Εναν μήνα μετά τις πολυσυζητημένες δηλώσεις του Ταγίπ Ερντογάν για την «επιζήμια» Συνθήκη της Λωζάνης, που το 1923 όρισε (και συνεχίζει να ορίζει) τα σημερινά σύνορα της Τουρκίας, αποδεικνύεται ότι ο τούρκος ηγέτης δεν διατύπωσε αυτές τις απόψεις τυχαία. Φαίνεται πως είναι μια στοχευμένη και δομημένη ρητορική που ναι μεν απευθύνεται σε ένα εθνικιστικό ακροατήριο στο εσωτερικό της χώρας του, αλλά εκ των πραγμάτων θέτει κάποια νέα ζητήματα στην ευρύτερη περιοχή, ασφαλώς και στα ελληνοτουρκικά, καθώς αμφισβητεί εμμέσως πλην σαφώς θεμελιώδεις συμφωνίες που διέπουν τις σχέσεις Αθήνας και Αγκυρας. Τελευταίο περιστατικό; Τα όσα δήλωσε το Σαββατοκύριακο για τον πατερναλιστικό ρόλο της Τουρκίας σε μια τεράστια περιοχή από τη Θεσσαλονίκη ως τη Ρωσία, με αφορμή την υπόθεση της Μοσούλης και της κοινής επίθεσης Ιρακινών, Κούρδων και Αμερικανών κατά του ISIS.
«Είναι καθήκον, αλλά και δικαίωμα της Τουρκίας να ενδιαφέρεται για το Ιράκ, τη Συρία, τη Λιβύη, την Κριμαία, το Καραμπάχ, τη Βοσνία και τις άλλες “αδελφές” περιοχές. Η Τουρκία δεν είναι μόνο η Τουρκία», τόνισε χαρακτηριστικά ο Ερντογάν σε ομιλία του στη γενέτειρά του Ρίζα στην ανατολική Τουρκία, όπου βρέθηκε για να εγκαινιάσει ένα πανεπιστήμιο που φέρει το όνομά του.
Ναι, είναι τα σύνορα της «τουρκικής καρδιάς» και όχι τα πραγματικά, αυτά για τα οποία μίλησε ο «σουλτάνος» και το ξεκαθάρισε. Αλλά οι νέες δηλώσεις του εντάσσονται στην ίδια λογική του αναθεωρητισμού και του νεοοθωμανισμού – ο Ερντογάν εμφανίζεται ο «πατερούλης» και η Τουρκία η «μητερούλα» όλων των μουσουλμάνων. Και τα «ενδιαφέροντά» τους καλύπτουν μια περιοχή ως τη Θεσσαλονίκη και την Κύπρο.
Στην ομιλία του στη γενέτειρά του, ο Ερντογάν αναφέρθηκε στο «Εθνικό Συμβόλαιο» (Εθνικό Oρκο), που υιοθέτησε στις 28 Ιανουαρίου του 1920 η τότε Oθωμανική Βουλή λίγο πριν από τη διάλυσή της, και αποτέλεσε την πολιτική παρακαταθήκη για την Εθνοσυνέλευση της Αγκυρας υπό των εθνικιστών του Κεμάλ Ατατούρκ. Το «Εθνικό Συμβόλαιο» προέβλεπε την αποκατάσταση των συνόρων της Τουρκίας στην οριογραμμή που βρισκόταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία την ημέρα της υπογραφής της Ανακωχής του Μούδρου το 1918, της συνθηκολόγησης δηλαδή στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σύμφωνα με τον Ερντογάν, αν τίθεται για την Τουρκία θέμα «Εθνικού Ορκου» τότε «δεν μπορούμε απλά να αναρωτιόμαστε μεταξύ μας, αλλά υπάρχουν ευθύνες που μας αναλογούν».
Στην απόφαση της Οθωμανικής Βουλής το 1920, το κριτήριο ήταν η συγγένεια από πλευράς θρησκείας και γένους και το «Εθνικό Συμβόλαιο» προέβλεπε πως το νομικό καθεστώς της Δυτικής Θράκης, όπως και κάποιων άλλων περιοχών της παλαιάς οθωμανικής επικράτειας, έπρεπε να οριστεί με δημοψήφισμα. Ο Ερντογάν υποστήριξε ότι «ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν πως τα σύνορα του Εθνικού Συμβολαίου περιλαμβάνουν επίσης την Κύπρο, το Χαλέπι, τη Μοσούλη, το Αρμπίλ, το Κιρκούκ, το Βατούμι, τη Θεσσαλονίκη, το Κίρτζαλι, τη Βάρνα και τα νησιά του Αιγαίου». Ωστόσο σε κανένα σημείο της ομιλίας του ο Ερντογάν δεν έθεσε ζήτημα διεξαγωγής δημοψηφίσματος στη Δυτική Θράκη, όπως αρχικά αναδημοσιεύτηκε σε εμπρηστικό τηλεγράφημα του ΑΠΕ-ΜΠΕ, γεγονός που προκάλεσε μεγάλη αναταραχή στην Αθήνα με πολλές ανακοινώσεις από το υπουργείο Εξωτερικών (βλ. παρακάτω) και από κόμματα. Μάλιστα εξαιτίας του σάλου που προκλήθηκε, το ΑΠΕ-ΜΠΕ ανακοίνωσε το βράδυ της Δευτέρας την απόλυση του ανταποκριτή του στην Κωνσταντινούπολη, για το «τραγικό» όπως το χαρακτήρισε το πρακτορείο, λάθος.
