Η ώρα για τη μικρή ένοχη απόλαυση της Eurovision έφτασε και φέτος. Το υψηλό γούστο και οι εκλεκτές μουσικές προτιμήσεις είναι για τις άλλες ημέρες του χρόνου. Για μια μέρα το μενού γράφει εύπεπτη ποπ για τις μάζες.
Και γιατί όχι; Η μουσική και οι σκηνικές παρουσίες, αυτό που πάνε να πουλήσουν πολλές χώρες για μια καλύτερη εντύπωση και για τα πολυπόθητα δωδεκάρια, ανάβουν για τα καλά τις συζητήσεις. Οι αναλύσεις στα σπίτια μας και στις μεσημεριανές εκπομπές για τις ίντριγκες του θεσμού δεν έχουν τέλος.
Ανάμεσα στο κουτσομπολιό για τι σημαίνει η επίθεση φιλίας της μιας χώρας στην άλλη και τα φαβορί των προγνωστικών, μπαίνουν τα μεγάλα ερωτήματα. Ποιος θα στηρίξει ποιον; Αραγε θα παιχτεί μεταμεσονύχτιο θρίλερ για τον νικητή ή πάλι θα ψηφίζονται οι συνήθεις ύποπτοι μεταξύ τους; Οι άλλοι πώς και τα πήγαν τόσο καλά, λες να πλήρωσαν; Γιατί δεν ψήφισαν την Ελλάδα για τον τελικό, μήπως μας τιμωρούν για την κρίση; Θα δώσουμε στην Κύπρο το δωδεκάρι μας ή να σπάσουμε τη παράδοση και μην το δώσουμε;
Δεν είναι αυτονόητο το πώς, ποιον και γιατί ψηφίζει κάθε χώρα, ειδικά από τότε που υπάρχει η ψήφος του κοινού. Εδώ μάλιστα απάντηση που θα δώσει ακόμα και ο όψιμος φαν του θεσμού και ο συνωμοσιολόγος τηλεπανελίστας, ότι δηλαδή υπάρχουν πολλές κρυφές και φανερές συμμαχίες, έχει ένα αναπάντεχο βάθος.
Ηταν αρκετά πιο πιθανό να ψηφίσει η Ελλάδα την Ιταλία και το αντίστροφο παρά η Ελλάδα τη Νορβηγία – το γιατί το βλέπεις πρώτα πρώτα στον χάρτη
Η επιστήμη το παραδέχεται, λοιπόν, και αυτή ότι, ναι, υπάρχουν μπλοκ χωρών με την τάση να ψηφίζονται μεταξύ τους. Δηλαδή, θα πείτε, υπάρχουν κλίκες; Αν μιλάμε για παρέες χωρών που συμπαθούν ή μία την άλλη και καμιά φορά κοιτούν με μισό μάτι άλλες παρέες χωρών, ναι!
Οσο και αν φαίνεται μακρινό σήμερα που η ιδέα της ενωμένης Ευρώπης δεν είναι πια ό,τι πιο δημοφιλές, η Eurovision ήταν ένας τρόπος για να καλλιεργηθεί η συνείδηση αυτής της ενότητας. Αρχίζοντας από τα χαμηλά και μέσα από ένα καλλιτεχνικό διαγωνισμό μια δεκαετία μετά τον πόλεμο, η λογική ήταν ότι η ιδέα της ενότητας κάποτε θα επεκτεινόταν και στα πιο μεγάλα.
Καλή η θεωρία, βέβαια, αλλά στην πράξη οι ψήφοι άλλα έδειχναν όταν πια άρχισε να επεκτείνεται ο θεσμός. Ως τότε -περίπου το 1970- διαγωνίζονταν οι χώρες της δυτικής Ευρώπης και από τις ανατολικές μόνο η Γιουγκοσλαβία, ενώ κάπου εκεί άρχισαν να εμφανίζονται το Ισραήλ, η Ελλάδα από το 1974, και η Τουρκία.
Τότε φάνηκαν τα πρώτα μπλοκ, όπως τα αναπαρέστησαν αργότερα οι στατιστικές έρευνες. Ηταν οι βόρειοι (κυρίως Γερμανία, Σουηδία, Νορβηγία, Δανία και Βέλγιο), οι δυτικοί (Αγγλία, Ιρλανδία, Γαλλία και Ολλανδία) και οι μεσογειακοί (Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία, Γιουγκοσλαβία, Τουρκία), και κάποιες χώρες σαν την Αυστρία που ήταν λίγο-πολύ στα όρια.
Οι χώρες (και για την ακρίβεια μόνο οι μουσικές επιτροπές τους) ψήφιζαν κυρίως τους δυτικούς ή, διαφορετικά, πιο πολύ μέσα στο μπλοκ τους. Από τότε φαίνονται οι πρώτες αλληλοϋποστηρίξεις, όπως με τη Βρετανία και τη Γαλλία που έδειχναν μια τάση να ψηφίζουν η μία την άλλη. Προς το 1990 εμφανίστηκε η συμμαχία Δανίας και Σουηδίας και κάπου εκεί άρχισε να χτίζεται η λιγότερο αναπάντεχη συμμαχία του θεσμού, αυτή της Ελλάδας με την Κύπρο.
