Ο σεβασμός στους νεκρούς, ακόμη και στους αντιπάλους, ήταν στην αρχαία Ελλάδα το αποτύπωμα μιας ανώτερης πολιτισμικής ταυτότητας. Αυτό πιστεύουν σήμερα μελετητές και ιστορικοί ανά τον κόσμο, αυτή είναι η αρχή που δεσμεύει τόσους λαούς και τους ηγέτες τους. Δεν είναι γραμμένη σε νόμους, δεν τιμωρείται η μη τήρηση της, κι όμως μοιάζει δεσμευτική.
Δεν χρειάζεται να ανατρέξει κανείς στις τραγωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, ούτε στην Ιστορία του Θουκυδίδη. Παρότι οι αρχαίοι Ελληνες δεν ήταν οι μόνοι λαοί που σέβονταν τους νεκρούς, η ελληνική παράδοση ξεχώρισε: μέσα από τα έργα τους, οι Ελληνες ανέδειξαν το ζήτημα στο επίπεδο της ηθικής, της δικαιοσύνης και της πολιτικής, πέρα από τον τελετουργικό του χαρακτήρα. Ετσι, όταν αυτοθαυμαζόμενοι (ή ως παρηγοριά) καταφεύγουμε στο επιεικώς παραφορτωμένο κλισέ ότι «δώσαμε τα φώτα στην ανθρωπότητα», εννοούμε —χωρίς πάντα να το αντιλαμβανόμαστε— ηθικούς κανόνες και αξίες όπως αυτές.
Την Πέμπτη (9/1) έγιναν δύο κηδείες: του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη στη Μητρόπολη Αθηνών και του πρώην προέδρου των ΗΠΑ, Τζίμι Κάρτερ, στον Εθνικό Καθεδρικό Ναό της Ουάσινγκτον. Στις ΗΠΑ, την τελετή παρακολούθησαν και οι πέντε εν ζωή πρόεδροι: Τζο Μπάιντεν, Ντόναλντ Τραμπ, Μπαράκ Ομπάμα, Τζορτζ Μπους και Μπιλ Κλίντον. Σε σχόλιό τους οι «New York Times» υπογραμμίζουν το μήνυμα της ενότητας που εξέπεμψε η παρουσία τους.
Οχι, οι Δημοκρατικοί και οι Ρεπουμπλικάνοι στις ΗΠΑ δεν τηρούν πάντοτε τους κανόνες της ευπρέπειας στην αντιπαράθεση μεταξύ τους. Τρανό παράδειγμα ο Ντόναλντ Τραμπ που έχει πει, μεταξύ άλλων, για τον Ομπάμα ότι είναι «ο ιδρυτής του ISIS» και που πριν από τρεις μήνες τον αποκάλεσε «κόπανο» (jerk). Ο πάντα ευπρεπής Ομπάμα (σχεδόν σύμβολο ευπρέπειας) έχει αναφερθεί στον «ρατσισμό και τον σεξισμό» του Τραμπ και τον έχει χαρακτηρίσει «ακατάλληλο για την προεδρία». Και όμως κάθισε δίπλα του και συνομίλησε μαζί του στην κηδεία του Κάρτερ.
Σε αντίθεση με την Ουάσιγκτον, η κηδεία του Κώστα Σημίτη στην Αθήνα δεν έγινε αφορμή για να τηρηθεί ο (αρχαιοελληνικός) «κανόνας» για τη ζωή και την πολιτική που ακολούθησαν οι πρώην πρόεδροι των ΗΠΑ. Περισσότερο έγινε αφορμή για να σταλούν πολιτικά μηνύματα μέσω της απουσίας τριών πρώην Πρωθυπουργών και ενός πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας. Αλλιώς δεν εξηγείται η απουσία των Αντώνη Σαμαρά, Γιώργου Παπανδρέου και Κώστα Καραμανλή ούτε του πρώην ΠτΔ Προκόπη Παυλόπουλου.
Εξηγείται η απουσία του Αλέξη Τσίπρα που άφησε να διαρρεύσει ότι νοσεί από Covid. Ωστόσο, ο Γιώργος Παπανδρέου που είπε ότι «υποχρεώσεις στην Κίνα» δεν του επέτρεψαν να επιστρέψει εγκαίρως στην Ελλάδα, προκάλεσε -το λιγότερο- απορία. Διότι ο Σημίτης πέθανε την Κυριακή (5/1) και η κηδεία του έγινε την Πέμπτη (9/1), τέσσερις μέρες μετά, ενώ ο κ. Παπανδρέου, τόσο ως Πρωθυπουργός, όσο και στη συνέχεια, έχει δώσει την εντύπωση ότι είναι εξοικειωμένος με τα αεροπορικά ταξίδια.
