Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ένα μεγάλο κομμάτι του αμερικανικού εργατικού δυναμικού απασχολούνταν στην εκτροφή και στο εμπόριο αλόγων. Οταν εμφανίστηκε η αυτοκίνηση, ο κλάδος σαρώθηκε μέσα σε λίγα χρόνια. Και αυτοί που τάιζαν άλογα και ξεγεννούσαν φοράδες, βρέθηκαν να οδηγούν αυτοκίνητα.
Εβδομήντα χρόνια μετά, τα εγγόνια τους ανησυχούσαν μήπως οι υπολογιστές τους πετάξουν άνεργους στον δρόμο. Οι παλαιότεροι θα θυμάστε τη συζήτηση που ήταν έντονη στα τέλη των ’80s και στα ’90s. Διαβάζαμε και ακούγαμε πράγματα που σήμερα βγάζουν γέλιο. Κάτι τέτοιο μου βγήκε συντονίζοντας, στις 18 Μαρτίου, μια συζήτηση για την Τεχνητή Νοημοσύνη στο πλαίσιο του 11ου Συνεδρίου Περιφερειακής Ανάπτυξης που πραγματοποιήθηκε στην Πάτρα και οργανώθηκε από την εφημερίδα «Πελοπόννησος».
Στο τέλος της κουβέντας, είπα στο ακροατήριο ότι το βίντεο από τη συζήτηση θα χαρίσει πολύ γέλιο αν κάποιοι το δουν γύρω στο 2070. Αλλά έτσι δεν συμβαίνει με αυτά τα πράγματα; Και όταν εμφανίστηκαν πρώτη φορά οι μηχανές, πολλοί πίστεψαν ότι είναι κατασκευές του διαβόλου.
Που λέτε, ήταν μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση μπροστά σε ένα νεανικό, φρέσκο ακροατήριο που συμμετείχε ενεργά. Το ακροατήριο προσήλθε κυρίως από το EU Hub, έναν φορέα που υποστηρίζεται από το ΕΛΙΑΜΕΠ και προσελκύει νέους με ενδιαφέρον για τα ευρωπαϊκά πράγματα. Οργανωτές της συζήτησης ήταν το Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα, η Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το ΕΛΙΑΜΕΠ και η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας.
Συμμετείχαν ο ευρωβουλευτής Στέλιος Κυμπουρόπουλος, ο επιχειρηματίας Βασίλης Βέλκος και ο Μάρτιν Ούλμπριχ, στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στον τομέα των πολιτικών για την Τεχνητή Νοημοσύνη.
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης αναρωτήθηκα κατά πόσον, αν η Τεχνητή Νοημοσύνη ονομαζόταν κάπως αλλιώς, ίσως προκαλούσε μικρότερη ανησυχία στο ευρύ κοινό. Διότι η λέξη «νοημοσύνη» αντιστοιχεί σε μία έννοια που, από καταβολής πολιτισμού, αφορά αποκλειστικά έμβια πλάσματα και βασικά τους ανθρώπους. Ωστόσο δεν είναι μόνο αυτό. Είναι οι δυνατότητες των νέων συστημάτων που δημιουργούν ανησυχία βγαλμένη από δυστοπικά σενάρια για ένα μέλλον στο οποίο θα κυριαρχούν οι μηχανές.
Για αυτό οι υπερεθνικοί φορείς, όπως η Ευρωπαϊκή Ενωση, κινητοποιούνται για ένα πλαίσιο κανόνων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επιχειρεί και αυτό να χαρτογραφήσει το τοπίο και να συμβάλει στη σχετική συζήτηση, μεταφέροντας και τους προβληματισμούς της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Ομως τα πράγματα είναι, ακόμα, τόσο ρευστά που δεν μπορούμε να μιλήσουμε με απόλυτους όρους. Πριν από ένα χρόνο δεν υπήρχε καν το ChatGPT…
Ιδού οι βασικές επισημάνσεις που έγιναν κατά τη διάρκεια της συζήτησης.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει εφαρμογές σχεδόν σε κάθε τομέα της ζωής μας. Αλλωστε ήδη χρησιμοποιούμε εφαρμογές στην καθημερινότητά μας. Ωστόσο σε επίπεδο πολιτικής, θα πρέπει να υπάρξει ένας σαφής διαχωρισμός στους τομείς οι οποίοι θα εποπτεύονται. Στην Ευρώπη οι εφαρμογές που απευθύνονται προς το ευρύ κοινό θα είναι σε μεγάλο βαθμό ελεύθερα διαθέσιμες, σε αντίθεση με εκείνες που αφορούν ζωτικές λειτουργίες των κρατών και πρέπει να βρίσκονται υπό την επιτήρηση σύγχρονων μηχανισμών εποπτείας.
