Ανεβαίνοντας τα σκαλιά, μετά την παράσταση στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού που σκηνοθέτησε η Μαρία Πανουργιά, είχα θυμηθεί ότι ο διωκόμενος στη Ρωσία Μπουλγκάκοφ δεν είναι σε κανένα του βιβλίο μονοδιάστατος. Είναι πολιτικός, μεταφυσικός, ρεαλιστής και σουρεαλιστής ταυτόχρονα, με έναν τρόπο που κάνει ένα βιβλίο-μύθο που γράφτηκε ανάμεσα στη δεκαετία του ’30 και του ’40, να είναι σαν να γράφτηκε χθες.
Ξεφυλλίζοντας το πρόγραμμα, στάθηκα στο σημείωμα που έγραψε η σκηνοθέτης: «Αποκοιμήθηκες καθώς διάβαζες το μυθιστόρημα “Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα” κι αυτό είναι το όνειρο που είδες: διασκέδασες με τον Διάβολο και την παρέα του, ήρθες πρόσωπο με πρόσωπο με τον εαυτό σου, με τη θνητότητά σου, το πάθος σου και τις αμαρτίες σου. Βρέθηκες σ’ ένα πικνίκ, συντροφιά με τον Γιέσουα Χα-Νοτσρί και τον Πόντιο Πιλάτο. Ο Ιησούς τραγούδησε μια άρια για σένα…».
Δεν προλαβαίνω, τα φώτα σβήνουν, μια ντισκόμπαλα αρχίζει να γυρίζει και βρίσκομαι μάλλον σε κάτι σαν ρώσικη ντίσκο της δεκαετίας των 80’s. Υπάρχουν άλλωστε και θαμώνες που αρχίζουν και σταματούν ένα ωραίο μουρμουρητό, αφήνοντας να εξελίσσονται αποσπασματικά οι τρεις βασικές ιστορίες που διατρέχουν το βιβλίο: η ερωτική ιστορία του Μαιτρ, που είναι ο συγγραφέας, με τη Μαργαρίτα, η ιστορία του Πόντιου Πιλάτου με τον Χριστό και η ιστορία του Διαβόλου με τη συντροφιά του.
Ο Διάβολος, όπως και στο βιβλίο είναι ξένος και πολύγλωσσος. (Ο καθένας μπορεί να έχει τον δικό του Θεό, αλλά φαίνεται ότι ο Διάβολος είναι… διεθνής και κοσμοπολίτης τύπος!). Μιλάει ελληνικά, γερμανικά, αγγλικά, γαλλικά και λίγα λατινικά! Υπάρχουν φυσικά υπότιτλοι, για να καταλάβουμε εξαρχής ότι ένα από τα βασικά του θέματα είναι η θνητότητα.
«Ούτε ο πλούτος ούτε η φήμη δεν σε σώζουν από τον θάνατο. Μόνο αναγνωρίζοντας τον θάνατό σου, συνειδητοποιώντας ότι κάθε αναπνοή σου θα μπορούσε να είναι η τελευταία, μπορείς να ξεπεράσεις τον φόβο σου και να είσαι ελεύθερος. Κάποιοι από εσάς θα το συνειδητοποιήσουν. Οι περισσότεροι, όχι. Ay, que lastima! Κρίμα…».
Η χαρακτηριστική φωνή του Blaine L. Reininger (ιδρυτικού μέλους των θρυλικών Tuxedomoon) και η επιβλητική παρουσία του στη σκηνή, δίνουν έναν Διάβολο που θυμίίζει ντέτεκτιβ σε φιλμ νουάρ. Αφοσιωμένος στον Θεό, έχει αναλάβει να κάνει τη βρόμικη δουλειά στη διεφθαρμένη Ρωσία, στην κάθε κοινωνία που είναι πάντα ανάμεσα στην έλξη για την αμαρτία και στον φόβο για την τιμωρία. Η μουσική της παράστασης -και ζωντανά επί σκηνής- εννοείται ότι φέρει την υπογραφή του μουσικού Reininger, o οποίος εκτός από συνθέτης και τραγουδστής με περιοδείες στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο, συμμετέχει συχνά και σε θεατρικές performance.
Στον ρόλο του Μαιτρ, αλλά και του Πόντιου Πιλάτου, ο Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης πετυχαίνει πάντα υψηλές θερμοκρασίες ερμηνείας, έχοντας το χάρισμα του τάιμινγκ στις αντιδράσεις σαν να συμβαίνει κάτι για πρώτη φορά στη σκηνή, και την αίσθηση του ρυθμού της παράστασης σαν παρτιτούρα.
Η ερωτευμένη Μαργαρίτα, που κυκλοφορεί σαν χαμένη, κάνοντας χορευτικές φιγούρες και έτοιμη να πουλήσει τα πάντα στον Διάβολο για να ξαναβρεί τον Μαιτρ, θα μπορούσε να είναι σαν την Ηρώ Μπέζου. Αυτό το λεπτεπίλεπτο κορίτσι που όταν ανεβαίνει στη σκηνή, μεταμορφώνεται και είναι έτοιμη για όλα.