Με άλλα λόγια, θα μπορούσε να προγραμματίσει τις μετακινήσεις του ώστε να επιστρέψει εγκαίρως ή να ακυρώσει άλλες, λιγότερο σημαντικές υποχρεώσεις. Το δε επιχείρημα της απόστασης που απαιτεί πολύ χρόνο για να καλυφθεί, θα έστεκε αν μιλούσαμε για ταξίδι με το πλοίο ή για το αστείο που λένε οι «παλιοί» φαντάροι στους νεοσύλλεκτους: «Τι κουβαλάει μια χελώνα που ξεκινάει τώρα από την Κίνα; Το απολυτήριό σου». Πόσο μάλλον όταν ο Κώστας Σημίτης παρέδωσε το «δαχτυλίδι» στον Γιώργο Παπανδρέου και του έδωσε την ευκαιρία (που εκείνος έχασε) να εκλεγεί Πρωθυπουργός το 2004, πριν από το καλοκαίρι των Ολυμπιακών Αγώνων.
Αντώνης Σαμαράς, Κώστας Καραμανλής και Προκόπης Παυλόπουλος που —μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές— δεν είχαν εξηγήσει τον λόγο της απουσίας τους, έστειλαν προφανώς πολιτικά μηνύματα. Δεν χρειάζεται μεγάλη ανάλυση. Οι περισσότεροι παρατηρητές κατάλαβαν ότι συντάχθηκαν (και οι τρεις) με φωνές που αμφισβήτησαν τους χειρισμούς του Σημίτη στα εθνικά θέματα, ενώ οι κ.κ. Καραμανλής και Παυλόπουλος (και) με τη γραμμή που αποδίδει ευθύνες στον Σημίτη για την οικονομία, ως «συνυπεύθυνου» ή ακόμα καλύτερα γιατί όχι και «αποκλειστικά υπεύθυνου» (!) για τη χρεοκοπία της χώρας —που ωστόσο ήρθε έξι χρόνια μετά την αποχώρησή του εκλιπόντος από την πρωθυπουργία.
Η απουσία από την κηδεία μοιάζει πάντως να συνδέεται και με το εσωκομματικό μέτωπο εντός της ΝΔ. Μια ματιά σε τίτλους εφημερίδων τις τελευταίες ημέρες μεταδίδει το κλίμα που ενίσχυσαν με την απουσία τους οι δύο πρώην ΠΘ και ο πρώην ΠτΔ, ο οποίος, λόγω του αξιώματος που κατείχε, συμβολίζει την ενότητα του έθνους. Το μήνυμα λέει πως ο Σημίτης δεν ήταν αρκετά καλός στον χειρισμό ούτε των εθνικών θεμάτων, ούτε της οικονομίας για να παραστούν στην κηδεία του. Και ότι στην ίδια κατηγορία μπαίνουν και όσοι αντιμετώπισαν με σεβασμό τη διαδρομή του Σημίτη μετά την είδηση του θανάτου του: δηλαδή, πρωτίστως ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
Το πρόβλημα εδώ είναι ότι το «από κάτω κείμενο» (subtext) που έστειλε η απουσία τους από την κηδεία του Σημίτη απευθύνεται στο ίδιο κοινό που απευθύνονται χυδαίες εκφράσεις. Οπως αυτή της Αφροδίτης Λατινοπούλου η οποία, αποσιωπώντας π.χ. την αποφασιστική συμβολή του εκλιπόντος στην ευρωπαϊκή ενσωμάτωση της Κύπρου, δήλωσε ότι «για τον Σημίτη, τετραήμερο πένθος έπρεπε να κηρύξει η Τουρκία όχι εμείς».
Είναι ούτως ή άλλως προβληματικό ότι πρόσωπα που δίνουν μεγάλη έμφαση στην υπεράσπιση των εθνικών δικαίων της Ελλάδας δεν τίμησαν μια παράδοση ελληνική. Αυτή του σεβασμού του νεκρού αντιπάλου. Διότι, κανονικά, η απόδοση τιμής στον αντίπαλο τιμά κι εσένα τον ίδιο.