Οι αποστάσεις των θαλάσσιων περασμάτων του Αιγαίου είναι οι μικρότερες σε σχέση με τους υπόλοιπους θανατηφόρους «διαδρόμους» προσφυγικών ροών στον πλανήτη – υποδεκαπλάσιες από αυτές στην Νοτιοανατολική Ασία και περίπου 15 φορές πιο σύντομες απ’ ό,τι στην Κεντρική Μεσόγειο και την Λαμπεντούσα.
Ωστόσο στο Αιγαίο καταγράφεται ένα τραγικό παγκόσμιο ρεκόρ: οι περισσότερες απώλειες προσφύγων και μεταναστών -και ανάμεσά τους δεκάδων παιδιών- ανά χιλιόμετρο περάσματος από τα τουρκικά παράλια προς τα ελληνικά νησιά.
Η πλέον πρόσφατη με τους 43 νεκρούς ήταν την Παρασκευή.
Τα χιλιόμετρα της απελπισίας
Θα περίμενε κανείς, όπως ακριβώς και οι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που ακολούθησαν αυτόν το δρόμο, ότι από την στιγμή που οι αποστάσεις «για να περάσεις απέναντι στην Ευρώπη είναι μόλις μερικά χιλιόμετρα», οι πιθανότητες να χαθούν ζωές θα μειώνονταν στο ελάχιστο. Για παράδειγμα στην Μυτιλήνη, όπου σύμφωνα με τα στοιχεία της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχουν περάσει εντός του 2015 περισσότεροι από 488.000 Σύριοι, Αφγανοί, Ιρακινοί και Πακιστανοί στην πλειονότητά τους (πάνω από τους μισούς πρόσφυγες και μετανάστες που χρησιμοποίησαν τη θαλάσσια οδό για να περάσουν στην Ελλάδα), η μέση απόσταση των περασμάτων από τα τουρκικά παράλια δεν ξεπερνά τα 20 χιλιόμετρα. Στην Χίο, που έχει δεχθεί περίπου 116.000 τον προηγούμενο χρόνο, οι αποστάσεις ανέρχονται στα 12 χλμ., στα ίδια περίπου επίπεδα κυμαίνονται και στην Κω των 58.000 αφίξεων, ενώ στην Σάμο με τις 72.000 αφίξεις τα δρομολόγια είναι ακόμα πιο σύντομα – από 2 έως 10 χλμ. ανάλογα με το σημείο εκκίνησης. Υπάρχουν βέβαια και κάποια περάσματα που είναι μεγαλύτερα, όπως αυτό για τη Λέρο, στην οποία έφτασαν 30.000 αφού διένυσαν τουλάχιστον 30 χλμ. από τα τουρκικά παράλια – όμως ακόμα και αυτά επ’ ουδενί δεν μπορούν να συγκριθούν με τις τεράστιες αποστάσεις άλλων θανατηφόρων «διαδρόμων» του πλανήτη, όπως αυτός της Κεντρικής Μεσογείου προς την Ιταλία ή της Νοτιοανατολικής Ασίας από το Μπαγκλαντές και την Μιανμάρ στην Ινδονησία.
«Ο διακινητής είχε πει στον πατέρα ότι στην βάρκα θα ήταν περίπου 30 άτομα. Όταν έφτασε στο σημείο η οικογένεια διαπίστωσαν ότι ήταν 60 και ο πατέρας αρνήθηκε να ανέβουν. Τότε ο διακινητής έβγαλε μαχαίρι και τον απείλησε…
Σε τόσο μικρές αποστάσεις, τις οποίες διένυσαν πάνω από 836.000 πρόσφυγες και μετανάστες έχουν χαθεί τουλάχιστον 785 ζωές σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΙΟΜ), όπως αυτά απεικονίζονται στο πρότζεκτ «Missing Migrants» (missingmigrants.iom.int).
Στο τραγικό ρεκόρ του Αιγαίου καταγράφονται οι περισσότεροι θάνατοι ανά χιλιόμετρο περάσματος. Αν δηλαδή λάβει κανείς υπόψη του ότι η μέση απόσταση που διανύουν οι μετανάστες και οι πρόσφυγες δεν ξεπερνά τα 15-20 χιλιόμετρα, αυτό σημαίνει ότι μέσα σε έναν χρόνο 45 ζωές χάνονταν ανά διανυθέν χιλιόμετρο των περασμάτων του Αιγαίου, με το 30% περίπου να είναι παιδιά.
Αυτός ο αριθμός ανθρώπινων απωλειών ανά χιλιόμετρο περάσματος δεν συναντάται σε κανέναν άλλον θανατηφόρο θαλάσσιο «διάδρομο» του πλανήτη. Στην περίπτωση του περάσματος της Κεντρικής Μεσογείου και της Λαμπεντούσα έχουν χάσει τη ζωή τους 2.900 άνθρωποι από τις αρχές του έτους ενώ οι αποστάσεις που διανύονται ξεκινούν από τα 150 χιλιόμετρα όταν το σκάφος ξεκινά από την Τυνησία και φτάνουν έως τα 300 χιλιόμετρα όταν το σημείο εκκίνησης βρίσκεται στην Λιβύη. Ιδιες ή και μεγαλύτερες αποστάσεις εντοπίζονται στους μεταναστευτικούς διαδρόμους από την Τυνησία στην Σικελία και από την Λιβύη στην Μάλτα. Κατά μέσο όρο εκτιμάται ότι περίπου 13 πρόσφυγες και μετανάστες έχουν χάσει τη ζωή τους ανά διανυθέν χιλιόμετρο περάσματος το 2015 στην Κεντρική Μεσόγειο. Στην περίπτωση του συγκεκριμένου θαλάσσιου διαδρόμου προσφυγικών ροών η αναλογία παιδιών προς ενήλικες είναι πολύ χαμηλότερη από αυτή του Αιγαίου, με τους ανηλίκους να φτάνουν το 10% του συνόλου. Ο διάδρομος της Κεντρικής Μεσογείου εκτιμάται ότι έχει χρησιμοποιηθεί από τουλάχιστον 150.000 πρόσφυγες και μετανάστες μέσα στο 2015.
Το θαλάσσιο ταξίδι
Ακόμα μεγαλύτερες αποστάσεις διανύονται από τα κύματα προσφύγων στα περάσματα της Νοτιοανατολικής Ασίας στην Θάλασσα Ανταμάν από το Μπαγκλαντές και την Μιανμάρ προς την Ινδονησία και την Μαλαισία – σε αυτές τις περιπτώσεις το θαλάσσιο ταξίδι ξεπερνά τα 1000-1500 χιλιόμετρα. Μικρότερες είναι οι αποστάσεις από την Ινδονησία προς το νησί των Χριστουγέννων της Αυστραλίας, όπου πρέπει να διανυθούν περί τα 350 χιλιόμετρα. Στην περιοχή των περασμάτων της Νοτιοανατολικής Ασίας από τις αρχές έως και τον Ιούνιο 2015 έχασαν της ζωή τους 570 πρόσφυγες και μετανάστες, με την αναλογία να είναι κάτω του ενός νεκρού ανά διανυθέν χιλιόμετρο περάσματος. Σε αυτό τον «διάδρομο» οι προσφυγικές ροές είναι αρκετά μικρότερες απ’ ό,τι στην Κεντρική Μεσόγειο και το Αιγαίο – περίπου 31.000 εκτιμάται ότι έχουν διανύσει δρομολόγια στη Θάλασσας Ανταμάν και πέριξ της Ινδονησίας το πρώτο εξάμηνο του έτους. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης οι νεκροί στον «διάδρομο» της Νοτιοανατολικής Ασίας έφτασαν στις 18 Δεκεμβρίου τους 736, χωρίς όμως να προσδιορίζεται ο συνολικός όγκος της προσφυγικής ροής.
Η τραγική πρωτιά του Αιγαίου
Τι είναι όμως αυτό που κάνει τα νερά του Αιγαίου να κατέχουν την τραγική παγκόσμια πρωτιά των 45 νεκρών ανά χιλιόμετρο περάσματος, ενώ οι θαλάσσιες αποστάσεις που διανύονται είναι οι μικρότερες από τα υπόλοιπα θανατηφόρα περάσματα;
«Φαίνεται ότι το πέρασμα στην Μυτιλήνη είναι ευκολότερο απ’ ό,τι στην Λαμπεντούσα καθώς οι αποστάσεις είναι πολύ μικρότερες. Ομως, τα μέσα που χρησιμοποιούνται είναι πολύ χειρότερα – δεν ξεκινά κανείς από την Λιβύη για Λαμπεντούσα με φουσκωτό. Στην περίπτωση του Αιγαίου, τα χείριστης ποιότητας πλωτά μέσα σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι διακινητές τα υπερφορτώνουν είναι δύο από τους πλέον βασικούς λόγους γιατί θρηνούμε τόσα θύματα», εξηγεί η Καίτη Κεχαγιόγλου, υπεύθυνη του τομέα επικοινωνίας και ενημέρωσης του ελληνικού γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.