Στην ομιλία του στο πανεπιστήμιο που φέρει το όνομά του, ο Ερντογάν ανέλυσε το δικαίωμα της Τουρκίας να ενδιαφέρεται για το τι συμβαίνει στη γενικά σε μια τεράστια περιοχή που εκτείνεται από τα Βαλκάνια και τη Βόρεια Αφρική ως τα βάθη της Ασίας: «Θα πρέπει να απαρνηθούμε την ταυτότητά μας εάν θεωρήσουμε ότι δεν μας αφορά το τι συμβαίνει από τη Γάζα έως την Σιβηρία, όπου μιλάμε την ίδια γλώσσα και μοιραζόμαστε τον ίδιο πολιτισμό» ανέφερε ο τούρκος πρόεδρος για να προσθέσει: «Είναι καθήκον, αλλά και δικαίωμα της Τουρκίας να ενδιαφέρεται για το Ιράκ, τη Συρία, τη Λιβύη, την Κριμαία, το Καραμπάχ, τη Βοσνία και τις άλλες “αδελφές” περιοχές. Η Τουρκία δεν είναι μόνο η Τουρκία. Τη στιγμή που θα παραιτηθούμε από αυτά τα μέρη, θα είναι στιγμή που θα έχουμε παραιτηθεί από την ανεξαρτησία και το μέλλον μας. Η Τουρκία δεν είναι μόνο η Τουρκία. Η Τουρκία, μαζί με τους 79 εκατομμύρια πολίτες της, έχει ευθύνη απέναντι στα εκατοντάδες εκατομμύρια αδέλφια της με τα οποία έχει βαθείς ιστορικούς, πολιτισμικούς και ανθρωπιστικούς δεσμούς».
Ο κ. Ερντογάν ανέφερε επίσης ότι κανείς δεν μπορεί να ζητήσει εξηγήσεις από την Τουρκία γιατί αναμειγνύεται σε όσα διαδραματίζονται στις περιοχές αυτές. «Δεν είναι ξένα σε εμάς κανένα από τα μέρη για τα οποία μας ρωτούν τι δουλειά έχουμε εμείς εκεί. Πώς είναι δυνατόν να ξεχωρίσεις τη Ρίζα από το Βατούμι; Πώς μπορούμε να σκεφτούμε διαφορετικά την Αδριανούπολη από τη Θεσσαλονίκη; Πώς μπορούν να μην έχουν σχέση μεταξύ τους η Αντεπ από το Χαλέπι, η Μάρντιν από το Χασεκί, η Σίρτη από τη Μοσούλη; Φεύγοντας από την Αλεξανδρέττα και μέχρι το Μαρόκο, στη Μέση Ανατολή και τη Βόρειο Αφρική παντού θα συναντήσετε τα ίχνη μας» ανέφερε με στόμφο.
Το σχόλιο του υπουργείου Εξωτερικών
Απαντώντας σε αυτό που φάνηκε να δηλώνει ο Ερντογάν για δημοψήφισμα στη Δυτική Θράκη – κάτι που δεν ευσταθεί – το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών έσπευσε να τονίσει: «Η δημόσια ανακίνηση ιστορικών και ειδικά συνοριακών ζητημάτων που η Συνθήκη της Λωζάνης έχει ρυθμίσει οριστικά και αμετάκλητα, διαμορφώνοντας αντικειμενικά δεδομένα δεσμευτικά για όλους, είναι προκλητική και υπονομεύει την περιφερειακή σταθερότητα.
» Ο σεβασμός του Διεθνούς Δικαίου και των Διεθνών Συνθηκών επιβάλλει τη διατύπωση υπεύθυνων θέσεων μακριά από παρωχημένους αναθεωρητισμούς.
» Η Θράκη είναι ελληνική, δημοκρατική και ευρωπαϊκή. Οποιαδήποτε άλλη σκέψη είναι αδιανόητη και επικίνδυνη».
