Πολλοί λένει ότι η Ελλάδα «χάνει» τα καλύτερα μυαλά. Οι μεγάλοι εγκέφαλοι εκρέουν στο εξωτερικό και κάνουν θαύματα. Κι όμως, μεγάλα μυαλά υπάρχουν και στην Ελλάδα. Κάνουν θαύματα και εδώ. Πού και πού παίρνουν κάποιο βραβείο που τυγχάνει αναγνωρισιμότητας και (μόνο) τότε τους καμαρώνει όλη η χώρα.
Αλλά η πραγματικότητα, όπως μας θύμισε μία ομάδα πέντε κινητοποιημένων νέων, είναι ότι, πλέον, οι περισσότεροι από αυτούς είναι με το ένα πόδι στο αεροπλάνο. Οι μηχανικοί που εργάζονται σε λάθος θέση κάνουν υπομονή, οι νέοι επιχειρηματίες παίρνουν συνεχώς ρίσκα, οι ασκούμενοι ενθαρρύνονται από τους ίδιους προϊστάμενούς τους να το πάρουν απόφαση και να φύγουν, οι ερευνητές περιμένουν την επόμενη απόφαση για το ΕΣΠΑ και μέχρι τότε χώνουν το χέρι βαθιά στην τσέπη. Σύμφωνα με στοιχεία του 2014, περίπου 350.000 Ελληνες ζουν μόνιμα σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα.
Οσοι φέυγουν, όμως, δηλώνουν ότι θα επιστρέψουν. Οι περισσότεροι σε 5 με 15 χρόνια, «όταν επικρατήσει ένα κλίμα ασφάλειας», όταν «πατήσει στα πόδια της η Ελλάδα», όταν «έρθει επιτέλους η ανάπτυξη» όταν «σταθεροποιηθεί το πολιτικό κλίμα». Οι πέντε νέοι που μας παρουσίασαν την πρωτοβουλία τους το βράδυ της Τετάρτης, στο The Hub Events στα Πετράλωνα, θέλουν να επιστρέψουν οι εγκέφαλοι νωρίτερα. Τώρα. Θέλουν να αξιοποιήσει η Ελλάδα το ανθρώπινο κεφάλαιο για να «πατήσει στα πόδια της». Θέλουν να δημιουργήσουν οι ίδιοι το δέλεαρ που χρειάζονται οι Ελληνες του εξωτερικού για να γυρίσουν. Να αντιστρέψουν το κλίμα του brain drain. Να φτιάξουν μία διαδικτυακή πλατφόρμα, έναν ενιαίο φορέα έκφρασης των ανθρώπων που ζουν στο εξωτερικό, το BrainGain.
«Είναι μία πολύ φρέσκια πρωτοβουλία η οποία δεν πρέπει να πέσει σε μία παγίδα», προειδοποίησε ο συντονιστής της συζήτησης και διευθυντής της Καθημερινής, Αλέξης Παπαχελάς. Να μην υποκύψει σε φωνές που θα τη χαρακτηρίσουν μία «γιάπικη βουλή των εφήβων που λέει πώς θα’ θελε να είναι η χώρα». Να μην πτοηθεί από την ανοησία ότι «η Ελλάδα δεν θα αλλάξει ποτέ».
Η μετατροπή της νοοτροπίας του αρνητισμού είναι ένας στόχος της πλατφόρμας που γεννήθηκε από οκτώ συνολικά επιστήμονες και επαγγελματίες, ως ιδέα, τον Δεκέμβριο του 2015. Πρώτα απ’ όλα, όπως τόνισε ένα από τα ιδρυτικά μέλη, ο Αντώνης Κουρουτάκης, «πρέπει να υπάρει ενημέρωση του θέματος με στοιχεία». Πόσοι βρίσκονται έξω, γιατί έφυγαν, γιατί δεν γυρνάνε πίσω, ποιο κίνητρο θα τους έκανε να γυρίσουν πίσω. Πήραν τις απαντήσεις τους σε μία έρευνα όπου συμμετείχαν 3.000 νέοι, Eλληνες του εξωτερικού. Επικράτησαν οι λέξεις «ασφάλεια», «αξιοκρατία», «σεβασμός». Το εντυπωσιακό, όπως σημείωσε ο Ορέστης Ορμάν, που ζει και εργάζεται στις Βρυξέλλες, είναι ότι «οι περισσότεροι θα επέστρεφαν με έναν καλό μισθό, που θα εξασφαλίζει τις ανάγκες τους, ακόμα κι αν ήταν κατώτερος, υποδιπλάσιος, από αυτόν που παίρνουν έξω».
Πάνω – πάνω στη λίστα των προτεραιοτήτων τους είναι η ευκαιρία επαγγελματικής αποκατάστασης σε θέση που να αντιστοιχεί στα προσόντα τους. «Αν δεν μπορείς να βρεις την κατάλληλη ευκαιρία, πρέπει να την δημιουργήσεις ο ίδιος», τόνισε μία από τους καλεσμένους της εκδήλωσης. «Πρέπει να προσαρμόσεις το όνειρό σου στα δεδομένα της Ελλάδας και να φτιάξεις με βάση αυτά ένα ρεαλιστικό επαγγελματικό πλάνο». Η Ζωή Κούρνια, ως ερευνήτρια, μία από αυτές που πρόσφατα καμάρωσε η Ελλάδα καθώς βραβεύτηκε για την επίδρασή της στις έρευνες με υπερυπολογιστές, με το ευρωπαϊκό βραβείο «PRACE Ada Lovelace», επέλεξε να εργαστεί σε έναν κλάδο -ανάπτυξη αντικαρκινικού φαρμάκου με υπερυπολογιστές- ο οποίος θα απαιτούσε τη χρήση υπολογιστή και όχι τις δομές που απουσιάζουν από την Ελλάδα. Τέτοιες προσωπικές ιστορίες θέλουν να προβληθούν οι ιδρυτές του BrainGain. Μπορεί να μην δώσουν συγκεκριμένες απαντήσεις στο πλάνο που θα ήθελε να υλοποιήσει ο καθένας, αλλά θα δώσουν το κίνητρο που απουσιάζει από πολλούς νέους.
