Σαν άλλη αυτοεκπληρούμενη προφητεία, ως απότοκο μιας συζήτησης που επιβλήθηκε στη δημόσια σφαίρα από τουρκικά ΜΜΕ και απόστρατους αναλυτές, και που υιοθετήθηκε και αναπαράχθηκε κατά κόρον από ελληνικά Μέσα, η συζήτηση περί οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης μεταξύ Τουρκίας και Συρίας έλαβε —ξαφνικά και πρωθύστερα— υπαρκτές διαστάσεις κατόπιν σχετικής αναφοράς του υπουργού Μεταφορών του Ταγίπ Ερντογάν. Μετά το τελευταίο υπουργικό συμβούλιο στην Άγκυρα ο κ. Ουράλογλου δήλωσε στην κάμερα του TGRT ότι «μία συμφωνία θαλάσσιας δικαιοδοσίας για την προστασία των συμφερόντων μας στην Ανατολική Μεσόγειο είναι υπό συζήτηση».
Ουδείς μπορεί να παραγνωρίσει τον κομβικό ρόλο που διαδραμάτισε η Άγκυρα στην ανατροπή του Άσαντ, ούτε όμως και το μέγεθος της επιρροής που ασκεί η Τουρκία στο υπό διαμόρφωση νέο καθεστώς της Δαμασκού. Είναι, άλλωστε, παραπάνω από χαρακτηριστικό το γεγονός ότι μέσα στις τελευταίες δύο εβδομάδες ο νέος ισχυρός άνδρας της Συρίας, Αμπού Μοχάμαντ Αλ Τζολάνι, υποδέχθηκε μετά βαΐων και κλάδων τόσο τον επικεφαλής της ΜΙΤ, Ιμπραήμ Καλίν, όσο και τον υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας Χακάν Φιντάν, έχοντας προηγουμένως δηλώσει ανοιxτά ότι η Άγκυρα θα διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανόρθωση της χώρας. Σε πολιτικό, θεσμικό, οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο.
Παρά, όμως, τις στενές σχέσεις των δύο πλευρών, φαντάζει ακόμα εξαιρετικά βιαστική η συζήτηση περί συμφωνίας Άγκυρας – Δαμασκού για την οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, αγνοώντας προφανώς όχι απλώς τα κυριαρχικά δικαιώματα, αλλά και την ύπαρξη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι ισορροπίες στο εσωτερικό της Συρίας παραμένουν παραπάνω από λεπτές και η ύψιστη προτεραιότητα της νέας ηγεσίας είναι να εξασφαλίσει βιώσιμο μέλλον, τόσο για την ίδια, όσο και συνολικότερα για τη χώρα, η οποία είναι σχεδόν αδύνατο να ελεγχθεί απ’ άκρη σ’ άκρη της επικράτειας της, όπου και συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται ένοπλες οργανώσεις με παντελώς διαφορετικά και κυρίως αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα.
Επίσης, το γεγονός ότι η Τουρκία κυριαρχεί στη διαδικασία όρθωσης τού μετά τον Ασαντ πλέγματος εξουσίας, δεν σημαίνει ότι θα διατηρήσει το μονοπώλιο της έξωθεν επιρροής, σε μια χώρα που διαχρονικά θεωρείται το «κλειδί» της διευθέτησης μιας σειράς γεωπολιτικών ζητημάτων, με κορυφαίο φυσικά τον έλεγχο των ευρύτερων εξελίξεων στη Μέση Ανατολή. Αφενός το Ισραήλ είναι ήδη παρόν στο έδαφος της Συρίας, αφετέρου εντός ολίγων εβδομάδων θα αναδειχθεί και η πραγματική θέση της νέας διοίκησης των Ηνωμένων Πολιτειών εν γένει για τη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο, που σε μεγάλο βαθμό θα καθορίσει τις ευρύτερες εξελίξεις.
Στην εξίσωση θα μπουν και τα ισχυρά αραβικά κράτη, που τα τελευταία χρόνια διόλου δεν εκτιμούν την νέο-οθωμανική ατζέντα του Ταγίπ Ερντογάν, καθώς σε αυτήν περιλαμβάνεται επέκταση της τουρκικής δραστηριότητας από τον βορρά στον νότο με απώτερο στόχο την εμπέδωση της Αγκυρας ως μιας επεκτατικής δύναμης, που δεν ακολουθεί, αλλά διαμορφώνει το γεωπολιτικό τοπίο σε ένα από τα πλέον κρίσιμα σταυροδρόμια της υφηλίου. Όλες οι προαναφερόμενες δυνάμεις διατηρούν άριστες σχέσεις με την Αθήνα και τη Λευκωσία, ενώ δεν φαίνονται διατεθειμένες να ακολουθήσουν την Τουρκία σε μια λογική επιβολής τετελεσμένων στο καίριο ζήτημα των οριοθετήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο.
Υπενθυμίζεται ότι η Ελλάδα έχει υπογράψει συμφωνία οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης με την Αίγυπτο, η Κύπρος αντιστοίχως με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, ενώ αμφότερες συμμετέχουν στα τριμερή σχήματα (Ελλάδα – Κύπρος – Αίγυπτος, Ελλάδα – Κύπρος – Ισραήλ + Ηνωμένες Πολιτείες) τα οποία αποτελούν υπόδειγμα νόμιμης συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Παρότι πέρασε κάτω από τα ραντάρ, στη συζήτηση πρέπει να προστεθεί και η συμφωνία (23/12/2024) Αθήνας – Τελ Αβίβ για την ηλεκτρική διασύνδεση Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας, με παράλληλη δήλωση στήριξης των εγχειρημάτων του East Med και του φόρουμ φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου. Στην ελληνική πρωτεύουσα δεν μπορούν να παραβλέψουν το προφανές: ότι τώρα είναι ώρα να ενισχυθούν ακόμα περισσότερο οι στρατηγικές σχέσεις με το Ισραήλ, δεδομένης της ακραίας αντιπαλότητας του τελευταίου με τον Ταγίπ Ερντογάν.
Απέναντι, λοιπόν, στην πειρατική λογική ενός μνημονίου Τουρκίας – Συρίας, στα πρότυπα της παράνομης τουρκολιβυκής συμφωνίας του 2019, Αθήνα και Λευκωσία θα αντιτάξουν την πίστη τους στο Διεθνές Δίκαιο και δη στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, επιχειρώντας παραλλήλως να ενισχύουν το συμμαχικό αποτύπωμά τους στην Ανατολική Μεσόγειο. Φυσικά, αυτά δεν θα εμποδίσουν την Τουρκία εφόσον αυτή αποφασίσει να πιέσει και εν τέλει να καταλήξει πράγματι σε μια οριοθέτηση με τη Συρία, αλλά θα λειτουργήσουν στην κατεύθυνση αμφισβήτησης της νομιμότητας μιας τέτοιας κίνησης εν τη γενέσει της.
Ως προς τον τρόπο αντίδρασης Ελλάδας και Κύπρου, αξίζει να σημειωθεί ότι καταρχάς επελέγη η ανάδειξη της ευρωπαϊκής διάστασης του ζητήματος, με τους Κυριάκο Μητσοτάκη και Νίκο Χριστοδουλίδη να ενημερώνουν τους ομολόγους τους στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής. Μάλιστα, Αθήνα και Λευκωσία, από κοινού με την Αυστρία έστειλαν προ ημερών επιστολή στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων ζητώντας από τις Βρυξέλλες να ορίσουν ευρωπαίο Ειδικό Απεσταλμένο για τη Συρία, ο οποίος θα διασφαλίσει τα συμφέροντα της Ένωσης στην περιοχή. Σημειωνόταν μάλιστα τότε από την ελληνική πρωτεύουσα ότι «η ΕΕ έχει κοινά θαλάσσια σύνορα με τη Συρία», ενώ διπλωματικές πηγές επισήμαναν, λίγα λεπτά μετά τη διαρροή των δηλώσεων του τούρκου υπουργού Μεταφορών ότι «η Ευρώπη έχει κοινά σύνορα με τη Συρία».
