Η Εκθεση του Μάριο Ντράγκι για το μέλλον της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας αποτυπώνει με σαφή τρόπο τις προκλήσεις με τις οποίες είμαστε αντιμέτωποι. Το βασικό μήνυμα είναι ένα: χρειάζονται τολμηρές αποφάσεις και συλλογική δράση από την ΕΕ και τις εθνικές κυβερνήσεις για να αντιστραφεί η πορεία που οδηγεί την Ευρώπη να χάνει διαρκώς έδαφος στον παγκόσμιο χάρτη.
Το διεθνές σύστημα όπως το ξέραμε μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, αποτελεί παρελθόν. Τα θεμέλια της μεταψυχροπολεμικής ευμάρειας έχουν τεθεί σε αμφισβήτηση. Η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να στηρίζεται στις ΗΠΑ για την ασφάλειά της, στην Κίνα για εισαγωγές φθηνών αγαθών και στη Ρωσία για φθηνή ενέργεια.
Το δε χάσμα μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ όλο και διευρύνεται, με το πραγματικό εισόδημα να έχει αυξηθεί σε διπλάσιους ρυθμούς στις ΗΠΑ σε σχέση με την ΕΕ από το 2000 ως σήμερα. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση της παραγωγικότητας στις ΗΠΑ, που συνδέεται με την καινοτομία και την ανάπτυξη της υψηλής τεχνολογίας.
Η Ευρώπη, αντίθετα, έχασε το τρένο της προηγούμενης τεχνολογικής επανάστασης. Είναι πρωτοπόρος σε νομοθετικές ρυθμίσεις, αλλά υστερεί στην καινοτομία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ στις ΗΠΑ σε ομοσπονδιακό επίπεδο από το 2019-2024 πέρασαν από το Κογκρέσο 3.500 νομοθετήματα και εκδόθηκαν 2.000 νομοθετικές πράξεις, ο αριθμός για την ΕΕ την ίδια περίοδο ήταν 13.000, γεγονός που προσθέτει μεγάλο διοικητικό και γραφειοκρατικό βάρος.
Και αυτό ενώ στον κατάλογο με τις 50 μεγαλύτερες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας στον παγκόσμιο χάρτη, μόνο τέσσερις είναι ευρωπαϊκές. Η συντριπτική πλειονότητα είναι αμερικανικές ή κινεζικές. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις επενδύουν σημαντικά λιγότερα ποσά στην έρευνα, ενώ οι ιδέες των ευρωπαίων επιχειρηματιών εξαγοράζονται γρήγορα, πολύ πριν αναπτυχθούν και οι εταιρείες αποτελέσουν σοβαρούς ανταγωνιστές για τις αντίστοιχες αμερικανικές.
Επίσης ο κατακερματισμός της αγοράς δημιουργεί εμπόδια στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να αναπτυχθούν και να προσελκύσουν κεφάλαια. Στην ΕΕ ο τομέας του Venture Capital είναι λιγότερο αναπτυγμένος. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ποσοστό των παγκόσμιων κεφαλαίων αυτού του είδους που επενδύθηκαν στην Ευρώπη είναι 5% τη στιγμή που οι αμερικανικές επιχειρήσεις προσέλκυσαν το 52% και οι κινεζικές το 40%. Μεταξύ 2008-2021 το 30% των επιχειρήσεων με αξία άνω του 1 δισ. μετέφεραν τις έδρες τους εκτός Ε.Ε. με τη συντριπτική πλειονότητα να προτιμά τις ΗΠΑ.
Ταυτόχρονα, το ενεργειακό κόστος στην ΕΕ είναι ιδιαίτερα αυξημένο, κάτι που έθεσε με σαφήνεια και ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στην προ ημερών επιστολή του στην Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις επιβαρύνονται με τιμές ενέργειας 2-3 φορές υψηλότερες σε σύγκριση με τους ανταγωνιστές τους στις ΗΠΑ, γεγονός που τις κάνει λιγότερο ανταγωνιστικές.
Στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης, επίσης οι ΗΠΑ βρίσκονται στην πρωτοπορία, αφού το 70% περίπου των αρχικών μοντέλων από το 2017 έχουν παραχθεί στις ΗΠΑ. Ωστόσο η Ευρώπη μπορεί να έχει ηγετικό ρόλο σε συγκεκριμένους τομείς όπως στην αυτόνομη ρομποτική, όπου το παγκόσμιο μερίδιο της είναι 22% και σε υπηρεσίες που σχετίζονται με ΑΙ και το μερίδιό της είναι 17%. Επίσης έχει σημαντικό μερίδιο στον τομέα του φαρμάκου, της βιοτεχνολογίας και στις τεχνολογίες που σχετίζονται με την καθαρή ενέργεια, τομέα στον οποίο μπορεί να κάνει ακόμη περισσότερα βήματα εκμεταλλευόμενη και το Green Deal.
