Ακριβώς ένας χρόνος έχει περάσει από την στιγμή που ο Αλέξης Τσίπρας τοποθετήθηκε μπροστά στους δέκτες των τηλεοράσεων του ελληνικού λαού και τον κάλεσε να ψηφίσει για το εάν αποδέχεται την πρόταση των δανειστών για τη συνέχεια των διαπραγματεύσεων.
Αμέσως μετά έκλεισε τις τράπεζες και έβαλε όριο στις συναλλαγές, βάζοντας θηλιά στην ελληνική οικονομία και στους πολίτες.
Το τι έγινε μετά, το γίνεται ακόμη και έναν χρόνο μετά, το ξέρουμε. Το βιώνουμε καθημερινά, το νιώθουμε στο πορτοφόλι μας.
Αυτό που έχει σημασία να δούμε είναι τι έγινε πριν. Πριν ο Αλέξης Τσίπρας τοποθετηθεί μπροστά στους δέκτες των τηλεοράσεων του ελληνικού λαού και τον καλέσει να ψηφίσει για το εάν αποδέχεται την πρόταση των δανειστών για τη συνέχεια των διαπραγματεύσεων.
Τα όσα έγιναν αποκαλύπτει η «Καθημερινή» σε ένα ρεπορτάζ που υπογράφουν πέντε (!) δημοσιογράφοι της.
Η μυστική σύσκεψη (χωρίς κινητά) στον 25ο όροφο
Το πρωί της 26ης Ιουνίου του 2015, πριν μεταβεί στην έδρα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για το δεύτερο μέρος της Συνόδου Κορυφής, ο Αλέξης Τσίπρας συγκάλεσε σύσκεψη της τελευταίας στιγμής σε αίθουσα συνεδριάσεων στον 25ο όροφο του ξενοδοχείου όπου διέμενε η ελληνική αποστολή στις Βρυξέλλες. Οι υπουργοί Νίκος Παππάς, Γιάννης Δραγασάκης, Γιάνης Βαρουφάκης και Ευκλείδης Τσακαλώτος- και τα λοιπά κυβερνητικά στελέχη που θα συμμετάσχουν, κλήθηκαν να αφήσουν τα κινητά τους σε ένα μεταλλικό κουτί εκτός του δωματίου.
Κανείς δεν πήγε κόντρα στον Αλέξη Τσίπρα. Κανείς δεν τοποθετήθηκε αρνητικά. Αυτό που έγινε ήταν ρωτήσεις για τον χρόνο του δημοψηφίσματος, για το ερώτημα που θα τεθεί, για την ετοιμότητα του κρατικού μηχανισμού να διεκπεραιώσει τη διαδικασία
Ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε στην ομήγυρη την πρόθεσή του να εισηγηθεί δημοψήφισμα. Είναι καταβεβλημένος και αποκαρδιωμένος. Οπως είπε: «Η κατάσταση έχει φθάσει στο απροχώρητο. Μας έδωσαν τελεσίγραφο. Από τις συζητήσεις των τελευταίων ημερών είναι σαφές πως ό,τι κι αν δεχθούμε θα ζητήσουν κάτι παραπάνω. Δεν έχω εντολή να πάω σε μια τέτοια συμφωνία». Στις ακραίες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, συμπλήρωσε, θα πρέπει να κινητοποιηθεί η κοινωνία και να γίνει κάτι που θα ταρακουνήσει τη διεθνή κοινότητα. Και τότε ήρθε η βόμβα. Αποκάλυψε ότι η ανακοίνωση για το δημοψήφισμα θα γίνει αργά το βράδυ και προειδοποίησε αυστηρά κατά οποιασδήποτε διαρροής.
Πλην του Νίκου Παππά, ο οποίος έδειχνε να γνώριζε εκ των προτέρων την πρόθεση του κ. Τσίπρα, οι υπόλοιποι αιφνιδιάστηκαν απόλυτα. Το σοκ ήταν πολύ ισχυρό. Το δημοψήφισμα είχε συζητηθεί τις προηγούμενες εβδομάδες, αλλά πάντα ως λύση απελπισίας. Οι εκκρεμότητες παρέμεναν στη διαπραγμάτευση, αλλά δεν ήταν ανυπέρβλητες. Τουλάχιστον αυτό έδινε στους γύρω του να καταλάβουν ο Γιώργος Χουλιαράκης.
Κανείς, ωστόσο, δεν πήγε κόντρα στον Αλέξη Τσίπρα. Κανείς δεν τοποθετήθηκε αρνητικά. Αυτό που έγινε ήταν ρωτήσεις για τον χρόνο του δημοψηφίσματος, για το ερώτημα που θα τεθεί, για την ετοιμότητα του κρατικού μηχανισμού να διεκπεραιώσει τη διαδικασία. Η συνάντηση κράτησε 10 με 15 λεπτά και έγινε σε πολύ βαρύ κλίμα.
Ποιος ήταν αυτός που έφερε αντίρρηση
Παρότι ο πρωθυπουργός έδειχνε αποφασισμένος, ο κ. Χουλιαράκης -που γνώριζε καλύτερα από όλους σε πιο σημείο βρίσκονταν οι συζητήσεις με τους θεσμούς- και κάποια στελέχη της ομάδας διαπραγμάτευσης δεν ήταν έτοιμοι να εγκαταλείψουν τη μάχη.
Τι είχε προηγηθεί λίγες ώρες (και ημέρες) πριν
Το Σάββατο 20 Ιουνίου, στελέχη της ελληνικής ομάδας διαπραγμάτευσης έφτασαν στις Βρυξέλλες για έναν ακόμα μαραθώνιο γύρο διαπραγματεύσεων – που αυτή τη φορά ήλπιζαν ότι θα ήταν καταλυτικός. Οι συζητήσεις, αρχικά με εκπροσώπους της Κομισιόν, άρχισαν το απόγευμα και κράτησαν μέχρι τις πρωινές ώρες της Κυριακής. Με το πέρας των εξουθενωτικών διαβουλεύσεων, Αθήνα και Βρυξέλλες είχαν φτάσει σε καταρχήν συμφωνία επί των δημοσιονομικών ζητημάτων, με τις προοπτικές να έδειχναν ευοίωνες και για τις υπόλοιπες εκκρεμότητες (τράπεζες, ασφαλιστικό και λοιπές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, αποκρατικοποιήσεις).
Στις Βρυξέλλες, στο μεταξύ, είχε φτάσει και ο Αλέξης Τσίπρας.
Ο πόλεμος επιστολών
Ο Πρωθυπουργός έστειλε επιστολή λίγο πριν από τα μεσάνυχτα στην ηγεσία των θεσμών – Γιούνκερ, Ντράγκι, Λαγκάρντ- με τη νεότερη ελληνική πρόταση (η οποία στέλνεται εκ νέου το πρωί, καθώς η αρχική δεν ήταν η σωστή).
Παρότι οι προτάσεις έχουν φτάσει πολύ αργά για να τις επεξεργαστεί πλήρως το Eurogroup της Δευτέρας, η πρώτη αντίδραση -ιδιαίτερα από την πλευρά της Επιτροπής- ήταν θετική. Στην κοινή συνέντευξη Τύπου το βράδυ της Δευτέρας, μετά τη Σύνοδο της Ευρωζώνης, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο Ντόναλντ Τουσκ ισχυρίστηκαν πως «αποφύγαμε το χειρότερο σενάριο» και ότι «οι εξελίξεις των τελευταίων ωρών έδειξαν ότι όλα τα εμπλεκόμενα μέρη είναι προσηλωμένα στην εξεύρεση λύσης». Ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ σημειώνει ότι «οι προτάσεις είναι ένα μεγάλο βήμα της ελληνικής πλευράς στην κατεύθυνση ικανοποίησης των προσδοκιών την εταίρων». Ο κ. Τσίπρας, παρά την κριτική (ιδιαίτερα σχετικά με τον κ. Βαρουφάκη, αλλά και από την πρόεδρο της Λιθουανίας, που λέει ότι «οι Ελληνες θέλουν να συνεχίσουν να γλεντούν με τα λεφτά άλλων») και τις πιέσεις επί συγκεκριμένων μέτρων που δέχεται στη Σύνοδο, έδειχνε αισιόδοξος ότι η συμφωνία δεν θα αργούσε.
