«Με απασχολεί η μεταμόρφωση των ακουστικών ενεργειών σε μουσική», έγραφε ο ιδιοφυής συνθέτης Γιάννης Χρήστου στο άρθρο του «Eνα “πιστεύω” για τη μουσική». Πώς έρχονται και συναντιούνται για να δώσουν νόημα μερικές δυνάμεις, πώς ακριβώς αυτό συνέβη το βράδυ του Σαββάτου 25 Ιουνίου στο ΚΠΙΣΝ και δη μέσα στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής. Στην αίθουσα που έκανε το Σάββατο παγκόσμια πρώτη επιλέγοντας, σοφά, συμβολικά αλλά και με συνείδηση της ταυτότητά της να παρουσιάσει δυο έργα του Γιάννη Χρήστου. Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων που έφεραν την έννοια της μεταμόρφωσης (που επικαλείτο και ο Χρήστου) στον πυρήνα και στον τίτλο τους «Metamorphosis: Το ΚΠΙΣΝ στον Κόσμο».
Σπουδαίος συνθέτης, ρηξικέλευθος, πρωτοποριακός, βαθιά Ελληνας αλλά διεθνής στον πυρήνα του ως δημιουργός, έφυγε σε ηλικία μόλις 44 ετών σε τροχαίο δυστύχημα. Κι όμως τα έργα που συνέθεσε αποτελούν σημεία αναφοράς και μελέτης. Εργα δύσκολα στην εκτέλεση, που απαιτούν μουσικούς περφόρμερ, απαιτούν την πλήρη συμμετοχή τους: σωματικά, υποκριτικά, συναισθηματικά. Αυτό είδαμε στη συναυλία του Σαββάτου, είδαμε τους μουσικούς να γίνονται μέρος μιας πλήρους πράξης τέχνης: μουσικά, θεατρικά, εικαστικά.
Εξαρχής οι θεατές που βρεθήκαμε στο χώρο για να δούμε τα έργα «Αναπαράστασις III (O πιανίστας)» και το «Η Κυρία με τη Στρυχνίνη», είχαμε να τιθασέψουμε, να χαλιναγωγήσουμε μια σειρά ισχυρών συναισθημάτων. Ο ενθουσιασμός και η ζαλάδα που νιώσαμε διασχίζοντας το Πάρκο, περπατώντας πλάι στο κανάλι, ανάμεσα σε χιλιάδες πολίτες με καταιγιστικές μυρωδιές από φασκόμηλο, ρίγανη και λεβάντα μέχρι να φτάσουμε στην Αγορά και από εκεί να κατευθυνθούμε στο κτίριο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Και μετά, μπαίνοντας στο κτίριο με τους εντυπωσιακούς εξώστες και το κόκκινο χρώμα να εκπέμπει από τα σωθικά του, ήταν η ώρα του δέους μαζί με μια αίσθηση υπερηφάνειας – ναι, αυτό το έργο μας αξίζει. Μπαίνοντας στην αίθουσα όπου οι μουσικοί βρίσκονταν ήδη ακίνητοι ως αγάλματα στη σκηνή κάτω από το εντυπωσιακό έργο του εικαστικού Αλέξανδρου Ψυχούλη, ήταν η ώρα της συγκίνησης. Της συγκίνησης που ενστικτωδώς ανεβαίνει και σε καταλαμβάνει όταν βρίσκεσαι σε έναν χώρο που περίμενες χρόνια, που ξέρεις πως θα γίνει μήτρα εμπειριών τέχνης, που περιμένεις σε λίγο να σε οδηγήσει στη μαγεία των έργων του Γιάννη Χρήστου.
«Θα έπρεπε συνέχεια, κάπου να παίζονται έργα του Χρήστου», ψιθυρίζει κάποιος δίπλα μου. Ετσι είναι. Και φανταστείτε πως το υπέροχο, καθηλωτικό στα όρια της εξουθένωσης «Η Κυρία με τη Στρυχνίνη» παίζεται σπάνια πλέον. Πρόκειται για τα έργα του Χρήστου με την εντονότερη θεατρική διάσταση (μαζί με το «Μυστήριο»). Εργα με τα οποία ξεπερνά στερεότυπα και δοκιμασμένα πρότυπα και οδηγεί την ερμηνεία σε βαθύτερη διάσταση και έκφραση.
Και εδώ έρχεται η σοφία, η γνώση και το πείσμα του οράματος των ανθρώπων της Λυρικής που επέλεξαν αυτά τα έργα για την έναρξη. Το όραμα του επικεφαλής του καλλιτεχνικού σχεδιασμού για την Εναλλακτική Σκηνή συνθέτη Γιώργου Κουμεντάκη και βέβαια του διευθυντή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Μύρωνα Μιχαηλίδη.