Πρέπει, επίσης, να υπενθυμιστεί ότι πιθανή συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Τουρκίας και Συρίας παραγνωρίζει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενός κράτους- μέλους της Ένωσης, ενώ όπως σημείωσε προσφάτως στην «Καθημερινή της Κυριακής», ο διεθνολόγος Νίκος Φίλης, η Αγκυρα θα πρέπει να επιλέξει την οδό και κυρίως τα συμβαλλόμενα μέρη: Θα είναι η «Τουρκική Δημοκρατία της Βορείου Κύπρου», μια οντότητα χωρίς καμία νομιμοποίηση, αυτή που θα υπογράψει με τη Δαμασκό ή θα αγνοηθεί παντελώς η υπόσταση των κατεχόμενων. Αμφότερες οι επιλογές είναι προβληματικές για την Άγκυρα, η οποία θα φανεί για ακόμα μια φορά ότι προκειμένου να ηγεμονεύσει στην Ανατολική Μεσόγειο αγνοεί κάθε έννοια και κάθε κανόνα του Διεθνούς Δικαίου.
Οι ίδιες διπλωματικές πηγές από την Αθήνα επισημαίνουν ακόμα ότι η παρούσα κατάσταση, άρα και το καθεστώς, στη Συρία είναι μεταβατική, γεγονός που δεν νομιμοποιεί οποιαδήποτε τέτοιου είδους συμφωνία, η οποία εμπεριέχει διεθνείς διαστάσεις. Το επιχείρημα αυτό είχε χρησιμοποιηθεί και στην περίπτωση του τουρκολιβυκού μνημονίου, το οποίο ναι μεν δεν αναγνωρίζεται από καμία τρίτη χώρα- σε αντίθεση με τη νομιμότητα της μεταβατικής κυβέρνησης της Τρίπολης, δεν παύει όμως να έχει κατατεθεί στον ΟΗΕ και να αποτελεί τετελεσμένο, άρα και βάση για την έναρξη οποιασδήποτε συζήτησης που αφορά οριοθετήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο.
Πλην αυτών το τουρκολιβυκό μνημόνιο φέρνει στην επιφάνεια την πάγια θέση της Τουρκίας ότι τα ελληνικά νησιά δεν διαθέτουν κυριαρχικά δικαιώματα – θέση που με αρκετές παραλλαγές θα πρέπει να υιοθετηθεί και για την περίπτωση της Κύπρου ως «εμπόδιο» για μια πιθανή συμφωνία με τη Συρία, ενώ ουδείς μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο οι τουρκικοί μαξιμαλισμοί να στοχεύουν σε μια τελική διευθέτηση των θαλασσίων ζωνών με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων πλευρών υπό τη σκέπη μιας διεθνούς διάσκεψης για την Ανατολική Μεσόγειο, την οποία είναι βέβαιο ότι θα χαιρετίσουν- τουλάχιστον τη λογική της- όλοι οι ισχυροί παίκτες.
Ανεξαρτήτως της κατάληξης που θα έχει το ζήτημα οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Τουρκίας και Συρίας, αυτό που ανησυχεί Αθήνα και Λευκωσία είναι η πλήρης ανάπτυξη του τουρκικού αναθεωρητισμού στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, στο πλαίσιο της οποίας περιλαμβάνεται η στρατηγική περικύκλωση Ελλάδας και Κύπρου. Τέλος, ουδείς μπορεί να παραγνωρίσει ότι οι εξελίξεις στη Συρία θα έχουν επιπτώσεις και στη διαδικασία ελληνοτουρκικής σύγκλισης. Αλλωστε, η συνεδρίαση του επόμενου Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας παραμένει σε εκκρεμότητα και ως φαίνεται προγραμματίζεται, χωρίς δεσμεύσεις, για μετά τον Φεβρουάριο, με το διάστημα που μεσολαβεί να θεωρείται μακρύ, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς το πόσο ραγδαία εξελίσσονται τα πράγματα τους τελευταίους μήνες. Το βλέμμα όλων φυσικά είναι στραμμένο στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου στις 20 Ιανουαρίου 2025 ορκίζεται ξανά ο Ντόναλντ Τραμπ ως ο 47ος πρόεδρος της χώρας.