Οταν ένας άνθρωπος χάνει τις αισθήσεις του, το πρώτο πράγμα που κάνουν οι γύρω του είναι να του ρίχνουν μερικά μικρά χαστούκια. Αυτό που έγινε στο Παρίσι την 13 ημέρα του Νοεμβρίου ήταν κανονική σφαλιάρα. Κι αυτό που έγινε πριν λίγες ώρες στις Βρυξέλλες ήταν γροθιά ολόκληρη. Ολόκληρη γροθιά στο δόξα πατρί της Ευρώπης, μέσα στην «έδρα» της, εκεί που έχουν βάση σχεδόν όλοι οι θεσμοί της.
Η εκδήλωση του Harvard Business School Club of Greece και του δικτύου Αλληλεγγύη-Solidarity Now έγινε την ώρα που στις Βρυξέλλες στους δρόμους κυκλοφορούσαν μόνο αστυνομικοί και άνδρες του στρατού. Και, μοιραία, το θέμα «Μετανάστευση: Απειλή ή οικονομική ευκαιρία για την Ευρώπη» πήρε μία άλλη διάσταση, συνδέθηκε εν μέρει με το φαινόμενο της τρομοκρατίας και έμπηξε τα χέρια του εκεί που είναι το απόστημα στο κορμί της Ευρώπης. Στο πόσο εύκολα ενσωματώνονται πρόσφυγες και μετανάστες στις κοινωνίες μας, στο τι πρέπει και στο τι μπορούμε να κάνουμε. Και τα όσα ακούστηκαν στο Μέγαρο Μουσικής, το απόγευμα της Τρίτης, μπορεί να είναι σημαντικά, δεν είναι, όμως, εύκολα να τα υλοποιήσει η ίδια η Ευρώπη, όπως έχει αποδειχθεί.
Το παραδέχτηκε αυτό ο Πέτερ Σόοφ, ο γερμανός πρεσβευτής στην Αθήνα. «Ημασταν υπεραισιόδοξοι όταν πιστεύαμε πριν από μερικά χρόνια πως θα πετύχουμε πολιτική ολοκλήρωση στην Ευρωπαϊκή Ενωση, είχαμε αυταπάτες όταν λέγαμε ότι θα χτίσουμε μία ομόσπονδη Ευρώπη». Ο Σόοφ δεν είναι τυχαίος διπλωμάτης, είναι η επίσημη έκφραση της Γερμανίας στην Ελλάδα. Και, προφανώς, τα όσα λέει δημόσια έχουν ξεχωριστή βαρύτητα. Αποδέχτηκε τα λάθη της χώρας του και της ΕΕ, τόνισε πως απέτυχε η μεταναστευτική πολιτική που χάραξαν οι Βρυξέλλες -μέσω του Δουβλίνο ΙΙ- όλα τα προηγούμενα χρόνια και άφησε να εννοηθεί πως οι λόγοι που ωθούν κάποιον σε εξτρεμιστική δράση ενδεχομένως να έχουν τις ρίζες του στη μη ολοκληρωμένη ένταξή του στην κοινωνία που ζει. Ενας πρόσφυγας από τη Μέση Ανατολή ή ένας μετανάστης από την Αφρική εάν δεν νιώσει μέλος της Ευρώπης δεν πρόκειται ποτέ να την αγαπήσει και να τη φροντίσει. «Η μετανάστευση ήρθε και θα μείνει». Αυτό ήταν το κεντρικό μήνυμά του. Κι έτσι είναι. Πρέπει να δούμε πώς θα λύσουμε το ζήτημα, πώς θα το αντιμετωπίσουμε, όχι αντιμετωπίζοντάς το ως ένα εχθρικό πρόσωπο, ούτε «ως ευκαιρία να λύσουμε τα δημογραφικά προβλήματα της γερασμένης Ευρώπης». Αλλά ως ένα πολύπλοκο θέμα σε έναν παγκοσμιοποιημένο σύγχρονο κόσμο.