Οι υπηρέτες του Διαβόλου, σε πολλαπλούς ρόλους, κερδίζουν μάλλον τη μερίδα του λέοντος στο γέλιο, αφού η παράσταση καταφέρνει να μεταφέρει το χιούμορ του Μπουλγκάκοφ στη σκηνή. Ο Γιάννης Κλίνης σαν Ιησούς με τον Πόντιο Πιλάτο είναι αφοπλιστικός και σαν Γάτος του Διαβόλου απολαυστικός. Η Θεανώ Μεταξά παίζει σε πολλά διπλά ταμπλό. Υπηρετεί τον Διάβολο ως Αζαλέλος και Αζαλέλα και… ανταγωνίζεται τον Γάτο γιατί παίρνει τις καλύτερες αποστολές. Αλλά είναι και ένας φέρελπις μεγάλος ποιητής που χαρίζει αβίαστα γέλιο με την απαγγελία στίχων.
Τα σκηνικά της Πουλχερίας Τζιόβα σε μεταφέρουν από τη ρώσικη ντίσκο, στα πίσω παράθυρα-κάδρα (στο στρατηγείο του Πιλάτου, στο υπόγειο σπίτι του Μαιτρ) και στην υπέροχη σκηνή του πικνίκ με τον Διάβολο. Η Ιωάννα Τσάμη έχει ντύσει με χιούμορ αγγέλους και διαβόλους και με εξαιρετική μαεστρία ένα… χταπόδι – ναι, υπάρχει κι αυτό στο βιβλίο, σ΄ έναν εφιάλτη του Μαιτρ!
Τη δραματουργική επεξεργασία έκαναν από κοινού ο Τάσος Κουκουτάς, η Μαρία Πανουργιά και η Θεοδώρα Καπράλου. Αν και φαίνεται περίεργο, οι περισσότεροι διάλογοι είναι αυτούσιοι από το βιβλίο του Μπουλγκάκοφ (το ξανακοίταξα), ενώ έχουν προστεθεί κείμενα που προέκυψαν από αυτοσχεδιασμούς των ηθοποιών, όπως και κείμενα των Νιζίνσκι, Ντιράς και Σαλαπασίδη -όπως μου είπαν- γιατί η αλήθεια είναι ότι έχουν αφομοιωθεί και δεν είναι διακριτά. Αξίζει μια αναφορά στην εθελοντική συνεισφορά των ηθοποιών στον ρόλο των θαμώνων (Κύνθια Βουκουβαλίδου, Σοφία Ιωάννου, Δομινίκη Μητροπούλου και Γιάννη Παπαδόπουλο) που βρίσκονται σε όλη την παράσταση επί σκηνής, και καταφέρνουν να δημιουργούν έναν ιδιαίτερο θόρυβο ομιλίας, σαν τραγούδι, συμμετέχοντας στο κλίμα της ντίσκο.
Βγαίνοντας από το Rex στην Πανεπιστημίου, στον ανοιξιάτικο βραδινό καύσωνα, συνεχίζω το σημείωμα σκηνοθεσίας της Μαρίας Πανουργιά, που άφησα στη μέση: «(…) Είχες μια σοβαρή συνομιλία μ’ έναν γάτο κι ένα μονόφθαλμο δαίμονα (δεν ήξερες αν ήταν άνδρας ή γυναίκα). Ενα χταπόδι ξεγλίστρησε από τη γυάλα του και σε αγκάλιασε σφιχτά. Το πλήθος μιλούσε τραγουδώντας, η τηλεόραση ήταν πάντα ανοιχτή. Ενα κορίτσι με αφτιά ελαφιού ψιθύριζε ένα ρώσικο τραγούδι. Ολοι αυτοί σου έμαθαν πώς να χορεύεις, πώς ν’ αγαπάς και πώς να σκοτώνεις. Ταξίδεψες προς άγνωστη κατεύθυνση. Οπως όλοι μας».
Ευτυχώς, σκέφτηκα, αυτό το διάβασα μετά την παράσταση, που είναι πραγματικά σαν να αποκοιμήθηκες διαβάζοντας τον «Μαιτρ και τη Μαργαρίτα» και διάφορα πράγματα να μπλέχτηκαν στο όνειρό σου. Συνήθως, όταν διαβάζεις τι φανταζόταν ένας σκηνοθέτης, απογοητεύεσαι. Το ίδιο, και περισσότερο, μπορεί να φοβάται ότι θα πάθει και ο ίδιος ο σκηνοθέτης, αφού είναι εκείνος που έχει να δηιμουργήσει ένα ολόκληρο σύμπαν που φαντάστηκε και να το βάλει να κινηθεί και να υπάρξει.
Αν η παράσταση έπρεπε να περιγραφεί με μια λέξη, για μένα θα ήταν η «ονειρική» ατμόσφαιρα, στην οποία γλιστράς σιγά-σιγά. Ωρες αργότερα, διαπιστώνεις ότι έχουν εντυπωθεί στο μυαλό σου εικόνες, αφού η παράσταση έχει έντονο εικαστικό στίγμα. Η Μαρία Πανουργιά πέτυχε ένα δύσκολο στοίχημα, στη δεύτερη μόλις σκηνοθεσία της, συνδυάζοντας την ιδιαίτερη ματιά της ως ζωγράφος της Καλών Τεχνών και την πολύχρονη εμπειρία της, ως ηθοποιός.
«Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα… ένα πικνίκ με τον Διάβολο», θα παίζεται για λίγες ακόμη παραστάσεις.
Πέμπτη 21/4 – Κυριακή 24/4, Ωρα έναρξης: 21:30
Rex, Πειραματική Σκηνή Εθνικού Θεάτρου, τηλ. 210 3301881 – 210 3305074