Για να εκμεταλλευτεί τα πλεονεκτήματά της και να αντιστραφεί η σημερινή τάση, χρειάζονται τολμηρές αποφάσεις, οι οποίες προτείνονται από τον Ντράγκι αλλά αποτελούν και αντικείμενο της συζήτησης που έχει ανοίξει στην ΕΕ με αφορμή και τη νέα θητεία και τις προτεραιότητες της Κομισιόν.
Η ΕΕ έχει οικοδομήσει μια ενιαία αγορά 440 εκατομμυρίων καταναλωτών, αλλά σε πολλά σημεία της παραμένει κατακερματισμένη, γεγονός που δεν επιτρέπει να αναπτυχθούν μεγάλες εταιρείες οι οποίες θα πρωταγωνιστήσουν παγκοσμίως, ούτε δίνεται η δυνατότητα στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που αποτελούν το 99% των 23 εκατομμυρίων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, να μεγαλώσουν. Αρα πρέπει να γίνουν πολλά για τη διαμόρφωση της ενιαίας αγοράς, η οποία θα λειτουργήσει και προς όφελος των καταναλωτών.
Και κυρίως χρειάζονται άνευ προηγουμένου επενδύσεις. Ο Ντράγκι εκτιμά ότι για να μπορέσει η Ε.Ε. να καλύψει το κενό και να πρωταγωνιστήσει, χρειάζονται επενδύσεις της τάξης του 5% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ, περίπου 800 δισ., τον χρόνο. Που θα βρεθούν τα χρήματα αυτά; Η πρόταση που γίνεται είναι, μέσω της έκδοσης κοινού χρέους, της κινητοποίησης ιδιωτικών κεφαλαίων και της εμβάθυνσης και ενοποίησης των ευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών, ώστε να υπάρχει πολύ πιο εύκολη πρόσβαση σε χρηματοδότηση.
Ταυτόχρονα πρέπει να μειωθεί η γραφειοκρατία για τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων ιδιαίτερα των μικρομεσαίων ώστε να μπορούν να αναπτυχθούν, η αλλαγή κουλτούρας ώστε η έρευνα να μπορεί να μετατραπεί σε προϊόν, η ενοποίηση της αγοράς σε πολλά επίπεδα ώστε να δημιουργηθούν παγκόσμιοι πρωταγωνιστές, ειδικά στον τομέα του ΑΙ.
Ολα αυτά απαιτούν σχεδιασμό και αποφασιστικότητα. Είναι ο δρόμος που πρέπει να βαδίσει η ΕΕ και τα κράτη-μέλη της από κοινού, με συλλογική προσπάθεια και τις απαιτούμενες πρωτοβουλίες.
Η συγκυρία δεν είναι ευνοϊκή. Ο γαλλογερμανικός άξονας, ο άλλοτε καταλύτης της ευρωπαϊκής ενοποίησης, είναι σε κρίση. Στη Γαλλία και τη Γερμανία, οι κυβερνήσεις είναι ανίσχυρες και αντιμετωπίζουν μεγάλα προβλήματα, ο ευρωσκεπτικισμός ανεβαίνει και δεν φαίνονται οι δυνάμεις εκείνες που θα λειτουργήσουν προωθητικά.
Ωστόσο, οι προκλήσεις είναι εδώ κι είναι υπαρξιακές. Γίνεται όλο και περισσότερο σαφές ότι η ευημερία των ευρωπαίων πολιτών, η διατήρηση του κοινωνικού κράτους, η ενίσχυση της ασφάλειας, περνούν από την ενίσχυση της κοινής πορείας. Οι κατευθυντήριες γραμμές της νέας Κομισιόν κινούνται στη σωστή τροχιά, αλλά δεν αρκούν κι απαιτούνται αποφάσεις των ηγετών της ΕΕ.
Οποιοσδήποτε άλλος δρόμος θα σημάνει την περιθωριοποίηση της Ενωσης και την ένταση των προβλημάτων που απασχολούν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες.
Ο Δημήτρης Τσιόδρας είναι ευρωβουλευτής της ΝΔ