«Λόγια, λόγια, μόνο λόγια», αναστέναξε ένας από τους εξέχοντες συμμετέχοντες στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου, καθώς εκπρόσωποι τριών κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Eνωσης συζητούσαν για τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας. «Η Κίνα θα λάβει το μήνυμα: “Δεν χρειάζεται να ανησυχείτε για εμάς εδώ”», είπε ένας άλλος σχετικά με τα σήματα που στέλνονταν από τη Βαυαρία.
Μια θλιβερή διάθεση επικρατούσε σε όλη τη μάζωξη υπευθύνων χάραξης πολιτικής και ειδικών σε θέματα ασφάλειας εκείνο το (πρόσφατο) Σαββατοκύριακο. Οι ηγέτες φαίνονταν συγκλονισμένοι από τη σύμπτωση των κρίσεων και τις βαθύτερες παγκόσμιες προκλήσεις ενώ πολλοί έδειχναν απλά εξαντλημένοι. Η είδηση ότι η Ουκρανία έχασε την πόλη Αβντίιβκα σίγουρα δεν βοήθησε.
Τα αποθέματα πυρομαχικών της Ουκρανίας εξαντλούνται και κανείς δεν γνωρίζει εάν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν θα μπορέσει να λάβει άλλο πακέτο βοήθειας, μέσω του Κογκρέσου, πριν από το τέλος της τρέχουσας θητείας του. Εν τω μεταξύ, ο θάνατος του φυλακισμένου ρώσου ηγέτη της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι ανέδειξε περαιτέρω τη βαρβαρότητα της δικτατορίας του Πούτιν στη Ρωσία.
Ομως η μεγαλύτερη ανατριχίλα προκλήθηκε από τη διαφαινόμενη προοπτική μιας δεύτερης προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ, η οποία θα αποδυνάμωνε το ΝΑΤΟ και θα αύξανε τις εντάσεις με την Κίνα. Η χρονική περίοδος δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερη: η Ρωσία ενδέχεται να προσπαθεί να στείλει πυρηνικά όπλα στο Διάστημα και ο αμυντικός προϋπολογισμός της Κίνας έχει φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ. Στο προσκήνιο της διάσκεψης, ο διάλογος αφορούσε κυρίως τον καθησυχασμό των ευρωπαίων συμμάχων (όπως συμβαίνει κάθε χρόνο). Στους διαδρόμους, ωστόσο, οι Αμερικανοί συμμετέχοντες προειδοποίησαν τους φίλους τους ότι θα πρέπει να αρχίσουν να προετοιμάζονται να φροντίζουν οι ίδιοι τους εαυτούς τους.
Δυστυχώς οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αποδεικνύονται κατώτερες των περιστάσεων – και αυτό παρά τον μεγάλο χερσαίο πόλεμο στην ήπειρο, την απειλή ενός περιφερειακού πολέμου στη Μέση Ανατολή, την αυξανόμενη ευθραυστότητα στα Δυτικά Βαλκάνια και τον υβριδικό πόλεμο που φτάνει βαθιά μέσα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. «Χωρίς ασφάλεια όλα τα υπόλοιπα δεν είναι τίποτα», είπε ο γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς. Πόσο δίκιο έχει.
Η κατάσταση φαινόταν πολύ καλύτερη μόλις πριν από ένα χρόνο. Εμπνευσμένες από τον πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι και την επίδειξη θάρρους των Ουκρανών, οι δυτικές δημοκρατίες είχαν ενωθεί για να υποστηρίξουν τους Ουκρανούς καθώς εισέρχονταν στο δεύτερο έτος του ολοκληρωτικού πολέμου. Η στρατιωτική και οικονομική βοήθεια ήταν σημαντική και η διατλαντική συνεργασία ήταν τόσο ισχυρή όσο είχε να υπάρξει εδώ και πολλά χρόνια. Υπήρχε μεγάλη ελπίδα για την αναμενόμενη θερινή επίθεση που επρόκειτο να εξαπολύσει ο ουκρανικός στρατός με την υποστήριξη της Δύσης.
Τώρα η διάθεση είναι ζοφερή και οι στρατηγικές προκλήσεις της Ευρώπης πολλαπλασιάζονται. Πρέπει να ενισχύσει την οικονομική της ασφάλεια απέναντι σε μια πιο αποφασιστική Κίνα, να βελτιώσει τις σχέσεις της με άλλες χώρες πέρα από το ΝΑΤΟ και να δημιουργήσει τη δική της άμυνα. Οι ευρωπαίοι ηγέτες χρειάζονται επειγόντως ένα σχέδιο για την επίτευξη αυτών των στόχων.
Ωστόσο, ενώ αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και οι ηγέτες μικρότερων κρατών-μελών της ΕΕ (όπως οι χώρες της Βαλτικής) ήρθαν στο Μόναχο με ισχυρή αίσθηση του σκοπού, πολλοί άλλοι ήταν απόντες. Συγκεκριμένα ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν και ο πρωθυπουργός της Πολωνίας Ντόναλντ Τουσκ έμειναν αμφότεροι στα σπίτια τους. Ο Ολαφ Σολτς θα μπορούσε να τους είχε προσκαλέσει σε μια σύνοδο του Τριγώνου της Βαϊμάρης (στο οποίο ανήκουν η Γαλλία, η Γερμανία και η Πολωνία, χώρες που δαπανούν πολλά για την άμυνα και υποστηρίζουν την Ουκρανία). Αυτό θα μπορούσε να είχε στείλει ένα ισχυρό μήνυμα.