Οι ίδιες δηλώσεις Ερντογάν –που επαναλαμβάνουμε δεν μίλησε ποτέ για δημοψήφισμα στη Δυτ. Θράκη αλλά για τα σύνορα «της καρδιάς» των Τούρκων και για το «Εθνικό Συμβόλαιο»– προκάλεσαν την αντανακλαστική αντίδραση του πολιτικού κόσμου στην Ελλάδα.
Οι αντιδράσεις των κομμάτων
«Ακρως προκλητικές, απαράδεκτες και αποσταθεροποιητικές για όλες τις χώρες που γειτνιάζουν με την Τουρκία» χαρακτήρισε τις δηλώσεις του Ερντογάν για το τουρκικό «Εθνικό Συμβόλαιο» του 1920, η συντονίστρια Αμυνας και Εξωτερικών της ΝΔ Ντόρα Μπακογιάννη.
Η κυρία Μπακογιάννη σημείωσε ότι «ο τούρκος πρόεδρος οφείλει να μη συγχέει το αξίωμά του και τον πολιτικό του λόγο, με την ιδιότητα ενός νέο-οθωμανού ιστορικού που παραγνωρίζει πλήρως το διεθνές δίκαιο και τις διεθνείς συνθήκες ειρήνης, που συνάφθηκαν τον 20ό αιώνα και μάλιστα μετά από δύο βαλκανικούς και δύο παγκοσμίους πολέμους». Ακόμη, παρατήρησε ότι δεν χωρούν αμφιβολίες και παρερμηνείες σε τέτοια ζητήματα και συμπληρώνει ότι «διαφορετικά, η Τουρκία σύντομα θα απομονωθεί από το συμμαχικό και ευρωπαϊκό χώρο, στον οποίο φιλοδοξεί να ανήκει.
Η Νέα Δημοκρατία αναλαμβάνει πρωτοβουλία ενημέρωσης φίλων, εταίρων και συμμάχων για το συγκεκριμένο σοβαρό ζήτημα», κατέληξε η βουλευτής της ΝΔ.
Ο πρόεδρος της Τουρκίας «βρίσκεται σε εθνικιστικό παραλήρημα», ανέφερε από την πλευρά του ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της Δημοκρατικής Συμπαράταξης Ανδρέας Λοβέρδος. «Οι δηλώσεις του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν περί αμφισβήτησης των συνόρων πληρούν όλους τους όρους της απόδειξης, ότι βρίσκεται σε εθνικιστικό παραλήρημα. Απαιτείται επαγρύπνηση» συμπλήρωσε ο κ. Λοβέρδος.
Το ΚΚΕ σχολίασε πως οι αναφορές του Ερντογάν «εκφράζουν τις πάγιες επιδιώξεις της τουρκικής άρχουσας τάξης»
«Θα ήταν πολιτικά επικίνδυνη αφέλεια, το νέο παραλήρημα και οι συνεχείς αμφισβητήσεις των συνόρων στην περιοχή, από τον πρόεδρο της Τουρκίας Ερντογάν, να θεωρούνται ότι γίνονται για εσωτερική κατανάλωση και μόνο, όπως καθησυχάζουν η κυβέρνηση, αλλά κι άλλες πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα», ανέφερε το ΚΚΕ για να συμπληρώσει: «Οι δηλώσεις αυτές εκφράζουν τις πάγιες επιδιώξεις της τουρκικής άρχουσας τάξης, ενταγμένες στο συνολικότερο πλαίσιο των ανταγωνισμών στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής και τον ρόλο που παίζουν ΝΑΤΟ, Ε.Ε. και ΗΠΑ στην περιοχή».
«Νομίζουμε ότι ήρθε η ώρα η Ευρώπη, και όχι μόνο η Ελλάδα, να επαναφέρει στην τάξη τον κ. Ερντογάν», ανέφερε σε ανακοίνωσή του το Ποτάμι, το οποίο είπε πως ο τούρκος πρόεδρος «συνεχίζει τις σπασμωδικές του κινήσεις, που μέρα με την ημέρα γίνονται και πιο επικίνδυνες».
«Οι διεθνείς συμφωνίες όμως δεν μπορεί να είναι παιγνίδι στα χέρια όποιου βρίσκεται σε δύσκολη θέση στο εσωτερικό της χώρας του. Η Συνθήκη της Λωζάνης και οι κανόνες του Διεθνούς Δικαίου είναι κείμενα απέναντι στα οποία πρέπει να υπάρχει ο απόλυτος σεβασμός όλων. Η λεκτική αμφισβήτηση των διεθνών συμφωνιών δυναμιτίζει τη σταθερότητα και την ειρήνη στην περιοχή. Η συνύπαρξη και ο σεβασμός των συνόρων είναι όμως προϋπόθεση για την Ευρώπη», συμπλήρωσε το Ποτάμι.