Είναι μια από τις πιο φημισμένες πράξεις ακρωτηριασμού στην ιστορία την Τέχνης, όμως το πραγματικό κίνητρό της μάλλον δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί. Μια νέα θεωρία που αναπτύσσουν οι μελετητές του Βαν Γκογκ, θέτει υπό αμφισβήτηση την μέχρι σήμερα επικρατέστερη εξήγηση, πως ο ζωγράφος έκοψε το αυτί του μετά από διαμάχη με τον φίλο του και καλλιτέχνη Πολ Γκογκέν, την περίοδο που συγκατοικούσαν και συνεργάζονταν στην πόλη Αρλ, στη νότια Γαλλία.
Εκεί, ο Βαν Γκογκ φιλοδόξησε να στήσει μια αποικία καλλιτεχνών, ένα εργαστήρι του Νότου, όπου όλοι οι μοντέρνοι ζωγράφοι θα δούλευαν «μέσα στην ελευθερία που κομίζει το δυνατό φως του ήλιου». Το κόψιμο του αυτιού του, λοιπόν, σύμφωνα με δημοσίευμα του Guardian, συνέβη όταν ο ζωγράφος πληροφορήθηκε πως ο αδερφός του, Τεό, και βασικός του χρηματοδότης, επρόκειτο να παντρευτεί.
Είναι γνωστό πως τα νέα του γάμου του αδερφού του τον ανησύχησαν ιδιαιτέρως, καθώς η νέα οικογένεια του Τεό σίγουρα θα περιόριζε τη στήριξη προς τον απένταρο αδερφό του. Ο συγγραφέας και μελετητής του, Μάρτιν Μπέιλι, στο βιβλίο του Studio of the South (Εργαστήρι του Νότου), παραθέτει στοιχεία που δείχνουν πως ο Βαν Γκογκ έμαθε για τον γάμο του Τεό του από επιστολή του ιδίου στις 23 Δεκεμβρίου του 1988. Την ίδια νύχτα, πράγματι σημειώθηκε καυγάς μεταξύ αυτού και του Γκωγκέν, ήταν όμως τα νέα του γάμου που τον ώθησαν στην ακραία πράξη και όχι η διαμάχη τους.
Σύμφωνα με τον Μπέιλι, ο Τεό είχε γράψει ήδη προς τη μητέρα τους ανακοινώνοντας τον γάμο, όπως και η σύζυγός του, Τζο Μπόνγκερ, προς τον μεγαλύτερο αδερφό της. Το πιθανότερο, λοιπόν, είναι πως την ίδια ημέρα έστειλε τη σχετική επιστολή και στον αδερφό του. Στο γράμμα μάλιστα προς τον Βαν Γκογκ φαίνεται πως περιέλαβε και 100 φράγκα.
Μετά το κόψιμο του αυτιού, ο Βαν Γκογκ άρχισε να αιμορραγεί, το τύλιξε αμέσως με ύφασμα, πήγε σε έναν οίκο ανοχής που συχνά επισκεπτόταν και το έδωσε σε μια νεαρή ιερόδουλη. Σύμφωνα με τη Μπερναντέτ Μέρφι, επίσης εκ των μελετητών του ζωγράφου, η κοπέλα δεν ήταν πόρνη αλλά η κόρη ενός ντόπιου αγρότη, που δούλευε εκεί ως καμαριέρα. Η Μέρφι στο βιβλίο της παραθέτει ένα ιατρικό σκίτσο, που δείχνει πως ο Βαν Γκογκ έκοψε ολόκληρο το αυτί του, όχι μόνο τον λοβό. Οποιο σενάριο και αν ισχύει, η κοπέλα λιποθύμησε αμέσως και λίγο αργότερα κατέφθασε η αστυνομία.
Την επόμενη μέρα ο Γκωγκέν βρήκε την αστυνομία στην εξώπορτα του σπιτιού του. Ο Τεό, που υπό κανονικές συνθήκες θα περνούσε τα Χριστούγεννα με τη σύζυγό του, επισκέφθηκε τον τραυματισμένο αδερφό του στο νοσοκομείο στην Αρλ. Ο Βαν Γκογκ, αφού παρέμεινε για σύντομο διάστημα σε δωμάτιο απομόνωσης, πήρε εξιτήριο στις 7 Ιανουαρίου και έγραψε προς τον αδερφό του πως σύντομα θα είναι όλα καλύτερα και θα ξεκινήσει να ζωγραφίζει πάλι. Χρειάστηκε να νοσηλευτεί ξανά και, παρά την κατάρρευσή του, συνέχιζε να δημιουργεί ως τον Απρίλιο, που τελικά εγκατέλειψε την Αρλ.
Τα έργα του από αυτή την απελπιστική περίοδο της ζωής του συγκαταλέγονται στα πλέον αγαπημένα του. Σύμφωνα με τον Μπέιλι, «ίχνη» από όσα ένιωθε την περίοδο της νοσηλείας αποτυπώνονται σε αρκετά από αυτά, όπως την περίφημη «Kρεβατοκάμαρα στην Αρλ». Τα δύο μαξιλάρια του έργου, κατά τον Μπέιλι, δείχνουν την ελπίδα του Βαν Γκογκ πως ίσως θα μπορούσε να μοιραστεί το κρεβάτι του με κάποια γυναίκα.