Οι τακτικές των διακινητών δεν περιορίζονται όμως μόνο σε αυτά. Πρόσφατα, ένας από τους πρόσφυγες που πέρασε από τα τουρκικά παράλια σε ελληνικό νησί με τη σύζυγο και τα τέσσερα παιδιά του μίλησε για την εμπειρία του στο ελληνικό γραφείο του ΟΗΕ. «Μας είπε ότι υπάρχει ένα καθεστώς τρομοκρατίας από τους διακινητές. Ο πρόσφυγας και η οικογένειά του έφτασαν στο Τσεσμέ στιβαγμένοι μαζί με άλλους σε ένα βαν χωρίς παράθυρα και μετά συνέχισαν με τα πόδια για την παραλία – περπατούσαν επί μιάμιση ώρα στα δάση για να φτάσουν στο σημείο απ’ όπου θα περνούσαν απέναντι στην Ελλάδα. Ο διακινητής είχε πει στον πατέρα ότι στην βάρκα θα ήταν περίπου 30 άτομα. Οταν έφτασε στο σημείο η οικογένεια, διαπίστωσαν ότι ήταν 60 και ο πατέρας αρνήθηκε να ανέβουν. Τότε ο διακινητής έβγαλε μαχαίρι και τον απείλησε. Το ίδιο κάνουν καιι με τους οδηγούς των πλωτών μέσων – συνήθως βρίσκουν κάποιους νέους και υπό την απειλή της ζωής τους τους αναγκάζουν να οδηγούν έτσι ώστε να διαφύγουν τη σύλληψη», λέει η κυρία Κεχαγιόγλου και συμπληρώνει ότι πολλές φορές τους λένε να σκίσουν το φουσκωτό με το που δουν σκάφος του λιμενικού για να θεωρηθούν ναυαγοί και να τους διασώσουν.
Ακατάλληλα σωσίβια στα παιδιά
Σε αυτή την περίπτωση οι μεγάλοι χαμένοι είναι τα παιδιά: πηγές από οργανώσεις που έρχονται σε επαφή με πρόσφυγες και μετανάστες αναφέρουν ότι πολλές φορές έχουν εντοπιστεί ανήλικοι οι οποίοι φορούν σωσίβια ενηλίκων. Με το που πέφτουν στο νερό, επειδή το σωσίβιο δεν εφαρμόζει επάνω τους, δεν τα συγκρατεί και τα παιδιά γλιστράνε από κάτω και πνίγονται. «Τελευταία έχει ακουστεί για τους διακινητές μέχρι και ότι κάνουν εκπτώσεις λόγω κακοκαιρίας – αντί για 1.000 ευρώ χρέωναν 400», αναφέρουν πηγές.
Η προτίμηση των τράφικερς για τα υδάτινα περάσματα, που έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια εκατοντάδων ζωών, δεν είναι κάτι νέο. Από τα στοιχεία του πρότζεκτ ερευνητικής δημοσιογραφίας «The Migrants Files» (www.themigrantsfiles.com), το οποίο έχει αποσπάσει ένα διεθνές και ένα ευρωπαϊκό βραβείο, προκύπτει ότι από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας το πλέον συχνό αίτιο θανάτου προσφύγων και μεταναστών που προσπαθούσαν να περάσουν στην Ελλάδα ήταν ο πνιγμός. Η ανάλυση των στοιχείων που συγκέντρωσαν οι δημοσιογράφοι -από την χώρα μας στην έρευνα συμμετείχε η δημοσιογράφος Κατερίνα Σταυρούλα- δείχνει ότι τα τελευταία 10 χρόνια, από το 2005 έως και το 2014, είχαμε περίπου 660 νεκρούς και αγνοούμενους μετανάστες. Δηλαδή αρκετά λιγότερους απ’ όσους το 2015 , όπως προκύπτει από τα στοιχεία. Τα πλέον πολύνεκρα ναυάγια, σύμφωνα με την έρευνα The Migrants Files έλαβαν χώρα το 2003 κοντά στα τουρκικά παράλια και τη Ρόδο, με 51 νεκρούς και αγνοούμενους. Αλλοι 50 πρόσφυγες και μετανάστες εξαναγκάστηκαν από τους διακινητές να εγκαταλείψουν το σκάφος το οποίο επέβαιναν το 2006 έτσι ώστε να επιχειρήσουν οι δράστες να ξεφύγουν από την ελληνική ακτοφυλακή.