Η ίδια η Γερμανία έχει κάνει μεγάλα βήματα. Εκτός από το ότι προέβη στη σύσταση ενός ταμείου 100 δισεκατομμυρίων ευρώ με στόχο τη συμμόρφωση στο κατώτατο όριο αμυντικών δαπανών του ΝΑΤΟ (2% του ΑΕΠ), είναι επίσης ο μεγαλύτερος πάροχος βοήθειας της Ευρώπης προς την Ουκρανία και η πρώτη χώρα που έστειλε μια ταξιαρχία στη Λιθουανία για την ενίσχυση της ανατολικής πλευράς του ΝΑΤΟ.
Αυτές οι κινήσεις αποτελούν ένα γερό θεμέλιο πάνω στο οποίο μπορούμε να βασιστούμε – εάν υπάρχει αποτελεσματική ηγεσία. Ας υποθέσουμε ότι μερικοί ηγέτες της ΕΕ είχαν έρθει στο Μόναχο με ένα συντονισμένο μήνυμα σχετικά με το πώς να προχωρήσουμε στην αμυντική συνεργασία, ή ακόμη και υποστηρίζοντας την πρόταση της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για τη δημιουργία μιας θέσης επιτρόπου Αμυνας. Αυτό θα μπορούσε να είχε συμβάλει στο να αλλάξει ο τόνος ενόψει των εκλογών για την ανανέωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιούνιο. Φυσικά ως μια ηγέτιδα που θα βρίσκεται στην κορυφή της λίστας του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ) στις εκλογές, η ίδια η φον ντερ Λάιεν θα μπορούσε επίσης να διαδραματίσει μεγαλύτερο και πιο δημόσιο ρόλο στον καθορισμό ισχυρότερων ευρωπαϊκών αμυντικών στόχων.
Αυτή η γενική έλλειψη ηγεσίας και συντονισμού σχεδόν έθαψε μερικά πρόσφατα καλά νέα. Λίγο πριν από τη Διάσκεψη του Μονάχου η Ουκρανία υπέγραψε νέες μακροπρόθεσμες συμφωνίες υποστήριξης με τη Βρετανία, τη Γερμανία και τη Γαλλία. Αλλά αυτή ήταν μια άλλη χαμένη ευκαιρία. Γιατί δεν έγινε μεγαλύτερος ντόρος για το ότι οι τρεις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες επιβεβαίωσαν τις δεσμεύσεις τους έναντι της Ουκρανίας; Και γιατί δεν αξιοποιήθηκε η ευκαιρία για την κατάστρωση ενός συγκεκριμένου σχεδίου για την κάλυψη της απόλυτης ανάγκης της Ουκρανίας για πυρομαχικά και την ανακοπή του εφοδιασμού των ρωσικών στρατευμάτων με στρατιωτικό εξοπλισμό;
Το Μόναχο θα μπορούσε να ήταν το μέρος όπου οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα σηκώνονταν όρθιοι για να πουν: «Εάν άλλοι απομακρυνθούν, εμείς θα καλύψουμε το κενό». Αντιθέτως, το μήνυμα που ακουγόταν πιο συχνά από Ευρωπαίους και Αμερικανούς ήταν πως «η δημοκρατία απαιτεί χρόνο». Αν και αυτό αληθεύει καταρχήν, η Ουκρανία δεν έχει χρόνο για τέτοια αβουλία και ανευθυνότητα. Στην Ουκρανία διακυβεύονται η ασφάλεια, η ελευθερία, η δημοκρατία, το κράτος δικαίου και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια ενώ, όπως το έθεσε ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, «οι δικτάτορες δεν πάνε διακοπές».
Συνολικά, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχασαν άλλη μια ευκαιρία να δείξουν πώς σχεδιάζουν να ενισχύσουν τον ευρωπαϊκό πυλώνα του ΝΑΤΟ, να ενισχύσουν τις αποτρεπτικές ικανότητες της ηπείρου, να σταθεροποιήσουν τη γειτονιά τους και να αναπτύξουν μια ισχυρή ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία – δηλαδή πώς σχεδιάζουν να φροντίζουν για την ασφάλειά τους.
Ωστόσο η Ευρώπη αντιμετωπίζει έναν αποφασιστικό επιτιθέμενο που σίγουρα θα συνεχίσει να προκαλεί. Μόνο εάν η Δύση υποστηρίξει ουσιαστικά την Ουκρανία, ο Πούτιν θα καταλάβει ότι είναι καταδικασμένος να αποτύχει. Η κατάσταση απαιτεί βραχυπρόθεσμη δράση και μακροπρόθεσμη δέσμευση –ενώ αμφότερες αυτές απαιτούν διαφορετική νοοτροπία ηγεσίας.
Οι περισσότεροι ευρωπαίοι πολίτες θα ήταν δεκτικοί σε μια αλλαγή του τόνου πριν από τις ευρωπαϊκές εκλογές. Σε τελική ανάλυση, μια πρόσφατη δημοσκόπηση της Eupinions έδειξε ότι το 87% τάσσεται υπέρ της ισχυρότερης συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας. Η επόμενη ευκαιρία για τους ευρωπαίους ηγέτες να δείξουν ότι είναι σοβαροί θα είναι στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούλιο. Εάν η Ευρώπη δεν ενώσει τις δυνάμεις της στον τομέα της άμυνας, το 2024 μπορεί να θυμόμαστε ως τη χρονιά που εγκαταλείφθηκε η Ουκρανία και η διατλαντική συμμαχία διαλύθηκε, με τρομερές συνέπειες για την Ευρώπη και τον κόσμο.
Η Daniela Schwarzer, μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου του ιδρύματος Bertelsmann Stiftung, είναι πρώην διευθύντρια του Γερμανικού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων και πρώην εκτελεστική διευθύντρια για την Ευρώπη και την Κεντρική Ασία στο Open Society Foundations. Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται για την Ελλάδα από το Project Syndicate.