Την αισιοδοξία αυτή, ωστόσο, δεν συμμερίζεται η Γερμανίδα καγκελάριος.
Παρακολουθώντας ανήσυχη το αίσθημα σιγουριάς που αποπνέει ο κ. Τσίπρας, μάλιστα, η κ. Μέρκελ πήρε τηλέφωνο μετά τη Σύνοδο στον πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το μήνυμα που έπρεπε να μεταφέρει ο Νίκος Αναστασιάδης προς τον έλληνα πρωθυπουργό είναι ξεκάθαρο: «Πείτε του να μη δηλώνει ότι είμαστε κοντά σε συμφωνία, γιατί δεν είμαστε». Η ψυχρολουσία δεν αργεί.
Η κόντρα ΔΝΤ και Κομισιόν
Τα ξημερώματα της Τρίτης παραδόθηκε στην ελληνική αντιπροσωπεία η αντιπρόταση των θεσμών, που ήταν ουσιαστικά η ελληνική πρόταση με διαγραφές και διορθώσεις. Η σύγκρουση μεταξύ ΔΝΤ και Κομισιόν δεν έχει κοπάσει, καθώς το Ταμείο θεωρεί ότι η Επιτροπή είναι υπερβολικά ήπια με την Αθήνα.
«Γνωρίζαμε ότι η νέα πρόταση έθετε εν αμφιβόλω τη συνοχή του κόμματος και της κοινοβουλευτικής ομάδας, που δεν γνώριζαν το περιεχόμενό της», αναφέρει στην «Κ» κυβερνητικό στέλεχος που συμμετείχε στις κρίσιμες διαβουλεύσεις των ημερών. «Το αποτέλεσμα ήταν τραγικό» προσθέτει. «Περιμέναμε ότι με τόσο μεγάλη υποχώρηση είχαμε εξασφαλισμένη τη συμφωνία». Η δημοσιοποίηση σημείων της ελληνικής πρότασης έφερε εντονότατες αντιδράσεις στις τάξεις του ΣΥΡΙΖΑ. Βουλευτές προειδοποιούν ότι δεν πρόκειται να την ψηφίσουν.
Τα τσιγάρα του Γιούνκερ και ο ρόλος του Νίκου Παππά
Την επόμενη μέρα, ο κ. Τσίπρας μεταβαίνει εκ νέου στις Βρυξέλλες. Συναντιέται στο γραφείο του Γιούνκερ στο Βerlaymont το μεσημέρι λίγο πριν από τις 2 με τον πρόεδρο της Κομισιόν, τη Λαγκάρντ, τον Ντάισελμπλουμ, τον Μοσκοβισί, τον αντιπρόεδρο της Κομισιόν Ντομπρόβσκις και τον επικεφαλής του Euroworking Group Βίζερ. Ο πρωθυπουργός εξέρχεται σε διάφορες φάσεις για να διαβουλευτεί με την ευρύτερη ομάδα που τον συνοδεύει.
Στο Eurogroup της Πέμπτης οι υπουργοί έχουν στα χέρια τους δύο ξεχωριστές προτάσεις. Ο Ντάισελμπλουμ παρουσιάζει την πρόταση των θεσμών ως τελεσίγραφο στον Βαρουφάκη. Το ίδιο βράδυ, στη Σύνοδο Κορυφής, η ατμόσφαιρα είναι δηλητηριασμένη
Η συνάντηση ήταν δύσκολη, με τη Λαγκάρντ ειδικά να σκληραίνει τη στάση της. Ο Γιούνκερ καπνίζει αδιάκοπα, με αποτέλεσμα η γενική διευθύντρια του ΔΝΤ να βγάζει κάποια στιγμή άρωμα και να ψεκάζει τον χώρο. Ο κ. Τσίπρας έδειχνε έτοιμος να αποδεχθεί τις προτάσεις των θεσμών, αλλά κατόπιν διαβουλεύσεων με το επιτελείο του, ειδικά τον κ. Παππά, υπαναχώρησε. Ακολούθησαν σκηνές μεγάλης έντασης και νέα διακοπή της διαπραγμάτευσης.
Στενός συνεργάτης του κ. Τσίπρα θεωρεί πως τότε άρχισε να ωριμάζει στη σκέψη του πρωθυπουργού η ιδέα για το δημοψήφισμα: «Ο πρωθυπουργός θεωρούσε πλέον ότι μας εμπαίζουν και ότι η συζήτηση, πλέον, γινόταν με όρους οικονομικής επιβολής από τη μία πλευρά και υποτέλειας από την άλλη».
Λίγο πριν το μεγάλο ξέσπασμα
Στο Eurogroup της Πέμπτης -το τρίτο μέσα σε τέσσερις μέρες- οι υπουργοί έχουν στα χέρια τους δύο ξεχωριστές προτάσεις. Ο Ντάισελμπλουμ παρουσιάζει την πρόταση των θεσμών ευθέως ως τελεσίγραφο στον Γιάνη Βαρουφάκη.
Το ίδιο βράδυ, στη Σύνοδο Κορυφής, η ατμόσφαιρα είναι δηλητηριασμένη.
Ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας Μπόικο Μπορίσοφ δηλώνει ότι ο κατώτατος μισθός στη χώρα του ανέρχεται στα 180 ευρώ, αλλά ότι η χώρα του τηρεί τους κανόνες της Ενωσης. Ο ολλανδός πρωθυπουργός Μαρκ Ρούτε αναφέρει δυσοίωνα ότι αν δεν υπάρξει συμφωνία, οι ηγέτες θα βρεθούν ξανά σε Σύνοδο Κορυφής για να συζητήσουν «τα επόμενα βήματα». Οι ηγέτες της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους για την εμμονή του κ. Τσίπρα να φέρει το ελληνικό ζήτημα προς συζήτηση σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Η Μέρκελ τονίζει και αυτή ότι το κατάλληλο φόρουμ διαπραγμάτευσης είναι το Eurogroup και λέει ότι πρέπει να βρεθεί λύση πριν από το άνοιγμα των αγορών τη Δευτέρα. Η μόνη φωνή στήριξης είναι αυτή του Νίκου Αναστασιάδη, που τονίζει την ανάγκη ελάφρυνσης του ελληνικού χρέους. Η απόφαση της Συνόδου είναι να υπάρξει νέο Eurogroup το Σάββατο ως τελική απόπειρα εξεύρεσης λύσης. Αλλά ο Αλέξης Τσίπρας έχει πάρει τις αποφάσεις του.
Ο ρόλος του Γιώργου Χουλιαράκη
Ο κ. Χουλιαράκης είναι αυτός που για μήνες είχε αναλάβει το τεχνικό κομμάτι της διαπραγμάτευσης και δεν μπορεί να δεχθεί πως όλα θα τελειώσουν έτσι.
Αναζητώντας διέξοδο μετά τη σύσκεψη το πρωί της 26ης Ιουνίου, επικοινώνησε με τον Μπρούνο Μπεζάρ. Ποιος είναι ο Μπεζάρ; Βετεράνος με θητεία 27 ετών στο υπουργείο Οικονομικών της Γαλλίας. Ανθρωπος με βαθιές γνώσεις κάθε πτυχής της πρακτικής οικονομικής πολιτικής, από τα φορολογικά ως τις ιδιωτικοποιήσεις και υποστηρικτικός προς τις ελληνικές θέσεις. Οι δυο τους συναντώνται σε μία καφετέρια δίπλα από την έδρα του Συμβουλίου και συμφωνούν να αναλάβει ο γάλλος τεχνοκράτης ρόλο διαμεσολαβητή της τελευταίας στιγμής. Στελέχη του πρωθυπουργικού επιτελείου βγάζουν τον κ. Τσίπρα από τη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και παίρνουν την έγκρισή του για να προχωρήσει η πρωτοβουλία.