Μάλιστα ο κ. Μιχαηλίδης δεν έκρυβε τον ενθουσιασμό του για την εμπειρία της προηγούμενης μέρας, για την έκπληξη που επεφύλαξε κατά την παρουσίαση της μονογραφίας του Ρέντσο Πιάνο στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος. Εμφανίστηκε η Τσέλια Κοστέα για να ερμηνεύσει το «Vissi d’ arte» από την Τόσκα του Πουτσίνι και όλοι καθηλώθηκαν από την ακουστική του χώρου. Μπορεί να συγκριθεί ίσως μόνο με αυτή της Metropolitan Opera, μας έλεγε ο διευθυντής.
Κάπως έτσι μπήκαμε στην Εναλλακτική Σκηνή. Με την υπόμνηση από ένα κείμενο του Γιάννη Χρήστου πως «ένας χειρισμός των ακουστικών συμβάντων που δεν κατορθώνει να γεννήσει μεταμορφωτικές δραστηριότητες δεν επιτυγχάνει περίπου τίποτε άλλο από τον κατά μάλλον ή ήττον αισθητικό και διακοσμητικό κορεσμό ενός ακουστικού χώρου. Ακόμη και η “ωραία” μουσική μπορεί να αποβεί αηδιαστική».
Αναπαράστασις ΙΙΙ (Ο πιανίστας)
Οι μουσικοί του συνόλου dissonArt που ερμήνευσαν το πρώτο έργο, στη σκηνή, μεταμορφώνονται οι ίδιοι σε όργανα παραγωγής ήχου, τα σώματά τους γίνονται ηχεία και κύμβαλα. Κραυγές, λέξεις στον αέρα, ένταση σωματική, ξεσπάσματα εκτελώντας τις οδηγίες της παρτιτούρας του Χρήστου όπου νότες, λέξεις, σχέδια συνθέτουν την τελική εντολή του συνθέτη. Ακόμα και ο Βλαδίμηρος Συμεωνίδης που είχε τη μουσική διεύθυνση, συμμετείχε μιλώντας, φωνάζοντας, χτυπώντας μια γκραν-κάσα (κρουστό όργανο). Είναι πρώτος αυτός που καλούσε τους μουσικούς να βγουν από την συμβατική λειτουργία τους, να δράσουν άναρχα, στο πλαίσιο όμως μια απολύτως δομημένης ηχητικής αρχιτεκτονικής.
Την ίδια ώρα ο Αρης Σερβετάλης στον ρόλο του πιανίστα οδηγούσε το κοινό με εξαιρετικό τρόπο στο κεντρικό ζητούμενο του δημιουργού. Σημειώνουμε ότι ο Χρήστου είχε γράψει το ρόλο για τον εικαστικό και περφόρμερ Γρηγόρη Σεμιτέκολο. Ο Πιανίστας ήταν ίσως ο τρόπος να εκφράσει ο Χρήστου με τον πιο διακριτό τρόπο τις θεατρικές του αναζητήσεις. Ο Σερβετάλης, δωρικός, εσωτερικός και με ξεσπάσματα που δεν έφτασαν ποτέ στο βεβιασμένο, ερμήνευσε εξαιρετικά την σπαρακτική προσπάθεια του Πιανίστα να επικοινωνήσει με το πιάνο. Αρπάζεται πάνω του, κυλιέται κάτω από αυτό, προσπαθεί να το αγκαλιάσει να γίνει ένα μαζί του. Υπάρχει κάτι το σπαρακτικό, καθώς η πράξη μένει ατελής, η ένωση δεν έρχεται.
Και στη συνέχεια, εξαντλημένος, άδειος, στάθηκε απέναντι στο κοινό σε μια νέα απόπειρα επικοινωνίας, αυτή τη φορά με τους θεατές. Και αυτή έπεσε στο κενό. Ο αρχέγονος φόβος της ανικανότητας για επικοινωνία αποδόθηκε μοναδικά από τον Γιάννη Χρήστου και οι συντελεστές της παράστασης με σκηνοθέτη τον Αλέξανδρο Ευκλείδη μετέφεραν απολύτως το πνεύμα αυτό.
Το παρατεταμένο χειροκρότημα που ακολούθησε το τέλος του έργου, του πρώτου που ακούστηκε μέσα στην υπέροχη αίθουσα, ανυψώθηκε μέχρι την οροφή, ήταν ο ιδανικός φόρος τιμής που επιτέλους έπρεπε να δοθεί στον Γιάννη Χρήστου. Και το νεύμα για μια νέα εποχή.
H Kυρία με τη Στρυχνίνη
Είδε σε ένα όνειρο ο Χρήστου ότι διάβασε μια αγγελία, όπου μια κυρία προσέφερε στρυχνίνη και ασυνήθιστες εμπειρίες. Το όνειρο του συνάντησε τα κείμενα και τη φιλοσοφία του Καρλ Γιουνγκ και δημιούργησε αυτό το έργο που αποτυπώνει ξεκάθαρα πώς οι μυστικιστικές αναζητήσεις του Χρήστου διαπέρασαν και καθόρισαν τη μουσική του.
