Ναι, ο τουρισμός φέρνει έσοδα, δημιουργεί θέσεις εργασίας, έχει την ικανότητα να διαχέει τον πλούτο στην τοπική οικονομία και βοηθά στη δημιουργία υποδομών ενός τόπου. Αλλά και την καλύτερη βιταμίνη αν πάρεις σε υπερβολική δόση, θα έχεις παρενέργειες.
Και εδώ βρισκόμαστε σήμερα. Στις παρενέργειες. Αυτές που έχουν επιφέρει την όχληση στους προορισμούς, την αλλοίωση στους τόπους, την ανεξέλεγκτη δόμηση, την επιτηδευμένη τυποποίηση (για να δικαιολογήσει την τιμολόγηση), την ανισότητα, τον εκμαυλισμό, τη δυσφορία στην κοινωνία. Και εν τέλει τον διχασμό της.
Γιατί πια «η κοινωνία έχει αντικρουόμενα συμφέροντα», λέει τοπικός παράγοντας της Πάρου αναφερόμενος στις δημόσιες και μη φωνές που πληθαίνουν ολοένα για την τροπή που έχει επιφέρει η έξαρση της τουριστικής δραστηριότητας και των συν αυτή κλάδων, εις βάρος της ισορροπίας στο νησί του, και όχι μόνο. Σε τόπους που δεν έχουν ούτε τις αντοχές ούτε την κλίμακα να τη διαχειριστούν.
Η κοινωνία, όμως, δεν είχε πάντα αντικρουόμενα συμφέροντα; Μπορεί. Ο τουρισμός δεν συμμετείχε σε αυτά. Λειτουργούσε συνθετικά. Σήμερα διαχωρίζει. Και το καλοκαίρι ο διαχωρισμός πρωταγωνιστεί. Σε πολλά επίπεδα: επιδόσεων, ωφέλειας, επιβάρυνσης, επιλογής.
Στα δύσκολα χρόνια, της οικονομικής κρίσης, των μνημονίων, της ύφεσης, ο τουρισμός ήταν η σταθερά που έφερνε έσοδα στα κρατικά ταμεία, που ενίσχυε την απασχόληση. Οι βραχυχρόνιες μισθώσεις στις ιδιοκτησίες συμπλήρωσαν το ατομικό ή οικογενειακό εισόδημα. Παρότι αναπτύχθηκαν σε «γκρίζα» ζώνη, διαταράσσοντας την αγορά ακινήτων και το ύψος των μισθωμάτων.
Μετά την πανδημία, επίσης, ο τουρισμός και η έντονη ανάγκη του κόσμου να ταξιδέψει ενίσχυσαν πάλι τις εισπράξεις της χώρας, ύστερα από μία απαιτητική περίοδο πρωτοφανών κρατικών δαπανών για την κάλυψη των έκτακτων αναγκών.
Και όταν η απαίτηση στο ταμείο είναι μεγάλη, κάνεις την ανάγκη φιλοτιμία. Και παραβλέπεις τα κακώς κείμενα. Την υπερβολή, τη «γκρίζα» φιλοξενία, τη «μαύρη» οικονομία, την υστέρηση της αυτοδιοίκησης για διαχείριση απορριμμάτων και βιωσιμότητα, τη σπατάλη σε φυσικούς πόρους, την πρόκληση στη φέρουσα ικανότητα, τις κακές πρακτικές σε συνθήκες εργασίας. Προβλήματα που όμως αναπτύσσονται γεωμετρικά, σε σχέση με την ανάπτυξη του κραταιού τομέα της ελληνικής οικονομίας. Γιατί πώς θα «πειράξεις» ένα οικοσύστημα το οποίο καθορίζει άμεσα το 10% και έμμεσα το 22% έως 26,5% του ΑΕΠ (σύμφωνα με τον πολλαπλασιαστή του ΙΟΒΕ ή τη μελέτη του ΚΕΠΕ);
Από την άλλη, δεν μπορείς να περιμένεις από έναν (καλομαθημένο) νέο – με όρους ρυθμών ανάπτυξης – να κάνει αυτοκριτική. Και να αυτοπεριοριστεί. Ελάχιστοι το κάνουν και μάλλον είναι έτσι από χαρακτήρα. Το ίδιο και στο επιχειρείν, ειδικά σε έναν τομέα όπου δεν χρειαζόταν να έχεις κάποια επιστημονική γνώση για να δραστηριοποιηθείς, το να εμπιστεύεσαι μόνο το ένστικτο ή το φιλότιμο δεν είναι πλέον ασφαλές. Ή, το να επαφίεσαι στη ρύθμιση των παθογενειών από την ίδια την αγορά θα πάρει χρόνο. Ισως τότε να κοστίσει πιο πολύ και σε περισσότερους.
Ποιο είναι λοιπόν το κλειδί;
Σε μια χώρα όπου ο τουρισμός ευδοκιμεί παντού χάρη στην ομορφιά του τοπίου και όλα όσα τη συνοδεύουν, το πλαίσιο θα πρέπει να τεθεί άνωθεν. Στο επίπεδο που διαμορφώνεται το ολοκληρωμένο όραμα για τον τόπο. Το ευρύτερο σχέδιο για τη χώρα. Και όχι μόνο στο επίπεδο επίτευξης ενός αριθμητικού στόχου ενός υπουργείου ή μιας επιχείρησης.
Μια ατμομηχανή – όπως χαρακτηρίζεται ο τουρισμός για την ελληνική οικονομία – θα δουλεύει ασταμάτητα όσο της ρίχνεις κάρβουνο. Την ποσότητα και την ποιότητα του καυσίμου όμως δεν την ορίζει η μηχανή, αλλά ο μηχανοδηγός.
Γιατί δεν φθάνει η μοναδική θέα ή η εμβληματική τοποθεσία για να κεφαλαιοποιήσεις τα οφέλη. Δεν την έκανες εσύ. Σου προσφέρθηκε. Εσύ πάλι, θα πρέπει να σταθείς αντάξιός της και να τη σεβαστείς. Όχι να την ξοδέψεις ή να την εκθέσεις (ανεπανόρθωτα).
Αυτό συνεπάγεται εκτίμηση και ευθύνη. Γι’ αυτό που καλείσαι να διαχειριστείς και να διατηρήσεις, ώστε να κληροδοτήσεις στους επόμενους. Όχι να εκμεταλλευτείς μόνο για ίδιον όφελος.
Στο εξωτερικό, τα παραδείγματα πληθαίνουν. Πέρα από τη Βενετία, στη Σαρδηνία προβλέπεται μέγιστος ημερήσιος αριθμός επισκεπτών στις παραλίες, ανάλογα με το μέγεθος τους, προκειμένου να προστατευθούν .
«Μια οικονομία που βγαίνει από τη βαθιά κρίση δίνει έμφαση στην ανάπτυξη», είπε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, απαντώντας στον διευθυντή της «Καθημερινής» Αλέξη Παπαχελά σε μία από τις πρώτες συνεντεύξεις του μετά τη νίκη στις κάλπες της 25ης Μαΐου. Πλέον «η πρώτη προτεραιότητα είναι η οικονομία, η ανάπτυξη με άλλα χαρακτηριστικά».
«Οραματίζομαι μία κοινωνία και μία οικονομία, η οποία θα έχει ευρεία παραγωγική βάση και δεν θα είναι εξαρτημένη μόνο από τον τουρισμό», συνέχισε.
Για να υπογραμμίσει στη συνέχεια ότι και στον τουρισμό και στο real estate «έχουμε μεγάλη υποχρέωση να δρομολογήσουμε μία ανάπτυξη η οποία θα είναι φιλική προς το περιβάλλον. Μίλησα πριν για «γκάζι». Εδώ θα πατήσω «φρένο». Δεν υπάρχει περίπτωση επί δικών μου ημερών να καταστρέψουμε τα πολύ ευαίσθητα οικοσυστήματα μας, όπως τα νησιά μας. Μία από τις πιο σημαντικές μεταρρυθμίσεις που έχουν περάσει «κάτω από το ραντάρ» είναι τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια που δρομολογούνται για όλους τους Δήμους της χώρας. Είναι τεράστια μεταρρύθμιση αυτή. Η οργάνωση του χώρου, δηλαδή τι χτίζουμε, πώς το χτίζουμε. Αν κάπου βλέπουμε ότι ξεφεύγουμε να είστε απολύτως σίγουρος ότι θα παρέμβουμε. Όπως κάναμε παρεμβάσεις στη Μύκονο και αποδείξαμε ότι το κράτος όταν θέλει, φυσικά και μπορεί να αντιμετωπίσει και την ανομία και την παραβατικότητα».
Δεν είναι τυχαίο ότι μετά από μία δύσκολη δεκαετία, δεν στεκόμαστε μόνο στις εντυπωσιακές επιδόσεις στον τουρισμό, αλλά και στις παθογένειες που χρίζουν αντιμετώπισης.
Δεν είναι τυχαίο επίσης το ότι οι επιδόσεις δεν έχουν την ίδια διαβάθμιση, ή την ίδια άμυνα στην υπερβολή.
Αυτό όμως είναι και το ζητούμενο της επόμενης μέρας. Όπως επίσης, της νέας κυβέρνησης από τις 26 Ιουνίου.
Ο μηχανοδηγός, με το κατάλληλο καύσιμο που θα ρεγουλάρει την «ατμομηχανή» του τουρισμού.
Για να την καταστήσει βιώσιμη. Πέρα από προσοδοφόρα.