Σε κάθε τροχαίο, πυρκαγιά, καρδιακή ανακοπή ή τραυματισμό χρησιμοποιούμε το τηλέφωνο για να επικοινωνήσουμε με το ΕΚΑΒ, την Πυροσβεστική και την Αστυνομία. Και αυτές οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης πρέπει να επικοινωνήσουν μεταξύ τους για να συντονιστούν, π.χ. σε μια πλημμύρα, σε έναν σεισμό ή ακόμη και σε ένα τροχαίο. Τέλος, το κράτος πρέπει να μπορεί να προειδοποιήσει έγκαιρα τους πολίτες να προστατευθούν από τα επερχόμενα έντονα καιρικά φαινόμενα, από ένα τοξικό νέφος ή από μια πλημμύρα.
Ολα αυτά μαζί αποτελούν τον τομέα των τηλεπικοινωνιών έκτακτης ανάγκης που καλύπτει τις τηλεπικοινωνίες σε περιπτώσεις ατυχημάτων και καταστροφών μεταξύ των πολιτών και των διάφορων υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης. Δυστυχώς, στην Ελλάδα έχουμε μείνει πολύ πίσω σε αυτόν τον τομέα αφού μετατρέψαμε τη μοναδική ευκαιρία που είχαμε στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 να αναβαθμίσουμε τα συστήματά μας. Οταν, αντί να εγκαταστήσουμε ένα ολοκληρωμένο σύστημα Διοίκησης, Ελέγχου, Επικοινωνιών, Συντονισμού και Πληροφόρησης, το περίφημο C4I, στήσαμε ένα σκάνδαλο που τραβιέται ακόμη στα δικαστήρια…
Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει δυσκολία να αναπτύξει μια ενωσιακή πολιτική στον τομέα των τηλεπικοινωνιών έκτακτης ανάγκης. Και αυτό γιατί η υλοποίηση μιας τέτοιας πολιτικής εξαρτάται από αφενός από τον τομέα των τηλεπικοινωνιών (στον οποίο ή Ενωση έχει συντρέχουσα αρμοδιότητα) και αφετέρου (κυρίως) από τον τομέα των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης/πολιτικής προστασίας (όπου η Ενωση μπορεί να ενεργήσει μόνο για την υποστήριξη, τον συντονισμό ή τη συμπλήρωση της δράσης των κρατών-μελών).
Κλήσεις έκτακτης ανάγκης
Το 1991, για να διευκολυνθεί η ελεύθερη διακίνηση των πολιτών στο πλαίσιο της νεοσύστατης Ενιαίας Αγοράς θεσπίστηκε ο αριθμός 112 ως ο ενιαίος ευρωπαϊκός αριθμός κλήσεως έκτακτης ανάγκης. Ο αριθμός επιλέχθηκε γιατί ήταν ο μόνος άμεσα διαθέσιμος στα αναλογικά τηλεφωνικά κέντρα και στα υφιστάμενα τότε 12 κράτη-μέλη. Στη συνέχεια οι πρόνοιες για τον εν λόγω αριθμό εντάχθηκαν στο άρθρο 26 της οδηγίας καθολικής υπηρεσίας (2002/22/ΕΚ), το οποίο έχει πλέον αντικατασταθεί από το άρθρο 109 της οδηγίας (ΕΕ) 2018/1972 για τη θέσπιση του Ευρωπαϊκού Κώδικα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών.
Σήμερα, το 112 λειτουργεί και στα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ, αν και με διαφορές όσον αφορά το επίπεδο της υπηρεσίας που παρέχεται στους τελικούς χρήστες (χρόνος επέμβασης, χρόνος εντοπισμού του καλούντος, γνώση του αριθμού από τους πολίτες, υποστηριζόμενες γλώσσες, κ.λπ.). Για να πετύχουν οικονομίες κλίμακας, μερικές χώρες έχουν αντικαταστήσει τους εθνικούς αριθμούς έκτακτης ανάγκης με το 112, εξασφαλίζοντας παράλληλα και υψηλά επίπεδα ενημέρωσης των πολιτών.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσιεύει περιοδικά εκθέσεις σχετικά με την εφαρμογή του 112 στα κράτη-μέλη, εφαρμόζοντας μια σειρά από βασικούς δείκτες επιδόσεων (βλ. την τελευταία σχετική έκθεση). Σημαντική δουλειά στον τομέα αυτό, ιδίως στους τομείς της ενημέρωσης των πολιτών και του εντοπισμού των κλήσεων από κινητά τηλέφωνα, κάνει και η Ευρωπαϊκή Ενωση του Αριθμού Εκτακτης Ανάγκης (EENA-112).
Στην Ελλάδα το 112 λειτουργεί ουσιαστικά μόνο για τους τουρίστες. Από το 2011 που δημοσιεύτηκε μια προκήρυξη για τον εκσυγχρονισμό του 112 και την ενοποίηση των ξεχωριστών αριθμών έκτακτης ανάγκης, ύστερα από αναβολές και καθυστερήσεις το έργο προβλέπεται να ολοκληρωθεί εντός του 2019 (βλ. και ανάλυση της κατάστασης στην Ελλάδα).
