Η «βαλκανική καταιγίδα» των τελευταίων εβδομάδων και μηνών έχει πολλές πτυχές και αιτίες και πιθανώς ακόμη περισσότερες παρενέργειες. Είναι προφανές λάθος να αντιμετωπίζεται στην Αθήνα με την ελαφρότητα και τη ρηχότητα που επιδεικνύουν σχεδόν όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης, δίχως μεταξύ άλλων να κατανοούν κάτι στοιχειώδες —αν μιλάμε δηλαδή για την απόπειρα μικροπολιτικής εκμετάλλευσης: Ότι πολύ απλά, κάθε είδους κρίση με τέτοια χαρακτηριστικά, λειτουργεί, αφενός, συσπειρωτικά για την κυβέρνηση και, αφετέρου, οδηγεί στο ερώτημα «ποιος έχει κάτι καλύτερο να προτείνει;». Και αυτό έχει προφανή και σχεδόν αβίαστη απάντηση…
Το ζήτημα όμως τίθεται πολύ διαφορετικά, αν θέλει κάποιος να δει την ευρύτερη πραγματικότητα και να παρατηρήσει τα πράγματα ψυχρά και με την απαιτούμενη σοβαρότητα.
Οι εξελίξεις στα Βαλκάνια είναι λάθος να αντιμετωπίζονται κοντόφθαλμα και μέσα από ένα πρίσμα εθνικών ή κομματικών παρωπίδων.
Αυτά που συμβαίνουν στη Βόρειο Μακεδονία ήταν σχεδόν προδιαγεγραμμένες εξελίξεις, η πολιτική αστάθεια στη Βουλγαρία πιθανώς να οδηγήσει σε άλλου είδους ντόμινο και ενδεχομένως σε σταδιακή απομάκρυνση της χώρας από την ΕΕ, ενώ η στάση του Eντι Ράμα δεν αφορά μόνο το Φρέντη Μπελέρη και τα οικόπεδα της Χειμάρρας, έχει να κάνει με τον γνωστό μεγαλοϊδεατισμό των Τιράνων, που απλώνεται σε όλα τα δυτικά Βαλκάνια — και την Ελλάδα. Oλα αυτά συμβαίνουν και εξελίσσονται ταυτόχρονα και είναι εν μέρει αλληλένδετα.
Oσο εδώ τσακωνόμαστε για το μεγαλείο της Συμφωνίας των Πρεσπών, αναδεικνύεται ένα αντικειμενικό στοιχείο. Επρόκειτο για μία πρόχειρη συμφωνία, υπό την πίεση της Δύσης, που όμως δεν ελάμβανε υπόψη την ευρύτερη περιοχή.
Είναι πλέον αργά; Eχουν πάρει οι εξελίξεις μία άλλη τροπή σε αυτό το σύνθετο γεωπολιτικό περιβάλλον; Βρισκόμαστε μπροστά σε ανατροπές, που σε συνδυασμό με τη ρωσική επιρροή σε Σκόπια, Σόφια, Βελιγράδι, Βουδαπέστη κ.α., μπορεί να διαμορφώσουν νέες (αν-)ισορροπίες;
Δεν υπάρχει κατηγορηματική απάντηση.
Το μόνο βέβαιο είναι μία διαπίστωση: Η επί σειρά ετών απουσία μίας ρεαλιστικής και σφαιρικής, βαλκανικής πολιτικής στην Ελλάδα.
Από το 2003-2004 κι έπειτα, με έναν εντυπωσιακά αδικαιολόγητο τρόπο, οι ελληνικές κυβερνήσεις φάνηκε να γυρνούν την πλάτη στα Βαλκάνια και να επαναπαύονται σε μία επίπλαστη ευρωπαϊκή υπεροψία. Οι σχέσεις με την περιοχή έγιναν αποσπασματικές, το όποιο όραμα ξεθώριασε και ακόμη και οι ελληνικές επιχειρήσεις, με ελάχιστες εξαιρέσεις, εγκατέλειψαν ή υποβάθμισαν τις δραστηριότητές τους στις γειτονικές χώρες.
Η επεκτατική πολιτική των τραπεζών αναστράφηκε, ενώ σε όλα επικάθισαν τα μνημόνια και οι βαλκανικές θυγατρικές τους ξεπουλήθηκαν, αφού ήταν τα «ασημικά» που κάλυψαν πολλές τρύπες.
Οι πρωτοβουλίες που έπαιρνε η Ελλάδα για την περιοχή, με αιχμή την ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων στην Eνωση πάγωσαν και τα τελευταία χρόνια μοιάζει απλώς να βγαίνουν από το χρονοντούλαπο κάποιες ιδέες και προτάσεις, κάθε φορά που έλληνας πρωθυπουργός ή κυβερνητικά κλιμάκια επισκέπτονται κάποια βαλκανική πρωτεύουσα.
Οι πρωτοβουλίες έχουν δώσει τη θέση τους σε απειλές για βέτο στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις και αυτό σπανίως έχει κάποιο αποτέλεσμα.
Τι σημαίνουν όλα αυτά;
Κατ’ αρχάς ότι πρέπει να αντιληφθούμε ότι όλα όσα συμβαίνουν σήμερα είναι αποτέλεσμα πολυετών περιπλοκών και αβλεψιών, με πολλαπλές ευθύνες και όχι μόνο ελληνικές.
Και εν συνεχεία —κατά κύριο λόγο— ότι στην Ελλάδα απαιτείται επειγόντως η διαμόρφωση μίας ρεαλιστικής, πολύπλευρης και ενεργητικής πολιτικής στα Βαλκάνια, απαλλαγμένης από μικροκομματικές ανοησίες και αποσπασματικές παρεμβάσεις.
Ποτέ δεν είναι αργά, αλλά και οι ευκαιρίες κάποια στιγμή εξαντλούνται.