Αν περιμένετε, πάντως, μαγικές λύσεις, ξεχάστε τες. Αυτές δεν υπάρχουν. Το μόνο που υπάρχει είναι η πεπατημένη δεκαετιών τώρα, αιώνων ολόκληρων. Ολα περνούν από την οικονομία. «Η πλειονότητα προσφύγων και μεταναστών είναι νέοι άντρες. Θέλουν και μπορούν να δουλέψουν, άρα εάν είμαστε έξυπνοι και τους δώσουμε δουλειά θα έχουμε μία win-win κατάσταση. Αυτοί θα ενσωματωθούν πιο εύκολα και ο γηγενής πληθυσμός δεν θα δει τα κονδύλια της κοινωνικής μέριμνας να εξατμίζονται», τόνισε ο Μπίμαλ Γκος, Επίτιμος Καθηγητής στη Σχολή Δημόσιας Διοίκησης του Columbia.
Μπορούν να γίνουν όλα τα παραπάνω. Αγνωστο. Μάλλον δύσκολα, αν πάρουμε ως δεδομένο τα όσα έχουν γίνει ως τώρα. Αλλά είναι απαραίτητο να γίνουν. Απαραίτητο όχι μόνο γιατί είναι η ανθρώπινη πλευρά του νομίσματος, αλλά γιατί είναι η μόνη λύση που ξέρει η Ευρώπη. Η μόνη λύση που περνά μέσα από τις αρχές του Διαφωτισμού και της Αναγέννησης και που έχει τις ρίζες της στον Αριστοτέλη. Τον Αριστοτέλη τον οποίο μνημόνευσε η Σέιλα Μπενχαμπίμπ, η οποία μίλησε πρώτη στην εκδήλωση στο Μέγαρο. Η Καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης και Φιλοσοφίας του Γιέιλ το είπε ξεκάθαρα: «Οι αιτούντες άσυλο του χθες θα είναι οι μόνιμοι κάτοικοι της χώρας που θα τους το δώσει αύριο και οι επιφανείς πολίτες του μέλλοντος». Ετσι προχωρά η ανθρωπότητα, έτσι συνεχίζεται η ίδια η Ιστορία. Εξάλλου, τι είναι η Μεσόγειος; Η κουλτούρα του να συναντά ο ένας τον άλλον. Πάντα έτσι ήταν τα μέρη μας.
Το Προσφυγικό δεν είναι απλό ζήτημα. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις και θέσφατα. Οι εξελίξεις είναι τόσο δυναμικές που μπορεί να έχουμε νέα κράτη, νέα κράτη μέσα στα υπάρχοντα κράτη (πχ. ένα τμήμα του Λιβάνου που θα ελέγχεται αποκλειστικά από τη Χεζμπολάχ, όπως τόνισε η Μπενχαμπίμπ), μπορεί να έχουμε μία νέα Αραβική Ανοιξη. Και αυτό είναι απολύτως λογικό. Εδώ και σχεδόν 100 χρόνια, ποτέ ξανά ο χάρτης στη Μέση Ανατολή δεν ήταν τόσο ρευστός, ποτέ δεν άλλαζε τόσο γρήγορα και τόσο έντονα.
Φεύγω από το Μέγαρο με τη σκέψη πως όλα όσα ειπώθηκαν μπορεί να μην έχουν καμία αξία. Στα χέρια μας υπάρχει εδώ και λίγα 24ωρα μία συμφωνία μεταξύ της ΕΕ και τη Τουρκίας. Μία συμφωνία που -θεωρητικά- μπορεί να λύσει το πρόβλημα. Αλλά μιας και τα θαλάσσια σύνορα δεν μπορούν να ελεγχθούν σε όλη τους την έκταση, μιας και η Τουρκία εξακολουθεί να ορίζει διαφορετικά τον όρο «πρόσφυγας» απ’ ότι η Ελλάδα και η Ευρώπη, μιας και υπάρχουν ακόμη άλυτα θέματα από την εποχή της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τα οποία επανέρχονται στην επιφάνεια, δεν είμαι καθόλου σίγουρος πως θα όλα θα κυλήσουν κατ’ ευχήν. Ο εχθρός δεν είναι προ των πυλών, όπως είναι ο τίτλος της ομώνυμης ταινίας. Είναι εντός, είναι μέσα μας, είμαστε εμείς. Και η αδράνειά μας.