Επικοινωνίες δημόσιας ασφάλειας
Πρόκειται για τις επικοινωνίες μεταξύ των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης και των αρχών, στο πλαίσιο της διαχείρισης ατυχημάτων και καταστροφών. Η Ενωση δεν έχει δικαιοδοσία σε αυτόν τον τομέα παρά μόνο όσον αφορά την πρόβλεψη του αναγκαίου φάσματος που θα εξασφαλίζει τη διαλειτουργικότητα των συστημάτων τα οποία χρησιμοποιούν οι διάφορες δημόσιες υπηρεσίες. Μέχρι σήμερα έχει εξασφαλιστεί η δέσμευση της ζώνης των 380-470 MHz που όμως εξυπηρετεί μόνο παλαιά συστήματα για τη μετάδοση φωνής (TETRA ή Tetrapol), ενώ δεν καλύπτεται η μετάδοση δεδομένων, χαρτών, εικόνας και βίντεο. Αυτό επιτυγχάνεται ήδη με εφαρμογές που λειτουργούν αξιοποιώντας άλλα φυσικά δίκτυα (Διαδίκτυο, κινητή τηλεφωνία, δορυφορικές ζεύξεις)[1]. Στο μέλλον, προβλέπεται βελτίωση της κατάστασης με την κατανομή του φάσματος το οποίο θα προκύψει από το ψηφιακό μέρισμα. Οι σχετικές εργασίες διεξάγονται στο πλαίσιο της Ομάδας Πολιτικής Ραδιοφάσματος.
Στον τομέα αυτό η Ελλάδα έχει καθυστερήσει δραματικά. Οπως φάνηκε από τα δημοσιεύματα του Τύπου σχετικά με την καταστροφή στο Μάτι, οι διάφορες υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης δεν διαθέτουν κοινό σύστημα, ούτε πρωτόκολλα επικοινωνίας σε περιπτώσεις καταστροφών. Πρόσφατα μάλιστα έγινε γνωστό ότι η Αστυνομία επιστρέφει στο παλαιό και ξεπερασμένο αναλογικό σύστημα ενδοεπικοινωνίας που είναι ανασφαλές αφού παρέχει δυνατότητα παρακολούθησης από κακοποιά στοιχεία.
Συστήματα συναγερμού και προειδοποίησης
Σε περιπτώσεις έκτακτων αναγκών και καταστροφών οι αρχές πρέπει να προειδοποιήσουν άμεσα όλους τους πολίτες των απειλούμενων περιοχών (π.χ. από ένα χημικό νέφος, από μια πλημμύρα, από επικείμενα επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα). Οι κλασσικές ηχητικές μέθοδοι συναγερμού (π.χ. σειρήνες, καμπάνες) αποδεικνύονται αναποτελεσματικές σε αστικά περιβάλλοντα λόγω ηχομόνωσης ή για πολίτες που κινούνται με μέσα μεταφοράς. Οι σύγχρονες μέθοδοι συναγερμού και προειδοποίησης στηρίζονται στη χρήση δικτύων τηλεπικοινωνιών (τηλεφωνία, ραδιοφωνία, τηλεόραση).
Το παράρτημα της οδηγίας (ΕΕ) 2018/1972 τη θέσπιση του Ευρωπαϊκού Κώδικα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών προβλέπει ότι το κράτος που χορηγεί άδειες χρήσης δικτύων και υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών μπορεί να καθορίσει και «όρους χρήσης για επικοινωνία των δημόσιων αρχών με το κοινό για προειδοποίηση του κοινού σχετικά με επικείμενες απειλές και για περιορισμό των συνεπειών από μείζονες καταστροφές» καθώς και «προδιαγραφή χρήσης σε περίπτωση μείζονος καταστροφής ή εθνικής έκτακτης ανάγκης ώστε να εξασφαλίζεται η επικοινωνία των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης με τις αρχές.»
Ετσι, καθίσταται δυνατή η αξιοποίηση τεχνικών όπως η εκπομπή μηνυμάτων κυψέλης (cell broadcasting) στα κινητά τηλέφωνα και η (μελλοντική) ενεργοποίηση δεκτών κλασικού ή ψηφιακού ραδιοφώνου και ψηφιακής τηλεόρασης για την προειδοποίηση και ενημέρωση πολιτών και οδηγών. Επιπλέον, η ίδια οδηγία προβλέπει (άρθρο 110) υποχρέωση των κρατών-μελών για τη δημιουργία συστήματος προειδοποίησης του κοινού σε περιπτώσεις καταστροφών μέχρι τις 21 Ιουνίου 2022.
Και σε αυτό τον τομέα οι πρόσφατες καταστροφές στο Μάτι και στη Μάνδρα αποκάλυψαν την ανυπαρξία παρόμοιου συστήματος στην Ελλάδα. Ευτυχώς οι προδιαγραφές του νέου αναμενόμενου συστήματος για το 112 προβλέπει και τη λειτουργία της έγκαιρης προειδοποίησης («αντίστροφο 112»).
Επικοινωνία μεταξύ πολιτών
Στις περιπτώσεις μεγάλων καταστροφών, όταν έχει διακοπεί η λειτουργία των δικτύων σταθερής και κινητής τηλεφωνίας, η μόνη δυνατότητα επικοινωνίας των πολιτών μεταξύ τους (αλλά συχνά και με τις αρχές) είναι μέσω ραδιοερασιτεχνών. Ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται πρέπει να συμμορφώνεται με την οδηγία για τη διαθεσιμότητα ραδιοεξοπλισμού στην αγορά (2014/53/ΕΕ) και με τον αντίστοιχο οδηγό να υπάγεται στις ισχύουσες εξαιρέσεις.
(Με πληροφορίες από ETSI-EMTEL, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, EENA-112, Eur-Lex)
[1] Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης η επικοινωνία των εθνικών αρχών Πολιτικής Προστασίας στο πλαίσιο του Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας της ΕΕ εξασφαλίζεται μέσω το δικτύου CECIS (Common Emergency Communication and Information System).
* Ο Παναγιώτης Ε. Αλεβαντής είναι Φυσικός, τέως στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής