Αλλη μία σελίδα στη διαμάχη που έχει ξεσπάσει μεταξύ του περιοδικού Athens Review of Books και του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά. Επειτα από την καταδικαστική απόφαση του Εφετείου Αθηνών για το περιοδικό, όπου μάλιστα επιδικάστηκε και αναγκαστική κατάσχεση μέχρι ύψους 18.311,59 ευρώ, είκοσι κορυφαίοι επιστήμονες με δηλώσεις τους στο περιοδικό, σχολιάζουν την απόφαση και μάλιστα ένα συγκεκριμένο απόσπασμά της, το οποίο βρέθηκε στο στόχαστρο των περισσοτέρων. Το απόσπασμα είναι το εξής:
«Και ναι μεν απεδείχθη ότι ο ενάγων [: Ν. Κοτζιάς] υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος [!] του ΚΚΕ», όμως «ούτε και από τα κείμενά του που επικαλούνται και προσκομίζουν οι διάδικοι προκύπτει ο θαυμασμός του για το εν λόγω απολυταρχικό καθεστώς [: Χόνεκερ] και η διαφήμισή του».
Σε ανακοίνωσή της, η οποία συνοδεύει τα σχόλια των επιστημόνων, η Athens Review of Books αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Όταν επιδιώκεται το κλείσιμο ή η φίμωση ενός εντύπου, αυτό θα έπρεπε να μας αφορά όλους. Όταν μάλιστα επιδιώκεται με κραυγαλέες κακοδικίες και αποφάσεις σαν αυτήν για την οποία αρκεί μόνο το παρακάτω δείγμα «σκέψης» των δικαστών που την εξέδωσαν για να τρομοκρατηθούμε, τότε αφορά όλο το κοινωνικό σύνολο. Διότι με τέτοιας στάθμης, αντιλήψεων και μεθόδων δικαστές όλοι κινδυνεύουμε. Για να δείξουμε το κύρος τής εις βάρος μας απόφασης του Εφετείου Αθηνών, ζητήσαμε από ορισμένους σημαντικούς επιστήμονες και προπάντων γενναίους ανθρώπους να σχολιάσουν.
Διότι για να μιλήσεις για τις αυθαιρεσίες και την ιταμότητα του Κράτους Αδίκου χρειάζεται γενναιότητα. Κοινοποιούμε σήμερα τα πρώτα σχόλια (έπεται συνέχεια) που μας έστειλαν οι: Νάσος Βαγενάς, Περικλής Σ. Βαλλιάνος, Θανάσης Βαλτινός, Θάνος Βερέμης, Βασιλική Γεωργιάδου, Γιάνης Γιανουλόπουλος, Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Άγγελος Δεληβορριάς, Γ. Β. Δερτιλής, Δημήτρης Δημηρούλης, Νικηφόρος Διαμαντούρος, Στράτος Ν. Δορδανάς, Πέρσα Ζέρη, Ιωάννης O. Ιατρίδης, Γιάννης Μ. Ιωαννίδης, Ηλίας Κατσούλης, Βάιος Καλογρηάς, Στάθης Καλύβας, Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Θεόδωρος Κουλουμπής, Κώστας Κωστής, Ιωάννης Ληξουριώτης, Γιώργος Μαργαρίτης, Αλέξανδρος Νεχαμάς, Μιχαήλ Πασχάλης, Ιακώβ Σιμπή, Γιάννης Στεφανίδης, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Χριστόφορος Χαραλαμπάκης.
Ενδεικτικά, μερικά από τα σχόλια που επέλεξε να αναδημοσιεύσει εδώ το Protagon:
Αριστούργημα ιστορικής αμάθειας, παραλογισμού και ακρισίας που απάδει σε δικαστές – με όλον τον σεβασμό προς τη Δικαιοσύνη που έμαθα στα θρανία της οδού Σόλωνος και δίδαξα στη Νομική Σχολή. Ο υπεραιωνόβιος κατά τη δικαστική απόφαση κ. Κοτζιάς, μολονότι «υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος του ΚΚΕ» ούτε το «θαύμαζε» ούτε το «διαφήμιζε». Άρα, μεταξύ των «ιδρυτών» και «στελεχών» του ΚΚΕ, ήταν απλώς μία εξαίρεση.