Ο Γιάννης Χρήστου είχε μελετήσει το έργο του γιατρού και ψυχολόγου Καρλ Γιουνγκ, επηρεασμένος από τον αδελφό του Ευάγγελο που υπήρξε κορυφαίος ψυχαναλυτής. Οταν ο Ευάγγελος σκοτώθηκε σε τροχαίο δυστύχημα, ο Χρήστου ταράχτηκε βαθιά και στράφηκε με επιμονή στην μελέτη του μυστικισμού, αρχαίων κειμένων για το θάνατο και βέβαια κειμένων ψυχολογίας. Ταγμένος σχεδόν στον νεκρό αδελφό του.
Ετσι στην «Κυρία με τη Στρυχνίνη» το όνειρο του Γιάννη Χρήστου για την ανώνυμη αγγελία που το οδηγεί σε ένα «απρόσωπο ξενοδοχείο» για να συναντήσει τη γυναίκα της αγγελίας, συναντά το βιβλίο «Ψυχολογία και Αλχημεία» του Καρλ Γιουνγκ, όπου η Beya αγκαλιάζει τόσο δυνατά τον γιο της Gabricius μέχρι που τον απορροφά στη μήτρα της. Σημειώνουμε ότι η σχέση του συνθέτη με τη μητέρα του ήταν ιδιαιτέρως προβληματική.
Η κυρία με τη στρυχνίνη, μια γοητευτική γυναίκα με βιόλα εμφανίζεται στη σκηνή όπου βρίσκεται πλέον η Αθηναϊκή Συμφωνική Ορχήστρα Νέων (ΑΣΟΝ), μυστηριώδης, ανεπηρέαστη από όσα συμβαίνουν γύρω της από τους εκκωφαντικούς ήχους, τους λαρυγγισμούς, την αφήγηση των τριών ηθοποιών στη σκηνή, τις καταιγίδες και τα ξέφτια που γεμίζουν τον χώρο από τους μουσικούς που ξανά βρίσκονται να έχουν πολλαπλούς ρόλους.
Ο Χρήστου χαρακτήριζε το έργο «μια τελετουργία για το όνειρο», ενώ κάτω από τον τίτλο έγραφε «έργο για σολίστ βιόλας, ορχήστρα, ηθοποιούς και ένα κόκκινο πανί». Αυτό το πανί διπλώνουν με σεβασμό και προσοχή σαν να τυλίγουν σημαία οι ηθοποιοί πριν το ξετυλίξουν ξανά για να καλύψουν τη γυναίκα με τη βιόλα – δηλαδή την κυρία με τη στρυχνίνη. Ο Αλέξανδρος Ευκλείδης, έφερε στη σκηνή και το εύρημα των σέλφις, αφού οι ηθοποιοί καπνίζοντας –όπως αναφερόταν στις οδηγίες του Χρήστου- έβγαλαν φωτογραφίες μπροστά στην κουκουλωμένη γυναίκα.
Και μετά, το παιχνίδι με τις σιωπές. Οι βροντές του ήχου σταματούν. Ακίνητοι οι μουσικοί, ο μαέστρος, τα φώτα χαμηλώνουν. Η αμηχανία του κοινού –τελείωσε ή όχι; Ενα διάστημα απόλυτης σιωπής που παίρνει σώμα όμως και υψώνεται στον χώρο μέσα από την αντίδραση του κοινού. Από τον τρόπο που ο καθένας την προσλαμβάνει και τα συναισθήματα που δημιουργούνται.
Βγαίνοντας από τη νέα Εθνική Λυρική Σκηνή στην Αγορά, με τη γεύση μιας νέας εμπειρίας που μόλις βιώσαμε, νιώθαμε οι περισσότεροι ξεκάθαρα πως η Εναλλακτική Σκηνή κατόρθωσε να ξεπεράσει τον υψηλό πήχη απαιτήσεων που ούτως ή άλλως της είχαμε θέσει. Με την ιλιγγιώδη δύναμη του Γιάννη Χρήστου εκτινάχθηκε. Και όσο ο κόσμος μέσα στη νύχτα πλήθαινε στο Πάρκο, περιτριγύριζε το κτίριο της Λυρικής και της Βιβλιοθήκης, ένιωθες πως ναι, μπορείς να ανεβάσεις κάθε πήχη ως πολίτης απέναντι στους θεσμούς. Και επιβεβαίωνες αυτό που έλεγε μια μέρα πριν ο πρόεδρος του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, Ανδρέας Δρακόπουλος «Greece can still deliver!».
