Ηταν 20 Απριλίου του 2024 όταν ο Ταγίπ Ερντογάν φωτογραφιζόταν με τον Ισμαήλ Χανίγια στην Κωνσταντινούπολη. Τρεις μήνες μετά ο πολιτικός ηγέτης της Χαμάς έπεφτε νεκρός έπειτα από (ισραηλινή) επίθεση σε διαμέρισμα στο κέντρο της Τεχεράνης. Πριν από την τρομοκρατική επίθεση της 7ης Οκτωβρίου 2023 εναντίον αμάχων πολιτών στην οριογραμμή Ισραήλ- Λωρίδας της Γάζας, ο Χανίγια ζούσε μεταξύ Κατάρ και Τουρκίας, απ’ όπου άλλωστε η Χαμάς αντλούσε το μεγαλύτερο μέρος των κεφαλαίων της.
Η αντίδραση του τούρκου προέδρου στο άκουσμα της είδησης για την εξόντωση του ανθρώπου που θεωρείται ιθύνων νους της ενέργειας που πυροδότησε τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή, θα μπορούσε κανείς να πει ότι ήταν υπερβολική. Η σημαία στην τουρκική πρεσβεία, στο Τελ Αβίβ κυμάτισε μεσίστια. Ο Ερντογάν αποκάλεσε τον Χανίγια «αδελφό» του και «μάρτυρα όλου του Ισλάμ», ενώ μίλησε στο τηλέφωνο με τα παιδιά του. Σαν να μην έφταναν αυτά, κήρυξε την 2α Αυγούστου ημέρα εθνικού πένθους στην Τουρκία- δεν παρέλειψε μάλιστα να οργανώσει επιμνημόσυνη δέηση για τον Χανίγια στην Αγία Σοφία, όπου συγκεντρώθηκαν χιλιάδες παθιασμένοι μουσουλμάνοι.
Από τις πρώτες ώρες της ένοπλης σύγκρουσης Ισραήλ – Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας ο Ταγίπ Ερντογάν έχει πάρει καθαρή θέση. Σφοδρά αντι-ισραηλινή και σαφώς αντιδυτική, η στάση της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή μοιάζει να στοχεύει στην ανατροπή του status quo στην ευρύτερη περιοχή, με απώτερο σκοπό τη μεγέθυνση της δικής της επιρροής και την επιβολή των συμφερόντων της σε ένα από τα πλέον κομβικά γεωπολιτικά σταυροδρόμια του παγκόσμιου χάρτη. Δια της ευθείας σύγκρουσης με το Ισραήλ, καθοριστικό παράγοντα διαμόρφωσης των ευρύτερων ισορροπιών, η Τουρκία επιδιώκει να αναδειχθεί ως η δύναμη που καθορίζει τις εξελίξεις, ως ένας περιφερειακός παίκτης χωρίς την έγκριση του οποίου ουδεμία αναδιάταξη μπορεί να καταστεί δυνατή.
Χωρίς να αγνοείται η διπλωματική και κυρίως η γεωγραφική αξία της Τουρκίας, θα ήταν πολύ παρακινδυνευμένο να πει κανείς ότι η πολιτική της στη Μέση Ανατολή θα οδηγήσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα, καθώς ο Ερντογάν βρίσκεται για ακόμα μια φορά σε τροχιά ρήξης με τους συμμάχους του, διακυβεύοντας τη θέση της χώρας μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Για τον τούρκο πρόεδρο, όμως, φαίνεται ότι δεν είναι αυτό το πρωτεύον. Μαέστρος της επικοινωνίας και της εικόνας, επιδιώκει να αναδειχθεί μέσα από τις στάχτες και τους νεκρούς της Γάζας ως ο καλός, λαϊκός μουσουλμάνος, ο προστάτης των απανταχού κατατρεγμένων ομοθρήσκων του, ο ηγέτης που προκειμένου να υπερασπίσει την πολιτισμική παράδοσή του είναι διατεθειμένος να πάει κόντρα σε κάθε γεωστρατηγική νόρμα της εποχής. Όλα αυτά, φυσικά, με το βλέμμα στραμμένο πρωτίστως στο εσωτερικό.
«Πάντα ο Ερντογάν χρησιμοποιούσε την αντι-ισραηλινή, αντι-ιμπεριαλιστική και αντιδυτική ρητορική ως μέρος της πολιτικής στρατηγικής του. Αυτό είναι άλλωστε το δικό του ιδεολογικό περιβάλλον», λέει στο Protagon o Εμρέ Ερντογάν, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Μπιλγκί της Κωνσταντινούπολης. Στο ίδιο μήκος κύματος είναι και ο Σαμπρί Σαγιαρί, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μπαχτσέσεχιρ και επικεφαλής της Επιστημονικής Ένωσης για τη μελέτη της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. «Η πολιτική του Ερντογάν στη Μέση Ανατολή υποστηρίζεται από τη μεγάλη πλειοψηφία των οπαδών του», μας λέει. «Ταυτοχρόνως η ακραία στάση του υπέρ της Χαμάς και κατά του Ισραήλ θωρακίζει την εκλογική βάση του», προσθέτει.