Γ. Β. Δερτιλής, Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Directeur d’études, École des Hautes Études en Sciences Sociales, Paris
Τόσες ανοησίες μέσα σε τόσο λίγο χώρο. Θα έπρεπε να τιτλοφορείται «Η Οικονομία της Ανοησίας». Ο διάδικος έγινε Μαθουσάλας για να έχει υπάρξει ιδρυτής του ΚΚΕ το 1924. Χωρίς όμως ο υποτιθέμενος ιδρυτικός του ρόλος να αποδεικνύει τα πραγματικά του συναισθήματα έναντι της ιδεολογίας του κόμματος. Να ένας ήρωας του Ντοστογιέφσκι που μισεί τον εαυτό του καθώς διαπράττει τα εγκλήματά του. Ο Σταβρόγκιν των Δαιμονισμένων ίσως.
Θάνος Βερέμης, Ομότιμος Καθηγητής Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών
Πέραν από την αδιανόητη και εξόφθαλμη έλλειψη απλής λογικής που προδίδει μια απόφαση δικαστηρίου η οποία εμφανίζει άτομο που γεννήθηκε το 1950 να είναι «ιδρυτικό μέλος» ενός κόμματος του οποίου η καταστατική πράξη (ως ΚΚΕ και όχι ως ΣΕΚΕ) χρονολογείται από το 1924, δηλαδή 26 χρόνια νωρίτερα·
Πέρα από την παντελή έλλειψη λογικής που εκφράζει το σκεπτικό μιας απόφασης υψηλόβαθμου δικαστηρίου, η οποία ισχυρίζεται ότι ένα άτομο μπορεί μεν να είναι «ιδρυτικό μέλος» κόμματος (και δη κομμουνιστικού), χωρίς όμως να ασπάζεται και να προωθεί τις αρχές του·
Πέραν από την θλιβερή αμάθεια και έλλειψη στοιχειωδών γνώσεων ιστορίας αλλά και ορολογίας της πολιτικής επιστήμης που προδίδει η ανιστόρητη και αναχρονιστική χρήση του όρου «απολυταρχικό» (που παραπέμπει στην εποχή της απόλυτης μοναρχίας), αντί του ορθού «ολοκληρωτικό», προκειμένου το δικαστήριο να αναφερθεί στο καθεστώς της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας· προξενεί βαθιά ανησυχία και έντονο προβληματισμό μια απόφαση δικαστηρίου κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία συγκρούεται ευθέως με θεμελιώδεις αρχές της ευρωπαϊκής έννομης τάξης που αφορούν την ελευθερία του λόγου και την ελευθεροτυπία – αρχές τις οποίες έχουν διαχρονικά υπερασπιστεί τόσο το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και ιδίως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Ας ελπίσουμε ότι μια δυνητική προσφυγή στο ευρωπαϊκό επίπεδο εναντίον αυτής της απόφασης θα αποφευχθεί τελικά και ότι η ελληνική δικαιοσύνη δεν θα διασυρθεί διεθνώς για παραβίαση ενός θεμελιώδους δικαιώματος άρρηκτα ταυτισμένου με τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.
Νικηφόρος Διαμαντούρος, Πρώην Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών
Μήπως ήδη ζούμε στον κόσμο που περιγράφει ο Τζορτζ Όργουελ στο 1984 χωρίς να το έχουμε καταλάβει; Μόνο έτσι –σε μια κοινωνία όπου Πόλεμος = Ειρήνη, Ελευθερία = Σκλαβιά, και Αμάθεια = Ισχύς– θα μπορούσε να ληφθεί μια παρόμοια δικαστική απόφαση. Δεν υπάρχει λόγος να εξετάσω και πάλι την τερατώδη «λογική» του Εφετείου Αθηνών που καταδίκασε την Athens Review of Books για την δήθεν δυσφήμηση του υπουργού Εξωτερικών Ν. Κοτζιά: είναι ήδη γνωστή σε όλους. Το πρόβλημα είναι ότι η απόφαση του δικαστηρίου υποδηλώνει πως η σάτιρα του Όργουελ φαίνεται να έχει γίνει πραγματικότητα στην Ελληνική Δικαιοσύνη. Και αυτό είναι ένα πραγματικά απολυταρχικό καθεστώς, το οποίο διαστρεβλώνει, ακριβώς όπως το δικαστήριο έχει διαστρεβλώσει, την σημασία των λέξεων, την φύση των αξιών, και την έννοια της εντιμότητας και της συνέπειας. Ελπίζω ότι ο Άρειος Πάγος θα αντιμετωπίσει την απόφαση του Εφετείου με την περιφρόνηση που της αξίζει και θα μας διαβεβαιώσει ότι εξακολουθούμε να ζούμε σε μια κοινωνία όπου η λογική και η αξιοπρέπεια δεν έχουν ακόμα καταστραφεί εντελώς.