Η ζωή στο μέλλον θα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αλγόριθμους και συστήματα τεχνητής νοημοσύνης τα οποία θα προσφέρουν υπηρεσίες διαθέσιμες προς αγορά. Οι πλουσιότεροι θα έχουν στη διάθεση τους καλύτερους αλγόριθμους σε σχέση με τους φτωχότερους.
Θα πρέπει να καταστεί δεσμευτική η επισήμανση προς το κοινό ότι αλληλεπιδρά με ένα μηχάνημα. Κατά συνέπεια θα ήταν χρήσιμο να αφαιρεθεί, από τα συστήματα, οτιδήποτε παραπέμπει σε ανθρώπινη συμπεριφορά.
Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση θέτει νέα δεδομένα στην επιμόρφωση και στην απασχόληση. Οι σημερινοί νέοι αναμένεται να αλλάξουν ως και πέντε επαγγέλματα στον εργασιακό βίο τους. Εκ των πραγμάτων τα κράτη καλούνται να αναθεωρήσουν σημαντικές παραμέτρους στο εκπαιδευτικό τους σύστημα, ενισχύοντας και εκσυγχρονίζοντας τις δομές διά βίου μάθησης.
Τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναπτύσσουν ένα λεπτομερές πλαίσιο πολιτικών και ενεργειών προκειμένου τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης να λειτουργούν με τρόπο διαφανή, τηρώντας τις ασφαλιστικές δικλείδες για την προστασία προσωπικών δεδομένων. Ωστόσο πρέπει να γίνει και μία λεπτομερής συζήτηση σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο ώστε να επιτευχθεί η υιοθέτηση κοινών κανόνων και η ασφαλής διάδραση των συστημάτων.
Η τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά και να παράσχει νέα και ισχυρά εργαλεία για πρακτικές χειραγώγησης, εκμετάλλευσης και κοινωνικού ελέγχου. Οι πρακτικές αυτές είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς και θα πρέπει να απαγορευτούν διότι έρχονται σε αντίθεση με τις ενωσιακές αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της ισότητας, της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, καθώς και με τα θεμελιώδη δικαιώματα της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στη μη διακριτική μεταχείριση, στην προστασία των δεδομένων και της ιδιωτικότητας, καθώς και στα δικαιώματα του παιδιού.
Θα πρέπει να απαγορευτεί η διάθεση στην αγορά, η θέση σε λειτουργία ή η χρήση ορισμένων συστημάτων που αποσκοπούν στη στρέβλωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, με την οποία είναι πιθανόν να προκληθούν σωματικές ή ψυχολογικές βλάβες. Αυτά τα συστήματα χρησιμοποιούν κατασκευαστικά στοιχεία που απευθύνονται στο υποσυνείδητο και τα οποία τα άτομα δεν μπορούν να αντιληφθούν ή εκμεταλλεύονται ευάλωτα χαρακτηριστικά παιδιών και ανθρώπων λόγω της ηλικίας τους ή λόγω της σωματικής ή της διανοητικής ανικανότητάς τους. Αυτό έχει στόχο να στρεβλωθεί ουσιωδώς η συμπεριφορά ενός προσώπου, κατά τρόπο που προκαλεί ή είναι πιθανό να προκαλέσει βλάβη σε αυτό ή σε άλλο πρόσωπο.
Τα συστήματα που παρέχουν κοινωνική βαθμολόγηση των φυσικών προσώπων για γενική χρήση από τις δημόσιες αρχές ή για λογαριασμό τους μπορεί να οδηγήσουν σε διακρίσεις και στον αποκλεισμό ορισμένων ομάδων.
Συμπέρασμα: το τοπίο είναι σε μεγάλο βαθμό αχαρτογράφητο και, όπως συμβαίνει πάντα, θα διαμορφωθεί από την ίδια, την κανονική ζωή. Ανησυχίες που εκφράζονται σήμερα, μπορεί στο μέλλον να αποδειχθούν αβάσιμες. Και το αντίθετο: να αποκαλυφθούν «τρύπες» σε ένα θεσμικό πλαίσιο που σχεδιάστηκε για να είναι απολύτως στεγανό. Το βέβαιο είναι ότι, όπως λέγαμε κάποτε για το Internet, ένας γενναίος νέος κόσμος ανοίγεται μπροστά μας.