Η αλλαγή σκηνικού ήρθε όταν άρχισε η μεγάλη επέκταση της Eurovision προς τα ανατολικά. Το τέλος της μουσικής ηγεμονίας της δυτικής Ευρώπης ήρθε αναπόφευκτο. Αφού κατέρρευσαν τα κομμουνιστικά καθεστώτα το 1989 και αφού οι χώρες κατάφεραν να σταθούν κάπως στα πόδια τους μετά τα πρώτα χρόνια χάους, τα νέα μέλη του θεσμού επιδίωκαν να μοιάσουν όλο και περισσότερα με τη Δύση.
Την ώρα που οι δυτικοί έβλεπαν πια την Eurovision σαν πανηγυράκι και Euro-trash, οι ανατολικές χώρες την είδαν στα σοβαρά σαν πλατφόρμα από όπου θα δείξουν μια νέα μοντέρνα εικόνα με γαρνιτούρα από την παράδοση, με την μουσική σε δεύτερη μοίρα (το πώς φαίνεται στο ακόλουθο βίντεο). Και πώς θα το δείξεις αυτό αν δεν σε στηρίξουν οι φίλοι;
Ακόμα αργότερα το παιχνίδι άνοιξε και άλλο και οι συμμαχίες πολλαπλασιάστηκαν.
Τα Βαλκάνια άρχισαν να εμφανίζονται δυναμικότερα στο παιχνίδι από το 2000. Οι χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας ξεπέρασαν τη διάλυση και τους μεταξύ τους πολέμους και άρχισαν να αλληλοψηφίζονται. Το άτυπο μπλοκ σύντομα έγινε βαλκανικό μπλοκ με την Βουλγαρία, τη Ρουμανία και την Αλβανία, και πιο χαλαρά την Ελλάδα, την Κύπρο και την Τουρκία. Αλλο ένα μπλοκ, το βαλτικό, άρχισε να εμφανίζεται στις χώρες της περιοχής (Σουηδία, Φινλανδία, Εσθονία) ενώ και η Ρωσία με τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν) σχημάτισε ένα άλλο.
Εντάξει, αλλά γιατί γίνονται όλα αυτά;
Η γεωγραφία, η κοινή κουλτούρα και η συγκυρία επηρεάζουν την ψήφο και υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για αυτά -όχι όπως τα βλέπουμε από το σπίτι, αλλά μετά από στατιστική ανάλυση. Αυτό φαίνεται κυρίως από το 1998, οπότε η ψήφος έρχεται και από το κοινό, αν υποθέσουμε ότι οι επιτροπές σε κάθε χώρα κρίνουν με καλλιτεχνικά κριτήρια.
Ζευγάρια φίλων υπάρχουν πολλά και παλιά, όπως το Ολλανδία-Βελγίο, το Νορβηγία-Σουηδία, το Σλοβενία-Κροατία, το Βοσνία-Σλοβενία, το Γερμανία-Πολωνία και το Φινλανδία-Εσθονία. Σε όλα οι χώρες είναι η μία κοντά στην άλλη γεωγραφικά, πολιτιστικά και σε κάποιες περιπτώσεις και γλωσσικά. Ζευγάρια αδιαφορίας επίσης υπάρχουν, ανάμεσα σε γείτονες όπως το Ουγγαρία-Κροατία ή ανάμεσα σε μακρινές σε πολλά χώρες, σαν το Ελλάδα-Νορβηγία.
Η ιστορία και η πολιτική βρίσκουν και αυτές το δρόμο τους, όπως σε ζευγάρια αμοιβαίας εχθρότητας το Αζερμπαϊτζάν-Αρμενία και το Τουρκία-Αρμενία. Λέγεται ακόμα, αλλά είναι δύσκολο να αποδειχτεί, ότι οι -κυριολεκτικά- μηδέν βαθμοί της Βρετανίας το 2003 ήταν μια τιμωρία για την στάση της στον πόλεμο στο Ιράκ και αντίστοιχα η νίκη της Τουρκίας μια επιβράβευση για το ότι αρνήθηκε την ενεργή συμμετοχή στον πόλεμο. Και πιο πρόσφατα, ένας ερευνητής έχει βρει μάλιστα ενδείξεις πόλωσης το 2010-2011 όταν η κρίση στην ευρωζώνη ήταν στη χειρότερη φάση της.
Φέτος τα πράγματα μπορεί να είναι πιο δύσκολα, όχι μόνο γιατί οι κανονισμοί ψηφοφορίας άλλαξαν δραματικά.
Μεσολάβησαν πολλά στην Ευρώπη σε πολιτικό επίπεδο από τον περασμένο Μάιο: το ελληνικό δράμα πριν το Grexit, οι προσφυγικές ροές που φούσκωσαν απότομα και οι χώρες που άρχισαν να κλείνουν τα σύνορα η μία στην άλλη, το ουκρανικό που δεν έχει λυθεί εντελώς και η Βρετανία που σκέφτεται σοβαρά την αποχώρηση από την ΕΕ. Ολα γίνονται για να σχηματίσουμε ακόμα περισσότερα σενάρια συμμαχιών τελικά.
* Αν θέλετε να διαβάσετε περισσότερα σε ένα περισσότερο επιστημονικό πλαίσιο, μπορείτε να αναζητήσετε ενδεικτικά τα εξής άρθρα: «Impartiality, Friendship-networks and Voting Behavior: Evidence from Voting Patterns in the Eurovision Song Contest», το «How Does Europe Make Its Mind Up? Connections, Cliques, and Compatibility Between Countries in the Eurovision Song Contest» και το «Unite Unite Europe: The Political and Cultural Structures of Europe as Reflected in the Eurovision Song Contest».