιριτουαλισμό σε ένα Ζεν μοναστήρι στη Καλιφόρνια, ενώ λίγα μέτρα πιο κει ζει μόνη της η Σουζάν – μόνη, δηλαδή, χωρίς άνδρα, αλλά με επτά γάτες, και εργάζεται ως δασκάλα χορού και θεραπεύτρια παθήσεων με τη μέθοδο του μασάζ. « Και θέλεις να ταξιδέψεις στα τυφλά ξέρεις ότι μπορείς να την εμπιστευτείς γιατί έχει αγγίξει το τέλειό σου κορμί με το μυαλό της…»
«Πόσο καιρό έχετε να ακούσετε το τραγούδι που έγραψε για σας;»
«Πάρα πολύ»
«Γιατί;»
«Με στενοχωρεί».
«Διότι σας εγκατέλειψε (ο Κοέν) όταν το τραγούδι έγινε επιτυχία;»
«Όχι».
«Αλλά;»
«Διότι αισθάνομαι πως πλέον ο Λέοναρντ είναι και αυτός συμμέτοχος στο τραγούδι, και όχι δημιουργός του!».