Οταν ο Μάρτιν Λούθερ Κινκ εκφώνησε την ιστορική ομιλία του «Ι have a dream», ο Μπομπ Ντίλαν δεν ήταν στο κοινό. Ηταν σχεδόν δίπλα στον Κινγκ, με την κιθάρα να κρέμεται από το κορμί του. Mαζί με την Τζόαν Μπαέζ, τη γυναίκα στην οποία ο ίδιος οφείλει το ξεκίνημα του. Επαιξε το «Blowin’ in the wind». Και μόνο αυτό το τραγούδι είναι αρκετό για να πάρεις Νομπέλ Λογοτεχνίας, θα πει κάποιος.
Εντάξει, αυτό είναι υπερβολικό. Ομως ο Ντίλαν δεν πρέπει να πήρε το Νομπέλ τόσο για το έργο του, όσο για την επιρροή που είχε στην αμερικανική και κατά συνέπεια στην παγκόσμια κουλτούρα. Εβαλε την ποίηση στην ποπ μουσική, έκανε το ύφος και τους κώδικες της πεδία προσβάσιμα από τη νεολαία, στοιχεία της μαζικής κουλτούρας. Και δεν τραγούδησε, απλώς, την αμερικανική ψυχή. Τη διαμόρφωσε.
Κατά μία εκδοχή το Νομπέλ Λογοτεχνίας στον Ντίλαν είναι και η επιβεβαίωση του αμερικανικού πολιτιστικού ηγεμονισμού στη δημιουργία της παγκόσμιας κουλτούρας. «Αγγίζει τις χορδές της αμερικανικής ιστορίας και έδωσε νέο ήχο στην παραδοσιακή μουσική. Πιθανότaτα είναι ο καλλιτέχνης με τη μεγαλύτερη επιρροή στη γενιά μου», είπε πριν από χρόνια ο Μπιλ Κλίντον. Ετσι είναι. Και αφού το αμερικανικό έχει γίνει πλέον και παγκόσμιο, η επιρροή του Ντίλαν ανιχνεύεται εδώ και δεκαετίες στη μουσική έκφραση του πλανήτη και κυρίως στον τρόπο με τον οποίο γράφονται στίχοι, λέξεις δηλαδή· λόγος και τέχνη, άρα λογοτεχνία.
Ασφαλώς η επιλογή του Ντίλαν για το Νομπέλ Λογοτεχνίας είναι ένας δύσπεπτος νεωτερισμός για τον βαρύ θεσμό που μετρά 115 χρόνια ζωής. Είναι μια αναπάντεχη και τολμηρή επιλογή που κατά πολλούς ωστόσο είναι απολύτως τεκμηριωμένη και δικαιολογημένη. Διότι ο Ντίλαν είναι όντως ένας ποιητής του καιρού μας, ένας βαθιά επιδραστικός άνθρωπος του πνεύματος, ένας ογκόλιθος λέξεων και εννοιών που προφήτευσαν έναν νέο κόσμο.
Υπό αυτήν την έννοια μάλιστα τα Νομπέλ επιστρέφουν λίγο στην πραγματικότητα, κλείνουν το μάτι στο μαζικό, εγκαταλείποντας την ελιτίστικη φιλοσοφία των τελευταίων ετών (βλέπε: Σβετλάνα Αλεξίεβιτς το 2015, ή Αλις Μονρό το 2013). Αλλοι όμως, περιγράφουν την επιλογή του Μπομπ Ντίλαν ως μια υποχώρηση των Νομπέλ απέναντι στη κατακλυσμιαία δύναμη και απήχηση της αμερικανικής κουλτούρας. Κανείς δεν ξέρει βέβαια αν θα έλεγαν το ίδιο αν στη θέση του Ντίλαν βραβευόταν ο επίσης Αμερικανός Φιλιπ Ροθ…
Το σκεπτικό της Σουηδικής Ακαδημίας
«Είναι ένας σπουδαίος ποιητής της αγγλικής γλώσσας, ένας ποιητής που χρησιμοποιεί τη μουσική για να δημιουργεί έννοιες και λέξεις». Ετσι εξήγησε η Σάρα Ντάνιους, μόνιμη γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας την επιλογή του αμερικανού τραγουδοποιού για το Νομπέλ Λογοτεχνίας για το 2016. Ηταν μια ανακοίνωση-έκπληξη: ποτέ άλλοτε δεν είχε τιμηθεί με το βαρύτιμο αυτό βραβείο του κόσμου των Γραμμάτων ένας εκπρόσωπος αυτού που συνηθίζουμε να αποκαλούμε μουσική βιομηχανία.
