Το Kyburg είναι ένα εντυπωσιακό και καλά διατηρημένο μεσαιωνικό κάστρο στην Ανατολική Ελβετία, που είχα την τύχη να επισκεφτώ χρόνια πριν, όταν, ως φοιτητής, έκανα πρακτική σε μια ελβετική βαριά βιομηχανία. Έχοντας ξαναβρεθεί για κάποιες μέρες στην Ελβετία το καλοκαίρι του 2018 αποφασίσαμε να πάμε στο κάστρο, που, όπως θυμόμουν, βρισκόταν μέσα σε ένα δάσος και υπήρχε ένα πολύ ωραίο μονοπάτι μέσα από αυτό. Όταν όμως φθάσαμε στην αρχή του μονοπατιού, μας περίμενε μια δυσάρεστη έκπληξη: το μονοπάτι ήταν κλειστό επειδή, όπως πληροφορούσε μία πινακίδα, υπήρχε αυξημένος κίνδυνος πυρκαγιάς. Επιπλέον, εκτός από το κλείσιμο των δρόμων μέσα στο δάσος είδαμε και περιπολίες, προφανώς για τον έγκαιρο εντοπισμό πυρκαγιάς. Την επόμενη μέρα είδαμε πως είχαν αποκλείσει την πρόσβαση ακόμα και σε τμήματα των πάρκων γύρω από τη λίμνη της Ζυρίχης.
Αυτά ήταν ορισμένα από τα προληπτικά μέτρα που είχαν ληφθεί επειδή το καλοκαίρι του 2018 είχαν αναπτυχθεί υψηλές θερμοκρασίες στην κεντρική Ευρώπη και ήταν αυξημένος ο κίνδυνος πυρκαγιάς. Πράγματι, στην Ελβετία, το υπουργείο Περιβάλλοντος, σε συνεργασία με τα καντόνια, παρακολουθεί το ζήτημα της αντιμετώπισης των πυρκαγιών, με ολοκληρωμένα σχέδια αντιμετώπισής τους. Μάλιστα, πρότυπο σχεδιασμού αποτελεί το καντόνι του Τιτσίνο, στο οποίο σημειώνονται οι πιο πολλές πυρκαγιές στη χώρα (6.000 τα τελευταία 100 χρόνια, έναντι 40 στο καντόνι της Ζυρίχης). Έτσι, το καντόνι που αποτελείται από δάση σε περισσότερο από το 50% της έκτασής του έχει εκπονήσει ένα σύγχρονο ολοκληρωμένο πρόγραμμα αντιμετώπισης πυρκαγιών, το Waldbrand 2020, που θα άξιζε να μελετήσουν και οι δικοί μας.
Στη χώρα μας, βγήκε απαγορευτικό κυκλοφορίας στα δάση όταν όμως είχαν ήδη αρχίσει οι πρόσφατες πυρκαγιές το καταστροφικό τους έργο. Εκεί που δεν υπήρχε καθυστέρηση αλλά, αντίθετα, βιασύνη, ήταν όταν στα μέσα Ιουνίου η ηγεσία του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη συνεχάρη τον εαυτό της (δυστυχώς γι’ αυτήν) με αμετροεπείς δηλώσεις για την «καταπληκτική δουλειά που έχει γίνει φέτος στην πρόληψη και αντιμετώπιση των πυρκαγιών».
Η τραγική εξέλιξη θυμίζει την ιστορία του Κροίσου, του βασιλιά της Λυδίας, που όταν είπε στον Σόλωνα ότι είναι ο ευτυχέστερος των ανθρώπων, ο Σόλων του απάντησε με το περίφημο «μηδένα προ του τέλους μακάριζε». Και ο μεν Κροίσος συνειδητοποίησε την αλήθεια του ρητού την ώρα που ήταν πάνω στην πυρά (μετά την ήττα του από του Πέρσες του Κύρου) και οι φλόγες ήταν έτοιμες να ανάψουν, ενώ εδώ οι φλόγες που αποδείκνυαν την ισχύ της ρήσης του Σόλωνα, όχι μόνο άναψαν, αλλά έκαψαν τεράστιες εκτάσεις γης, δάση, ζώα και σπίτια.
Ομως, ενώ ο Κροίσος, όταν έλεγε ότι είναι ο ευτυχέστερος των θνητών, βρισκόταν στο απόγειο της δόξας του και δεν είχε κανένα δεδομένο που θα μπορούσε να τον κάνει να αμφιβάλει, οι γεμάτες αυτοπεποίθηση δηλώσεις του Χρυσοχοΐδη δύσκολα θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν, δεδομένων των υπαρκτών δυνατοτήτων, μέσων πυρόσβεσης, και ευελιξίας χειρισμών για την κατάσβεση των πυρκαγιών (έργο που γίνεται πιο δύσκολο όσο αυξάνει ο αριθμός τους). Τα δεδομένα αυτά θα ήταν πιο λογικό να οδηγήσουν σε μια μετριοπαθή στάση του είδους «γνωρίζουμε τις αδυναμίες που έχουν συσσωρευθεί και με τα διαθέσιμα μέσα που έχουμε, προσπαθήσαμε να βελτιώσουμε όσο ήταν δυνατό τις επιχειρησιακές μας δυνατότητες». Άλλωστε, μόλις το 2018 στο Μάτι το κράτος ήταν ανύπαρκτο και όταν πήγε να εμφανιστεί γενίκευσε την καταστροφή (να μία άλλη εκδοχή του ρητού πως το καλύτερο (ως προς την καταστροφή στο Μάτι) είναι εχθρός του καλού (που θα ήταν η επιτυχής αντιμετώπιση των φετινών πυρκαγιών).
