Μία από τις πρόσφατες τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα αφορούσε την εξειδίκευση και την αυστηροποίηση των ποινών που προβλέπονται στο άρθρο 285 με τον τίτλο «παραβίαση μέτρων για την πρόληψη ασθενειών». Μελετώντας όταν δημοσιεύθηκε το σχέδιο του νέου Κώδικα, διέτρεξα επιπόλαια τη συγκεκριμένη διάταξη. Θεώρησα, βλέπετε, ότι για τους σύγχρονους ποινικολόγους, η πρακτική εφαρμογή της διάταξης ήταν μάλλον απίθανη.
Πρόσφατα όμως, η πραγματικότητα όχι μόνο έφτασε αλλά ξεπέρασε τη φαντασία μας. Η πρωτόγνωρη και επώδυνη συγκυρία της πανδημίας επιβάλλει την εφαρμογή διατάξεων που μέχρι πρότινος είχαν περιπέσει σε αχρησία, αλλά και την απειλή της εφαρμογής ποινών, στο πλαίσιο του τιμωρητικού χαρακτήρα του ποινικού δικαίου.
Για την κατανόηση του νομικού προβληματισμού, όπως γίνεται επίκαιρος σήμερα, είναι χρήσιμο να βάλουμε ορισμένα γεγονότα σε χρονολογική τάξη.
Στις 25.02.2020 δημοσιεύεται η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου για τη λήψη κατεπειγόντων μέτρων περιορισμού της διάδοσης του κορονοϊού. Στην ίδια Πράξη ορίζεται ότι η μη συμμόρφωση στα προβλεπόμενα μέτρα επισύρει ποινή φυλάκισης έως δύο έτη, εκτός εάν η πράξη τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη.
Στις 12.03.2020, με εγκύκλιό του, ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου ζητά την παρέμβαση των Εισαγγελέων της χώρας για την άσκηση ποινικής δίωξης κατά το άρθρο 285 του Ποινικού Κώδικα σε περίπτωση παραβίασης των μέτρων.
Στις 22.03.2020 απαγορεύεται η κυκλοφορία των πολιτών, για το χρονικό διάστημα από 23.03.2020 έως 06.04.2020.
Στις 31.03.2020, με νέα εγκύκλιό του ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου επισημαίνει στους εισαγγελείς της χώρας την ανάγκη εφαρμογής της διάταξης του άρ. 285. Ταυτόχρονα, τους τονίζει την ανάγκη άσκησης ποινικής δίωξης για πράξεις των νέων μορφών παραβατικότητας που έφερε ο κορονοϊός, όπως αισχροκέρδεια, τοκογλυφία, εκβίαση, πολλές από τις οποίες παρατηρούνται στη λογική της μαύρης αγοράς που έχει δημιουργηθεί γύρω από πολλά είδη σχετικά με την προφύλαξη και την υγεία.
Στις 04.04.2020 παρατείνεται η απαγόρευση της κυκλοφορίας έως και την 27.04.2020.
Στις 09.04.2020 θεσπίζεται ειδικό διοικητικό πρόστιμο ύψους 300 ευρώ, σε περίπτωση άσκοπης μετακίνησης εκτός της περιφερειακής ενότητας του τόπου κατοικίας.
Φυσικά, δεν απαγορεύθηκε κάθε μετακίνηση. Εξαιρέθηκαν οι μετακινήσεις συγκεκριμένων προσώπων, όπως είναι τα μέλη της κυβέρνησης, όσων υπηρετούν στα σώματα ασφαλείας, όπως βέβαια και του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού, αυστηρά για την άσκηση των καθηκόντων τους. Οι προκλητικές παραβιάσεις, όπου οφείλουν τα όργανα της τάξης αναγνωρίζουν, για παράδειγμα, κάποιον βουλευτή, και να υποκλίνονται μπροστά στο δικαίωμά του να πάει στο εξοχικό του, δείχνουν ξεκάθαρα ότι οι εξαιρέσεις έγιναν για έναν λόγο και μόνο για αυτόν: για την εξυπηρέτηση του κοινού καλού.
Ελεγαν παλιά οι Γάλλοι ότι «noblesse oblige», ότι οι αριστοκρατικοί τίτλοι υποχρεώνουν τους κατόχους τους να δίνουν το καλό παράδειγμα. (Το πόσο το τηρούσαν είναι άλλο ζήτημα.) Σήμερα, που δεν έχουμε αριστοκρατικούς τίτλους, το ίδιο ισχύει για τους φορείς της εξουσίας: η άσκηση του δικαιώματος της εξαίρεσης από τα μέτρα πρέπει να γίνεται με αίσθηση υψηλού καθήκοντος και ευθύνης. Και αυτό γιατί όσοι δεν είναι στις ειδικές κατηγορίες, εμείς οι απλοί πολίτες, έχουμε το δικαίωμα να κυκλοφορούμε μόνο για την εξυπηρέτηση ζωτικών, προσωπικών και επαγγελματικών αναγκών που δεν μπορούν να ικανοποιηθούν με άλλον τρόπο, αναγκών που οφείλουμε να αποδείξουμε εγγράφως.
Αλλά πέρα από την ηθική υποχρέωση, υπάρχει και η νομική. Ας μην το ξεχνάμε, ιδίως εν όψει των πιθανών παραβιάσεων που πολλοί σχεδιάζουν για το Πάσχα. Η παραβίαση των μέτρων συνιστά εγκληματική πράξη στην κυριολεξία και όχι με τη μεταφορική έννοια του όρου.
Για όσους δεν τους αφορούν τα λογοτεχνικά σχήματα, ας κοιτάξουν τις κυρώσεις, που μας θυμίζει κάθε μέρα από την τηλεόραση ο Νίκος Χαρδαλιάς:
α) Διοικητικές: χρηματικό πρόστιμο 150 ευρώ, που γίνεται 300 ευρώ για μετακινήσεις εκτός περιφέρειας.
β) Ποινικές: Η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου ορίζει φυλάκιση έως δύο έτη σε περίπτωση μη συμμόρφωσης στα επιβληθέντα μέτρα. Αλλά, επιπλέον αν από την παραβίαση των μέτρων μπορεί να προκύψει κίνδυνος μετάδοσης της ασθένειας σε άλλους ανθρώπους (έναν ή πολλούς δεν έχει σημασία) επιβάλλεται ποινή φυλάκισης έως πέντε έτη και χρηματική ποινή μέχρι 36.000 ευρώ. Αν τώρα, ο κίνδυνος αυτός πραγματοποιηθεί, και η μετακίνηση όντως σταθεί αποτέλεσμα να μεταδοθεί η ασθένεια σε άνθρωπο, η προβλεπόμενη ποινή είναι κάθειρξη έως δέκα έτη. Και αν η μετάδοση οδηγήσει στον θάνατο του άλλου —ενδεχόμενο δυστυχώς διόλου απίθανο— η κάθειρξη είναι τουλάχιστον δέκα ετών. Μάλιστα, αν από τη μετάδοση προκληθεί ο θάνατος περισσότερων του ενός ανθρώπου, το δικαστήριο μπορεί να επιβάλει ισόβια κάθειρξη. Αξίζει άραγε το ενδεχόμενο τέτοιων ποινών, για ένα ταξιδάκι το Πάσχα;
Το κράτος μας έχει προειδοποιήσει όσο πιο καθαρά μπορεί: η μη συμμόρφωση στους κανόνες που θεσπίστηκαν για να μας κρατήσουν όλους ασφαλείς δεν θα κοστίσει μόνο στο πορτοφόλι μας. Μπορεί να μας στερήσει και την ελευθερία μας —χώρια το κακό που θα έχουμε κάνει στους συνανθρώπους μας.
Προτού λοιπόν επιλέξουμε να μην μείνουμε στο σπίτι το Πάσχα, ας θυμηθούμε —ασχέτως της δικαστικής έκβασης της κάθε υπόθεσης— τις σκέψεις μας ως απλών πολιτών για τον ιδιοκτήτη του εργοστασίου της Ρικομέξ, για τον πλοίαρχο του «Εξπρές Σάμινα» για τον οδηγό του λεωφορείου στα Τέμπη, που προκάλεσε τον θάνατο τόσων νέων ανθρώπων. Τι τους θεωρήσαμε εκείνους;
Αντίστοιχα, η δική μας απερισκεψία είναι δυνατό να επηρεάσει τη ζωή πολλών άλλων.
Η Δήμητρα Ε. Δαή είναι δικηγόρος.