Οπως τόνισε ο άλλος καλεσμένος της συνάντησης, καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας, Γιώργος Παγουλάτος, η μετανάστευση του 2016 είναι ποιοτικά διαφορετική από τις προηγούμενες περιόδους εκροής ανθρώπινου κεφαλαίου. «Οι άνθρωποι κουβαλούν μαζί τους δίκτυα επαφών και ανθρώπων, η δυνατότητα επιστροφής στη χώρα τους είναι συνεχής». Και ναι, υπάρχουν θεσμικά εμπόδια, ο κρατικός παρεμβατισμός που αντιμετωπίζεις στο Δημόσιο και όχι μόνο, το τέρας της γραφειοκρατίας, πράγματα που κάνου ακαδημαϊκούς να εγκαταλείπουν ένας – ένας τα τμήματα της ΑΣΟΕΕ, όπου εργάζεται ο κ. Παγουλάτος. Αλλά αν συγκροτηθούν ζωτικά δίκτυα ατόμων με αμοιβαία έμπνευση, «νησίδες αριστείας», όπως τις περιέγραφαν οι ομιλητές της βραδιάς, θα προωθηθούν ιδέες και λύσεις που θα ενθαρρύνουν έναν νέο να αναμετρηθεί με τις προκλήσεις της ελληνικής καθημερινότητας.
Γι’ αυτό και το επόμενο βήμα της πρωτοβουλίας είναι να συγκεντρωθούν αυτές οι προτάσεις από τα άτομα του εξωτερικού. Οπως σημείωσε ο Νίκος Θεοδωράκης, λέκτορας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, οι συμμετέχοντες της έρευνας θα κληθούν να προτείνουν βέλτιστες πρακτικές που θα αναβάθμιζαν την ποιοτική ζωή των κατοίκων της Ελλάδας. Θα τις αναζητήσουν στις χώρες όπου ζουν και στα περιβάλλοντα όπου εργάζονται. Ο στόχος είναι να συγκεντρωθούν αυτές οι προτάσεις και να τεθούν μέσω της πλατφόρμας του BrainGain προς ψηφοφορία στο Διαδίκτυο. Υστερα θα προωθηθούν στους αρμόδιους φορείς και την κυβέρνηση. Και από εκεί;
«Η Ελλάδα δεν θα αλλάξει ποτέ», τόνισε αποφασισμένος ένας από το κοινό. Να η φωνή που δεν βλέπει φως στο τούνελ. «Δυστυχώς είμαστε εμείς που πρέπει να βγούμε μπροστά και να αρχίσουμε να αλλάζουμε τις δομές», απάντησε η κυρία Κούρνια. Κάποιοι από το κοινό εμπνεύστηκαν απευθείας. Απόφοιτος του αγγλικού πανεπιστημίου LSE που ζει κι εργάζεται στην Ελλάδα πρότεινε στους διοργανωτές του BrainGain να αναζητήσουν επαφές στα υπάρχοντα δίκτυα αποφοίτων ξένων πανεπιστημίων.
Ενας εργαζόμενος στον κλάδο της ναυτιλίας είπε ότι ο τομέας του, «πρωτοπόρος στον κόσμο», μπορεί να αποτελέσει ένα καλό παράδειγμα για τη βελτίωση συνθηκών σε άλλους επαγγελματικούς κλάδους. Κάποιος άλλος υποσημείωσε ότι ούτε στο εξωτερικό είναι εύκολα τα πράγματα, η αρχή σε μία άλλη χώρα δεν διαφέρει πολύ από την Ελλάδα, μπορεί να είναι και χειρότερη από κάποια άποψη. Ο ίδιος το πήγε κι ένα βήμα παραπέρα, λέγοντας ότι «μπορούμε να αναζητήσουμε μία δεύτερη διάσταση στην πρωτοβουλία του BrainGain, να βρούμε έναν τρόπο να προσελκύσουμε εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό διαφορετικών εθνικοτήτων, από όλο τον κόσμο». Ο δημόσιος διάλογος για την ανατροπή του brain drain έχει ανοίξει.
Υ.Γ. Η πρωτοβουλία ελήφθη από οκτώ επιστήμονες και επαγγελματίες, οι περισσότεροι από τους οποίους ζουν μόνιμα στο εξωτερικό: Φωκίων Σίνης (Ντουμπάι), Πόπη Καλαϊτζή (Βερολίνο), Μιχάλης Μουτσέλος (Βερολίνο), Δημήτρης Σκάλτσας (Νέα Υόρκη), Κωνσταντίνος Κυρανάκης (Βρυξέλλες/Αθήνα), Αντώνης Κουρουτάκης (Θεσσαλονίκη), Νίκος Θεοδωράκης (Λονδίνο), Ορέστης Ορμάν (Βρυξέλλες).