Λίγες ώρες αργότερα, ο γάλλος αξιωματούχος συναντιέται με τον Στέλιο Παπαδόπουλο, επικεφαλής του ΟΔΔΗΧ, τον Μάρκο Μπούτι της Κομισιόν, τον κ. Βίζερ, αλλά και στελέχη του ESM που έρχονται ειδικά από το Λουξεμβούργο για τη σύσκεψη, που αφορά τις δυνατότητες διαχείρισης του ελληνικού χρέους. Το σκεπτικό των Χουλιαράκη και Μπεζάρ ήταν ότι η προσθήκη μιας δέσμευσης για ελάφρυνση χρέους θα χρύσωνε το χάπι. Παρά την καλή θέληση που υπήρχε, η 45λεπτη συνάντηση έληξε χωρίς κάτι χειροπιαστό.
Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε δεύτερη σύσκεψη, με τη συμμετοχή του κ. Χουλιαράκη και άλλων στελεχών της ομάδας διαπραγμάτευσης και των επικεφαλής των θεσμών. Ο σκοπός ήταν να τεθούν επακριβώς επί τάπητος τα σημεία διαφωνίας μεταξύ των δύο πλευρών, ώστε να διασαφηνιστεί πόσο κοντά ήταν η συμφωνία. Κατά τη διάρκεια της σύσκεψης αυτής, ενώ στέλεχος της ελληνικής ομάδας επιχειρηματολογούσε παθιασμένα για κάποιο από τα θέματα που είχαν στοιχειώσει τη διαπραγμάτευση, ο κ. Χουλιαράκης δέχθηκε τηλεφώνημα από την Αθήνα. Από την άλλη άκρη της γραμμής τον ενημέρωσαν ότι η απόφαση για το δημοψήφισμα έχει ληφθεί από το κυβερνητικό συμβούλιο. Η ελληνική αποστολή μάζεψε τα πράγματά της και έφυγε.
Την ίδια ώρα, στην Αθήνα…
Το πρωί της Παρασκευής, το τηλέφωνο του Σπύρου Σαγιά, γενικού γραμματέα της κυβέρνησης, χτύπησε. Στην άλλη άκρη ήταν ο Αλέξης Τσίπρας και του ζήτησε να συγκαλέσει υπουργικό συμβούλιο, χωρίς να μάθει κανείς τίποτα και χωρίς να διαρρεύσει το παραμικρό. Ο Πρωθυπουργός έχει επιστρέψει στην Αθήνα μαζί με την υπόλοιπη ελληνική αποστολή και ενημερώνει τους υπουργούς του. Τότε, ξαφνικά, τρεις υπουργοί διαφωνούν ανοιχτά. Ο Γιώργος Σταθάκης, ο Δημήτρης Μάρδας και ο Γιάννης Πανούσης. Ο Παναγιώτης Λαφαζάνης τάχθηκε ενθουσιωδώς υπέρ, αλλά ρωτούσε επιτακτικά ποιο ήταν το σχέδιο της κυβέρνησης σε περίπτωση που κερδίσει το «Οχι» και οι Ευρωπαίοι επέμεναν στη σκληρή τους στάση.
Εκείνη την στιγμή, ο κ. Τσίπρας βγαίνει από την αίθουσα και τηλεφωνεί σε Μέρκελ και Ολάντ. Ο Ολάντ είναι στο εξοχικό της γαλλικής προεδρίας, στις Βερσαλλίες. Αν και δεν ξέρουν κάτι για το δημοψήφισμα, μόλις το ακούν δεν εκπλήσσονται.
Η έκπληξη έρχεται όταν ο Αλέξης Τσίπρας τους λέει πως θα στηρίξει την πλευρά του «όχι». Κι αυτό γιατί στη σύνοδο Ε.Ε. – Ουκρανίας, ο κ. Τσίπρας και οι σύμβουλοί του, χωρίς να το έχουν δηλώσει ρητά, είχαν αφήσει σαφώς την εντύπωση στην κ. Μέρκελ ότι θα στήριζε σε ένα ενδεχόμενο δημοψήφισμα την πρόταση που είχε διαπραγματευθεί.
Τόσο η κΜέρκελ όσο και ο Ολάντ τόνισαν στον Πρωθυπουργό ότι η υποστήριξη του «Οχι» ισοδυναμεί με μη στήριξη της παραμονής της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Ηταν, όμως, αργά.
Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, η κάμερα της ΕΡΤ άνοιξε και ο Αλέξης Τσίπρας έκανε διάγγελμα. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά.