Σηκώνω τη σαγιονάρα, έτοιμη να την κάνω χαλκομανία στο καφέ πλακάκι του εξοχικού, αλλά κοντοστέκομαι. Θυμάμαι ένα πρόσφατο άρθρο –στο Scientific American; – που έλεγε ότι και οι αράχνες έχουν κανονικά, όπως εμείς, ύπνο REM, και ότι βλέπουν, όπως και εμείς, όνειρα. Δεν με ενθουσιάζει η ιδέα ότι ο δικός μου REM ύπνος, θα χρειαστεί να συνυπάρξει–αν δηλαδή δεν κάνω σύντομα χρήση της σαγιονάρας–με αυτόν ενός αραχνοειδούς. Όμως δεν βαστάει η ψυχή μου να αφανίσω κάτι που τολμά και αυτό να ονειρεύεται.
Χαζεύω γύρω μου και άλλα δείγματα ή σημάδια άγριας θερινής πανίδας. Σαμιαμίδια, τζίτζικες, γλάρους, κοπάδια από ζαργάνες («Το ξέρατε ότι έχουν πράσινο σκελετό;» με πληροφορεί μια κυρία που κολυμπά δίπλα μου), νυχτερίδες, πεταλούδες, καβούρια, μυρμήγκια, βουναλάκια από χώμα (από τυφλοπόντικες), χταπόδια, αλεπούδες, δελφίνια, κοράκια. Το καλοκαίρι βρίσκεσαι κατά κανόνα πιο κοντά στη φύση. Και, αν το καλοσκεφτείς, αυτή η εποχή του χρόνου ίσως να είναι η μοναδική σου ευκαιρία να παρατηρήσεις και να στοχαστείς λίγο τη μυστική ζωή των ζώων. Ειδικά εκείνων που δεν έχεις ακόμα καταφέρει να εξημερώσεις.
Συνειδητοποιώ ότι αυτό ειδικά το καλοκαίρι τα (άγρια) ζώα κάνουν αισθητή την παρουσία τους παντού. Στην ειδησεογραφία: οι τρεις αρκούδες που πυροβολήθηκαν στη Φλώρινα, η φάλαινα μπελούγκα στον Σηκουάνα, ο λαγός που κοκαλώνει ενώ οι φλόγες γλείφουν το δάσος της Δαδιάς, τα ζωντανά ψάρια που υποβάλλονται σε τεστ για κορονοϊό στην Κίνα. Στις πρόσφατες πύρινες μνήμες μας, βλέπω π.χ. στο Facebook το βίντεο που αναρτά για πρώτη φορά μια φίλη, με τους γιους της να προσπαθούν να σώσουν άλογα πέρυσι στη φωτιά της βόρειας Εύβοιας. Στις δικές μας παγκόσμιες κρίσεις, ποιος νομίζετε αλήθεια ότι θα επωφεληθεί το φθινόπωρο από τη μείωση του δημόσιου φωτισμού;
To Umwelt του πιγκουίνου
Ισως να με έχει επηρεάσει που τον Ιούνιο επισκέφθηκα, παρέα με τον δεκατετράχρονο γιό μου, τον Ζωολογικό Κήπο του Λονδίνου. Ηταν μια ευκαιρία να καταδυθώ στα παιδικά μου χρόνια–τίποτα δεν ξεπερνά την μυστικιστική σχέση παιδιών και ζώων– αλλά και στην παρηγορία που σου προσφέρει, όποια ηλικία και αν έχεις, η εγγύτητα με αυτά τα απίθανα και σθεναρά άγνωστα πλάσματα. Αντίκρυσα για πρώτη φορά στη ζωή μου γιγάντια χελώνα των Γκαλαπάγκος, αφρικανικό ταυροβάτραχο και οκάπι (αυτό το μεγαλοπρεπές είδος ελαφιού με κεφάλι καμηλοπάρδαλης και πόδια ζέβρας του Κονγκό που οι Ευρωπαίοι ανακάλυψαν μόλις το 1901). Δεν είδα, δυστυχώς, τη γυναικεία τσάντα από κροκόδειλο του Σιάμ που εκτίθεται επιτούτου στην πτέρυγα με τα ερπετά (φέτος τον Αύγουστο έγινε viral, xάρη στο tweet κάποιου–άλλου– επισκέπτη).
Ηταν, ωστόσο, και η πρώτη φορά που μίλησα με υπάλληλο ζωολογικού κήπου. «Κάνω αυτή τη δουλειά 23 χρόνια. Τον όχι και τόσο καλό μισθό και τις δύσκολες, συχνά, συνθήκες αντισταθμίζει η επαφή με τα ζώα» εξομολογείται ο Νικ –έτσι τον έλεγαν– σε εμένα και τον γιο μου. Ποια ζώα ξεχωρίζετε; «Την τίγρη, την καμηλοπάρδαλη και τους πιγκουίνους. Για χρόνια ήμουν υπεύθυνος για τους πιγκουίνους εδώ. Για τον πιο πολύ κόσμο όλοι είναι ίδιοι. Εμένα αν μου βάλετε στη σειρά μπροστά μου και τους δώδεκα που έχουμε στο Zoo, μπορώ να σας πω ποιος είναι ποιος».
Η αλήθεια είναι ότι φέτος παρατηρείται πληθώρα popular science άρθρων και βιβλίων. Τα περισσότερα υπόσχονται να αποκαλύψουν μυστικά από την αθέατη ζωή των ζώων. Τα περισσότερα βέβαια κεντρίζουν την τάση μας να τούς αποδίδουμε δικά μας χαρακτηριστικά, συναισθήματα κτλ. Και στην άγρια πανίδα δηλ μας αρέσουν τα stories. Η ελεφαντίνα που πενθεί, οι αράχνες και τα χταπόδια που ονειρεύονται, οι σκίουροι που γνωρίζουν τα ονόματα των συγγενών τους. Εχουν, εν ολίγοις, ενδιαφέρον μόνο τα δράματα και τα μελοδράματα της φύσης που αντανακλούν εμάς.
Στο καινούργιο του βιβλίο «An immense world: How animal senses reveal the hidden realms around us»,ο Εντ Γιονγκ, συντάκτης επιστημονικών θεμάτων του αμερικανικού Atlantic, ενδιαφέρεται γι΄αυτό που τα ζώα θα μας επικοινωνούσαν– αν μπορούσαν– όσον αφορά το πώς τα ίδια προσλαμβάνουν τον κόσμο. Οι άνθρωποι, τονίζει, αντιλαμβάνονται τα πράγματα με έναν συγκεκριμένο τρόπο, γνωστό και ως «Umwelt» (από τη γερμανική λέξη που σημαίνει και «περιβάλλον», τον όρο καθιέρωσε, το 1909, ο γερμανός ζωολόγος Γιάκομπ φον Εξκουλ). Αλλα είδη βλέπουν τον κόσμο με διαφορετικά μάτια ή και καθόλου. Εμείς είμαστε το μοναδικό είδος που έχει την ικανότητα να μπορεί να αντιληφθεί το Umwelt των άλλων ειδών.
Σκέψου, λέει ο Γιονγκ, ότι βρίσκεσαι μέσα σε ένα δωμάτιο μαζί π.χ. με μια κουκουβάγια, ένα ποντίκι, ένα κουνούπι, μια αράχνη και έναν κροταλία. Ξαφνικά πέφτει το ρεύμα. Αντί να αρπάξεις το κινητό και να καλέσεις τον πλησιέστερο μυοκτόνο/εξολοθρευτή, πάρε λίγο χρόνο για να ζυγίσεις την κατάσταση. Συνειδητοποιείς ότι η νυχτερίδα δεν έχει κανένα απολύτως πρόβλημα να προσανατολισθεί καθότι βασίζεται σε ένα μοναδικό σύστημα ηχοεντοπισμού. Η κουκουβάγια, πάλι, διαθέτει τόσο οξεία ακοή που μπορεί να εντοπίσει το ποντίκι μέσα στο σκοτάδι.
Το ίδιο και ο κροταλίας που ανιχνεύει τη θερμότητα που εκπέμπει το δύσμοιρο τρωκτικό. Και η αράχνη δεν δείχνει να πτοείται από την έλλειψη φωτός, δεδομένου ότι αντιλαμβάνεται τον κόσμο μέσα από δονήσεις. Οσο για το κουνούπι, ακολουθεί κατά πόδας το διοξείδιο του άνθρακα που απελευθερώνεις και προσγειώνεται στη γάμπα σου. Εσύ προσπαθείς να το διώξεις αλλά, επειδή δεν βλέπεις Χριστό, χτυπάς κατά λάθος τον κροταλία. Αυτό που ουσιαστικά ο Γιονγκ θέλει να υπενθυμίσει είναι, ότι «παρά την περίφημη ευφυία μας», το δικό μας Umwelt δεν είναι παρά ένα ανάμεσα σε εκατομμύρια.
Ρίχνω μια ματιά σε διάφορες άλλες ειδήσεις της εβδομάδας. Καύσωνες και ξηρασία σαρώνουν την Ευρώπη. «Με έπαιρναν τηλέφωνο και έκλαιγαν, τους μιλούσα και δεν πίστευαν ότι ζω» λέει ο Γιώργος Μάγκας. Η παραμορφωμένη από τις πλαστικές Λίντα Εβαντζελίστα δηλώνει «προσπαθώ να με αγαπήσω, όπως είμαι» και ποζάρει για τη βρετανική Vogue κρύβοντας το μισό της πρόσωπο και ολόκληρο το σώμα της. Πώς να με βλέπει άραγε η αράχνη που πήγα να ξεπαστρέψω; Υποθέτω ότι είναι πολύ προτιμότερο να προσπαθείς να διεισδύσεις σε καινούργια Umwelten από το να αναπαράγεις αυτό του δικού σου είδους, τόσο πεπερασμένο και θλιβερό.