Πράγματι, μετά τις δημοτικές εκλογές του περασμένου Μαρτίου, ο Ερντογάν επιχειρεί να κλείσει τις ρωγμές που άνοιξαν στην εκλογική βάση του ΑΚΡ. Παρότι οι αιτίες εκείνης της ήττας σχετίζονται περισσότερο με την κατάσταση της οικονομίας, ο τούρκος πρόεδρος επενδύει στα ζητήματα ταυτότητας και ιδεολογίας- θεωρεί άλλωστε ότι του ταιριάζουν περισσότερο. Προβάλλει, λοιπόν, ως ένας συντηρητικός ισλαμιστής, ο οποίος καταγγέλλει τον δυτικό τρόπο ζωής και τις αξίες, δεν διστάζει να μιλήσει ακόμα και με τον Πάπα προκειμένου να κατακεραυνώσει την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι, στέκεται απέναντι στην αποκαλούμενη «νέα τάξη πραγμάτων». Έρχεται έτσι εγγύτερα στον μέσο ψηφοφόρο του.
«Οι απόψεις του πολώνουν ακόμα περισσότερο την τουρκική κοινή γνώμη», υποστηρίζει ο Σαμπρί, υπογραμμίζοντας μάλιστα ότι «οι κοσμικοί Τούρκοι αντιδρούν σθεναρά σε όλη αυτή την προσπάθεια δοξασίας της Χαμάς». Αξίζει να επισημανθεί ότι ο Ερντογάν έχει παρομοιάσει την Χαμάς, ως «απελευθερωτική οργάνωση», με τις αντάρτικες ομάδες του Κεμάλ στον πόλεμο της «ανεξαρτησίας». «Πάνω από όλα βάζει την εικόνα και την επιρροή του στον ισλαμικό κόσμο», λέει στο Protagon η Ινώ Αφεντούλη, εκτελεστική διευθύντρια του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου.
Ο καλός μουσουλμάνος είναι ο φιλάνθρωπος μουσουλμάνος. Αυτό είναι κάτι που το γνωρίζει ο Ερντογάν, εξ ου και ο λόγος του για τη Λωρίδα της Γάζας δεν επικεντρώθηκε τόσο στη γεωπολιτική, αλλά στην αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης. Μια έρευνα του Πανεπιστημίου της Σύρτης, στην κεντρική Τουρκία, επιβεβαιώνει ότι οι Τούρκοι σε ποσοστό 92% δείχνουν ιδιαίτερη ευαισθησία στην ανθρωπιστική διάσταση του Παλαιστινιακού. Συντριπτική, όμως, είναι και η πλειοψηφία όσων είναι ιδιαιτέρως επιφυλακτικοί στην ενεργό παρέμβαση της Τουρκίας επί του εδάφους. Φοβούνται ότι κάτι τέτοιο μπορεί να εμπλέξει τη χώρα σε μια επικίνδυνη περιφερειακή ανάφλεξη.
Aρα, λοιπόν, η φιλανθρωπία βολεύει περισσότερο τον τούρκο πρόεδρο, η παροχή βοήθειας στους Παλαιστινίους «πουλάει» περισσότερο, ενώ οι ιαχές περί άμεσης εμπλοκής στη Μέση Ανατολή είναι μάλλον εντελώς κενές περιεχομένου. Ο Εμρέ Ερντογάν αναδεικνύει, μάλιστα, μια ενδιαφέρουσα διάσταση: «Η προσέγγιση του έχει βαθιές ιδεολογικές ρίζες στο ριζοσπαστικό ισλαμιστικό κίνημα της Τουρκίας. Η δε στάση του στο πλευρό της Χαμάς, πέρα από τον αντιστασιακό χαρακτήρα, είναι και μια αντι-ελίτ κίνηση. Πάντα υποστήριζε τους ηγέτες της Χαμάς διότι έτσι εμφανιζόταν απέναντι στην αραβική ελίτ και προσέλκυε τη στήριξη των απλών μουσουλμάνων, αυτών του “παζαριού”».
Είναι φανερό ότι ο Ερντογάν κοιτάζει πλέον την επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Είτε βγει μπροστά πάλι αυτός, είτε παραδώσει στον διάδοχο του, η κληρονομιά της σχεδόν 25ετούς ηγεσίας του θα πρέπει να προστατευθεί. Με την αναζωογόνηση του κεμαλικού CHP, η Τουρκία οδηγείται ξανά στο παλαιό, ισχυρό δίπολο, με όλο και περισσότερα, νέα δεδομένα να προστίθενται στην πολύπλοκη πολιτική εξίσωση. Ο τούρκος πρόεδρος προετοιμάζεται για την επόμενη μάχη. Και φιλοτεχνεί τα σύμβολα της πολιτισμικής αντιπαράθεσης: οι απλοί μουσουλμάνοι εναντίον των μοντέρνων φιλοδυτικών ελίτ της χώρας.