Σε πρόσφατη συνέντευξή του στην ΝΖΖ ο πρώην πρόεδρος του FDP (κόμμα των φιλελευθέρων) της Ελβετίας Φραντς Στάινεγκερ είπε, μεταξύ των άλλων, ότι στην πολιτική υπάρχει η επικίνδυνη τάση να μετατίθενται τα δύσκολα προβλήματα στην επόμενη γενιά, πράγμα αντίθετο στην αειφορία. Πράγματι, η αντιμετώπιση όλων των μεγάλων προβλημάτων που αντιμετωπίζει μία κοινωνία απαιτεί μεγάλη προσπάθεια, με πολλές πτυχές και (επιπλέον) χρονικά ξεπερνάει τη διάρκεια μια κυβερνητικής θητείας. Επιπλέον, σε όλη τη διάρκεια αυτής της οργανωμένης και πολυδιάστατης προσπάθειας, δεν σημειώνεται κάποιο εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Πχ. υπάρχουν τόσα έργα για τον Ερρίκο Η’, με τις έξι γυναίκες του (διαδοχικά) παρά τις αποτυχίες του στη διακυβέρνηση της Αγγλίας, ενώ ο Ερρίκος Ζ’, που με τη συνετή πολιτική του ισχυροποίησε το αγγλικό κράτος, δεν αποτελεί ενδιαφέρον πρόσωπο για τη λογοτεχνία και παραμένει σχετικά άγνωστος.
Υποστηρίζω λοιπόν ότι ο τρόπος που χειριζόμαστε ως χώρα το ζήτημα της πυρκαγιάς στα δάση είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα των καταστροφικών συνεπειών αυτής της τάσης, η οποία αντισταθμίζει την οργανωμένη και συνολική αντιμετώπιση του προβλήματος (που απαιτεί προσπάθεια, γνώσεις, διοικητικές ικανότητες και χρόνο) με εμβαλωματικές λύσεις από καλοκαίρι σε καλοκαίρι (επιβεβαιώνοντας την αρχή «ουδέν μονιμότερον του προσωρινού») που συμπληρώνονται με εκ των προτέρων αμετροεπείς δηλώσεις, ως εάν το πρόβλημά μας ήταν ψυχολογικό ώστε να αρκεί η διαβεβαίωση των υπευθύνων ότι όλα θα πάνε καλά.
Το πρόβλημα (που έγινε για άλλη μία φορά φανερό με τις τελευταίες πυρκαγιές) είναι πως η αποφυγή του σχεδιασμού ενός ολοκληρωμένου και αποτελεσματικού συστήματος πρόληψης και αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών στο πλαίσιο της αειφορίας, έχει μεγάλο κόστος, κοινωνικό, οικονομικό, οικολογικό και «ανθρωπιστικό», πολύ μεγαλύτερο από το μεγάλο κόστος του σχεδιασμού και της εφαρμογής ενός τέτοιου συστήματος. Εκτός όμως από την απόφαση για τη διάθεση των αναγκαίων κεφαλαίων, υπάρχουν πολλά άλλα που πρέπει να γίνουν, τόσο στον τομέα της πρόληψης, όσο και της επιχειρησιακής αντιμετώπισης των πυρκαγιών, ξεκινώντας από τα θεσμικά. Διότι είναι το προβληματικό θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα που στο όνομα της προστασίας των δασών απαγορεύει ακόμα και δράσεις πρόληψης και αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών. Επίσης θεσμικό είναι το ζήτημα της επιλογής και οργάνωσης των υπηρεσιών που έχουν ως αποστολή τους την επιτήρηση των δασών και την αντιμετώπιση των πυρκαγιών. Κατόπιν υπάρχει το ζήτημα του επιχειρησιακού σχεδιασμού της κατάσβεσης των πυρκαγιών, καθώς από αυτό εξαρτάται η ταχύτητα στην αντιμετώπισή τους (πχ πώς θα ανεφοδιάζονται τα πυροσβεστικά αεροπλάνα με νερό). Η καλύτερη επιχειρησιακή οργάνωση ισοδυναμεί άλλωστε με αύξηση των διατιθέμενων μέσων.
Όλα αυτά δεν μπορεί να αντιμετωπισθούν με το υπάρχον σύστημα διοίκησης του ελληνικού κράτους με τις κατακερματισμένες αρμοδιότητες και τα διάσπαρτα στεγανά. Έτσι η κλιματική αλλαγή, που, μεταξύ των πολλών άλλων, αυξάνει και την ένταση των πυρκαγιών, ενισχύοντας το καταστροφικό τους έργο, πρέπει να οδηγήσει σε δραστικές μεταβολές στον τρόπο οργάνωσης και διοίκησης του κράτους μέσα σε ένα νέο πολιτικό πλαίσιο που να προωθεί (αντί να εμποδίζει όπως τώρα) τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό και με ορίζοντα μεγαλύτερο της τετραετίας, που διαρκεί μία κυβερνητική θητεία.