Αλέξανδρος Νεχαμάς, Καθηγητής Aνθρωπιστικών Σπουδών, Φιλοσοφίας και Συγκριτικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Πρίνστον
Οταν ένας άνθρωπος, ο οποιοσδήποτε άνθρωπος, ηλικίας 65 περίπου ετών, θεωρείται από κάποιους, δικαστές εν προκειμένω, ότι «απεδείχθη» πως ήταν ιδρυτικό στέλεχος του ΚΚΕ (ότι αποδεδειγμένα έλαβε μέρος δηλαδή ως, 18ετής έστω, σύνεδρος στο ιδρυτικό Συνέδριό του), και με δεδομένο ότι το ΚΚΕ υπάρχει ως κόμμα με αυτό το όνομα από το 1924 -ως ΣΕΚΕ είχε ιδρυθεί το 1918- τούτο συνιστά ανοησία πελωρίων διαστάσεων, που δεν πρέπει να λέγεται, πολλώ δε μάλλον να γράφεται, και μάλιστα σε δικαστική απόφαση, διότι εκθέτει ανεπανόρθωτα όσους την υπογράφουν. Εάν ο ενάγων αποδεχθεί μία τέτοια απόφαση και επιδιώκει την εκτέλεσή της, εκτίθεται σοβαρά και ο ίδιος. Όταν όμως ο ενάγων συμβαίνει να είναι ο υπουργός Εξωτερικών της χώρας, το ζήτημα που δημιουργείται δεν αφορά μόνο τον ίδιο.
Γιάνης Γιανουλόπουλος, Ιστορικός, Ομότιμος Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου
Για οποιονδήποτε διαθέτει στοιχειώδη αίσθηση του χιούμορ θα μπορούσε να είναι πολύ διασκεδαστική αυτή η απόφαση, η οποία κατατάσσει τον αντίδικο της ARB στους βιβλικούς Μαθουσάλες, που έζησαν εκατοντάδες χρόνια, όπως τον Νώε και τον Ιώβ. Θα ήταν όντως διασκεδαστική η ασυναρτησία της απόφασης και το non-sequitur που εισάγει μεταξύ της ιδιότητας του ιδρυτού ενός κόμματος και εκείνης του υποστηρικτή των αρχών του ιδίου κόμματος. Δυστυχώς εκτός από διασκεδαστική η απόφαση είναι και ανησυχητική γιατί εικονογραφεί πόσο πάσχει πλέον στην πράξη η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, που εγγυάται η αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Ότι η αρχή αυτή είναι η εγγύηση της πολιτικής ελευθερίας σε κάθε πολιτισμένη κοινωνία το γνωρίζουμε πολύ καλά από τότε που έγραψε ο Montesquieu. Και ο μεγάλος κίνδυνος που ενέχει η απόφαση είναι πραγματικά ότι δημιουργεί την ισχυρή εντύπωση ότι η διάκριση των εξουσιών δεν λειτούργησε αποτελεσματικά στην υπόθεση αυτή.
Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Αθηνών
Υπάρχει πραγματικά ένα ζήτημα αναζήτησης της «λογικής» (νομικής και άλλης) στην υπόθεση Κοτζιάς v/s Βασιλάκη-Athens Review of Books.
Είτε δεχθούμε ότι ο κ. Ν. Κοτζιάς είναι ένα φαινόμενο υπεραιωνοβιότητας και συμμετείχε στην ίδρυση του ΚΚΕ το 1918, είτε δεχθούμε ότι οι δικαστές νόμισαν ότι το ΚΚΕ ιδρύθηκε εκ νέου από τον κ. Κοτζιά (που δεν ήταν κομμουνιστής !!!) και κάποιους άλλους φίλους του μερικές δεκαετίες αργότερα, μόνο εάν το δικαστήριο τον αντιμετώπισε ως σχιζοφρενή θα μπορούσε να οδηγηθεί στην κρίση ότι ο κύριος αυτός θα έκανε «εισοδισμό» στο κόμμα που ο ίδιος ίδρυσε, προκειμένου να το υπονομεύσει «από τα μέσα» !!!
Όμως, από ό,τι γνωρίζω το Δικαστήριο δεν αμφισβήτησε την ψυχική κατάσταση του κ. Κοτζιά και τον αντιμετώπισε ως λογικό ον. Πού λοιπόν να βρίσκεται το παράλογο;
Ως παλαιός καθηγητής της Εθνικής Σχολής Δικαστών, διακατέχομαι από ιδιαίτερο ενδιαφέρον να πληροφορηθώ την κατάληξη της νομικά θλιβερής αυτής υπόθεσης.
Ιωάννης Ληξουριώτης, Ομότιμος Καθηγητής Εργατικού Δικαίου
Πρόκειται για χωρίο που επιβεβαιώνει την ανάγκη να διατηρηθούν ή και να εισαχθούν ορισμένα μαθήματα γενικής παιδείας στις Νομικές Σχολές αλλά και στη Σχολή Δικαστών. Έτσι, ίσως αποφευχθούν παρόμοια μαργαριτάρια στο μέλλον, που δηλώνουν σύγχυση περί τα πραγματικά περιστατικά και αδυναμία ερμηνείας τους. Και δεν αναφέρομαι μόνο στη σύγχυση περί την ιστορία του ΚΚΕ και την ηλικία του υπουργού Εξωτερικών, αλλά και στη χρήση του όρου «απολυταρχικό καθεστώς», ως εάν επρόκειτο για μια ευρωπαϊκή μοναρχία του ΙΖ΄ αιώνα. Τα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού ξεκίνησαν ως ολοκληρωτικά (totalitarian) για να μεταπέσουν, με την εξαίρεση της Βορείου Κορέας, σε σκληρωτικό αυταρχισμό (authoritarianism).
Γιάννης Στεφανίδης, Καθηγητής Νομικής ΑΠΘ
Η ελληνική δικαιοσύνη δεν θα έπρεπε να επιτρέψει στον εαυτό της να δημοσιεύει αποφάσεις που επιδεικνύουν ιστορική αμάθεια για βασικά συμβάντα της ελληνικής ιστορίας, αλλά και πλήρη ανικανότητα αξιολόγησης της προσωπικότητας, της δράσης και του έργου του κ. Κοτζιά, υπεύθυνου Διαφωτισμού του ΚΚΕ τη δεκαετία του εβδομήντα, με αποδεδειγμένη από το δικαστικό υλικό συνεργασία με το δικτατορικό, κομμουνιστικό καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας, τόσο σε κομματικό όσο και σε ιδεολογικό επίπεδο.
Πέρσα Ζέρη, Καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου
Πρώτον, ο ισχυρισμός πως ο κ. Κοτζιάς υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος του ΚΚΕ, ενός κόμματος που ιδρύθηκε το 1924, είναι εμφανώς πραγματολογικά λανθασμένος. Δεύτερον, είναι εγγενώς αντιφατική η άποψη ότι θα μπορούσε να έχει κανείς σημαντικούς ρόλους στο κομμουνιστικό κόμμα, και να μην υποστηρίζει και προβάλλει το συγκεκριμένο είδος καθεστώτος.
Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών
Προς τον Άρειο Πάγο:
Εξοχότατοι Κυρίες/Κύριοι Αρεοπαγίτες,
απανταχού της οικουμένης οι λαοί των εννόμων κρατών αποβλέπουν στα δικαστήρια για την χρήση καθαρής λογικής και ορθών στοιχείων για την εκδίκαση νομικών υποθέσεων και αντιδικιών. Συνεπώς προξενεί κατάπληξη στον οποιοδήποτε αναγνώστη της απόφασης του Εφετείου εις βάρος της ARB ότι το σκεπτικό βασίζεται πρώτον, σε έναν αναχρονισμό, δηλαδή πως είναι δυνατόν να είναι ιδρυτικό στέλεχος του ΚΚΕ άτομο που γεννήθηκε πολλά χρόνια μετά την ίδρυση του ΚΚΕ, και, δεύτερον, στο παραλογισμό ότι το εν λόγω ιδρυτικό στέλεχος και ενάγων δεν είναι θαυμαστής των θέσεων του κόμματος αυτού στου οποίου την ίδρυση συνέβαλε.
Τέτοια επιχειρηματολογία θυμίζει έντονα σκηνές από έργα του παραλόγου (π.χ. στο στυλ του Ιονέσκο) και όχι γραπτή απόφαση δικαστηρίου ενός κράτους δικαίου. Οφείλει επομένως το Ανώτατο Δικαστήριο της Ελληνικής Δημοκρατίας να αποκαταστήσει την λογική σαν γλώσσα επικοινωνίας και διατύπωσης αποφάσεων.
Γιάννης Μ. Ιωαννίδης, Καθηγητής Οικονομικής, Έδρα Max and Herta Neubauer, Tufts University
Ο ισχυρισμός πως ο κ. Κοτζιάς ήταν συνιδρυτής του ΚΚΕ είναι εξόφθαλμα εσφαλμένος και ο ισχυρισμός πως o συνιδρυτής του ΚΚΕ θα μπορούσε να μην είναι θαυμαστής των κομμουνιστικών καθεστώτων εξίσου εξόφθαλμα λογικά ανυπόστατος. Επομένως αναρωτιέται κανείς πώς είναι δυνατό να διατυπώθηκαν τέτοιοι ισχυρισμοί και ακόμη περισσότερο να στηρίζουν μια καταδικαστική απόφαση. Μπορώ να σκεφθώ δύο λόγους. Ο πρώτος είναι η απύθμενη άγνοια. Εύκολα απορρίπτεται όμως καθώς αρκεί η στοιχειώδης γνώση της Ιστορίας (ή και της αριθμητικής) για να αποφύγει κανείς ένα τέτοιο σφάλμα. Ο δεύτερος είναι η εμπάθεια. Οι συγγραφείς του κειμένου της απόφασης πρέπει να ήταν ιδιαίτερα εμπαθείς για να υποπέσουν σε ένα τέτοιο τερατώδες σφάλμα. Τέτοια εμπάθεια όμως αντιβαίνει προς τις θεμελιώδεις αρχές της δικαιοσύνης.
Στάθης Καλύβας, Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, Έδρα Arnold Wolfers, Πανεπιστήμιο Yale
Η ενόχληση του κ. Κοτζιά είναι απόλυτα κατανοητή. Ένας υπουργός Εξωτερικών κυβέρνησης που συντάσσεται με τους επιθετικά ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς τύπου ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκής Ένωσης και ως εκ τούτου εχθρεύεται βαθύτατα τον κομμουνισμό και κάθε είδους λαϊκού κοινωνικού ή πατριωτικού κινήματος, προφανώς θίγεται βαθύτατα όταν του θυμίζουν το κομμουνιστικό παρελθόν του.
Η υπόθεση όμως περιπλέκεται καθώς η ίδια κυβέρνηση και ο ίδιος υπουργός θεωρούν ότι αποτελούν νομοτελειακή εξέλιξη του αριστερού – ίσως και του κομμουνιστικού κινήματος. Για το λόγο αυτό η ανεξάρτητη δικαιοσύνη ωθείται στο συμπέρασμα ότι ο μεν υπουργός υπήρξε όντως ιδρυτικό στέλεχος του ΚΚΕ (το 1918), η δε στάση του αυτή δεν ήρθε ποτέ σε αντίθεση με τις αρχές του αντικομμουνιστικά «ελεύθερου κόσμου» τις οποίες με τόση θέρμη σήμερα υπηρετεί!
Πολλοί θεωρούν ακατανόητα και ίσως παράλογα τα παραπάνω. Πρόκειται όμως για την φυσιολογική εικόνα ενός αστικού καθεστώτος σε εποχές βαθιάς κρίσης –και συνακόλουθα παραζάλης– του καπιταλιστικού συστήματος και των «ευρωπαϊκών μονόδρομων» που εκπορεύονται από αυτό.
Ως ιστορικός δε, βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρουσα την πείσμονα αναφορά στις εποχές όπου ο Ιωσήφ Στάλιν ήταν ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης και του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος. Γύρω στα 1990 διακηρύχθηκε από τους θριαμβεύοντες καπιταλιστές ότι η ιστορία τελείωσε και όλα ετούτα –με τον Λένιν και τον Στάλιν– να τα ξεχάσουμε… Τι στο καλό γίνεται και δεν ξεχνιούνται όλα αυτά;
Γιώργος Μαργαρίτης, Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας ΑΠΘ
Η ανιστόρητης αιτιολογίας και εντυπωσιακά λανθασμένη καταδικαστική απόφαση, καταδεικνύοντας το ανυπόστατο του κατηγορητηρίου, ενισχύει την υπόνοια ότι επιδιώκει την οικονομική ασφυξία ενός εντύπου που τιμά τον πνευματικό και καλλιτεχνικό κόσμο της Ελλάδας.
Αγγελος Δεληβορριάς, τέως Διευθυντής Μουσείου Μπενάκη, Ομότιμος Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου, Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών
Δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ ότι η δημοσίευση μιας επιστολής στην Athens Review of Books με τη φράση «γκαουλάιτερ του σταλινισμού», την οποία όταν διάβασα, πριν από μερικά χρόνια, θυμάμαι ότι υπομειδίασα για την εύστοχη μεταφορική χρήση της λέξης Gauleiter, θα οδηγούσε τον εκδότη του κορυφαίου αυτού περιοδικού Μανώλη Βασιλάκη σε μια μακρόχρονη δικαστική περιπέτεια με ορατό τον κίνδυνο να οδηγηθεί σε κλείσιμο ένα σπουδαίο ελεύθερο βήμα παιδείας και πολιτισμού.
Σε ένορκη κατάθεσή μου έδειξα με απόλυτα πειστική επιχειρηματολογία ότι δεν στοιχειοθετείται η κατηγορία της συκοφαντικής δυσφήμησης, αφού η κυριολεξία της γερμανικής λέξης δεν ισχύει σε καμιά σύγχρονη ευρωπαϊκή γλώσσα, επομένως ούτε στην ελληνική. Αν γνώρισαν, ή αν ήθελαν να μάθουν οι κ.κ. δικαστές σε τι διαφέρει η κυριολεξία από τη μεταφορά, τι σημαίνει μετωνυμία, ευφημισμός και συνεκδοχή, θα είχε αποφευχθεί ο δημόσιος διασυρμός.
Προσθέτω ένα ακόμα κορυφαίο διαδικτυακό λεξικό που επιβεβαιώνει πλήρως τις αυτονόητες σημασιολογικές υποδείξεις μου. Λέγεται The Phrontestery, A thinking place [Greek phrontisterion from frontistes, a thinker, from froneein, to think], The Dictionary of obscure words. Βλ. http://phrontistery.info/g.html
Φροντιστήριο στην αρχαιότητα σήμαινε «τόπος συλλογισμού ή στοχασμού» και στα μεταγενέστερα χρόνια «δικαστήριο». Από την ίδια ρίζα παράγεται το φρονώ «σκέφτομαι, κρίνω ή συμβουλεύω με σοφία, ξέρω να κατανοώ». Η αναγνώριση του λάθους είναι δείγμα «φρόνησης», με την πολύσημη σημασία του όρου, που αποτελεί κύριο γνώρισμα των αδέκαστων δικαστών.
Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, Ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Συντάκτης-επιμελητής του «Χρηστικού Λεξικού της Νεοελληνικής Γλώσσας» της Ακαδημίας Αθηνών