Στην καριέρα του ο Nτίλαν έχει πάρει 13 φορές το βραβείο Grammy. Εχει πάρει Οσκαρ και Χρυσή Σφαίρα – για το τραγούδι του «Τhings Have Changed» στην ταινία «Wonder Boys» (2000). Και τώρα παίρνει Νομπέλ Λογοτεχνίας!
Η Σάρα Ντάνιους η οποία έκανε την ανακοίνωση το μεσημέρι της Πέμπτης –εν μέσω γενικής έκπληξης των παρευρισκομένων στην παρουσίαση – εκλήθη αμέσως μετά από τους εκπροσώπους των μέσων ενημέρωσης να δώσει κάποιες περαιτέρω εξηγήσεις.
Ρωτήθηκε ευθέως αν πιστεύει ότι είναι μια παράξενη επιλογή, ένας μουσικός να τιμάται με το Νομπέλ Λογοτεχνίας. Και εκείνη απάντησε: «Μα αν δείτε πίσω στην Ιστορία, πριν από 2.000 και 3.000 χρόνια, είχαμε τον Ομηρο, τη Σαπφώ. Ηταν ποιητές που έλεγαν ιστορίες. Αλλά αυτές οι διηγήσεις συνοδεύονταν από μουσικά όργανα» εξήγησε η γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας, η οποία εξήρε την ικανότητα του Ντίλαν εδώ και μισό αιώνα να επανεφευρίσκει τον εαυτό του και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να μεταδώσει την ποίησή του.
Νωρίτερα η ίδια είχε ανακοινώσει το όνομα του 75χρονου Ντίλαν ο οποίος, κατά την επίσημη ανακοίνωση, τιμάται με το Νομπέλ Λογοτεχνίας του 2016 επειδή «δημιούργησε νέες ποητικές εκφράσεις στο πλαίσιο της σπουδαίας παράδοσης του αμερικανικού τραγουδιού».
Ομπάμα: «Ενας από τους αγαπημένους μου ποιητές»
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα συνεχάρη τον τραγουδιστή και συνθέτη Μπομπ Ντίλαν, «έναν από τους αγαπημένους μου ποιητές», όπως επισήμανε, που τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας.
«Συγχαρητήρια σε έναν από τον αγαπημένους μου ποιητές, τον Μπομπ Ντίλαν, για το Νομπέλ που του άξιζε σε κάθε περίπτωση» να λάβει, ήταν το μήνυμα που έστειλε στον ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης Twitter ο επικεφαλής του αμερικανικού κράτους – στον οποίο έχει απονεμηθεί το Νομπέλ Ειρήνης.
Το μήνυμά που ανήρτησε συνοδευόταν από έναν σύνδεσμο που οδηγούσε τον αναγνώστη σε ένα ανθολόγιο τραγουδιών του Αμερικανού καλλιτέχνη στην πλατφόρμα Spotify.
Το 2012 ο Μπαράκ Ομπάμα είχε τιμήσει τον Μπομπ Ντίλαν με την υψηλότερη διάκριση που απονέμεται σε έναν πολίτη στις ΗΠΑ. Τότε τον είχε αποκαλέσει «θρύλο» τονίζοντας ότι είναι «ένας πραγματικά μεγάλος θαυμαστής του».
«Δεν υπάρχει μεγαλύτερος θρύλος στην ιστορία της αμερικανικής μουσικής» είχε υπογραμμίσει τότε ο αμερικανός πρόεδρος. Ο Ομπάμα, που γεννήθηκε το 1961, έναν χρόνο πριν από την κυκλοφορία του πρώτου άλμπουμ του Μπομπ Ντίλαν, έχει δηλώσει ότι άκουγε τα τραγούδια του όταν ήταν φοιτητής.